I arxey davri II. Klassik era III

---

01.05.2023, 22:49
Antik yunon
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/arxaiotita/page_050.html
1/7
O'rta ta'limda arxeokognitsiya va
arxelingvistika
Yunon antik davri: urush - siyosat -
madaniyat
D. I. Kirtatas va Sp. I. Ragou


I. ARXEY DAVRI
II. KLASSIK ERA
III. Ellinistik davr




www.greek-language.gr
www.greek-language.gr
Qadimgi yunon tili va kotibiyati
Qadimgi yunon tili va kotibiyati
Uy
Uy
STAVROS NIARCHOS jamg'armasi va Zamonaviy yunon tadqiqotlari ins tu tomonidan

qidirmoq
Uy

Muqaddima
1. Shaharlar va koloniyalar
2. Qonun chiqaruvchi va zolimlar
3. Fors urushlaridan Peloponnesgacha
4. Kounaxadan Hayroniyagacha
Mozaikalar
Mozaikalar
yunon tili uchun
yunon tili uchun
yangilash
yangilash
Qadimgi yunon
Qadimgi yunon
Yangi yunoncha 
Yangi yunoncha 
Adabiyot
Adabiyot
Zamonaviy yunoncha
Zamonaviy yunoncha

---

01.05.2023, 22:49
Antik yunon
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/arxaiotita/page_050.html
2/7
Mundarija 
Mundarija 
/
/
Rimliklarning kelishi 
Rimliklarning kelishi 
/
/
Okeanlar bilan chegaralangan imperiya
Okeanlar bilan chegaralangan imperiya






IV. RIM DAVRI
6.5. Okeanlar bilan
chegaralangan imperiya
Rimning keyingi yirik raqibi An ox III edi. Faqat u Yunonistonga
qo'ygan muvozanatni shubha os ga qo'yishi va u egallab turgan hukmron mavqeini buzishi
mumkin edi. Negaki, An ox, ayniqsa, G‘ovakli Suriyani zabt e b, Kichik Osiyoda
mustahkamlangandan so‘ng, imkoniyatlardan foydalanmasdan qoldiradigan yetakchilardan
biri emas edi. Filippning mag'lubiya nihoyat unga Evropada ham faol ish rok e sh
imkoniya ni berdi.
Rimliklar o'zlarining diploma yasi orqali uni Yevropadan va iloji bo'lsa, Kichik
Osiyoning ba'zi yunon shaharlaridan uzoqlash rishga harakat qilishdi. Ammo An oxdan
uzoqlasha olmadi. U ajdodlar merosiga da'vo qildi va bundan tashqari, rimliklarga
ochiqchasiga qarshi chiqqan Aetoliyaliklarning Gretsiyani haqiqatda ozod qilish uchun qat'iy
taklifini qabul qildi. 192 yilda u bir vaqtlar makedoniyaliklarning poytaxtlaridan biri bo'lgan
Dimitriadaga ko'chib o'tdi va Xalkidani egalladi. Bu shaharlar uning biznesini boshlash
uchun juda yaxshi asos bo'lgan. Ammo, Gretsiyani suv bosadigan armiya haqidagi
va'dalariga qaramay, uning a gi 10 000 ta piyoda askarlari, 500 ta otliq askari va 6 ta fili bor
edi - rimliklar bilan jang qilish uchun juda oz sonli. Osiyodan ku layotgan qo'shimcha
5. Iskandardan Pirrgacha
6. Rimliklarning kelishi
6.1. 
6.1. 
O'qituvchilardan ustun kelgan talabalar
O'qituvchilardan ustun kelgan talabalar
6.2. 
6.2. 
Bu shaharda uchta milliy guruh is qomat qiladi
Bu shaharda uchta milliy guruh is qomat qiladi
6.3. 
6.3. 
Ellik uch yil ichida
Ellik uch yil ichida
6.4. 
6.4. 
Yunonlarning ozod qilinishi
Yunonlarning ozod qilinishi
6.5. 
6.5. 
Okeanlar bilan chegaralangan imperiya
Okeanlar bilan chegaralangan imperiya
6.6. 
6.6. 
Menga turish uchun joy bering
Menga turish uchun joy bering
6.7. 
6.7. 
Gomerga asoslangan Gomerni tushun rish
Gomerga asoslangan Gomerni tushun rish
6.8. 
6.8. 
Men dunyo malikasiman
Men dunyo malikasiman
7. Rim gegemonligi
8. So‘nggi antik davr
Tanlangan
Xronologiya - Xaritalar

---

01.05.2023, 22:49
Antik yunon
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/arxaiotita/page_050.html
3/7
kuchlar kechik rilganligi sababli, ko'pchilik Yunonlar unga yordam berishni istamaganday
tuyuldi. Podshoh Filipp rimliklar va xuddi shunday axeylar tarafida bo'ldi. Ba'zi yunonlar
unga javob berishdi: ularni ozod qilish uchun hech qanday sabab yo'q, chunki ularning
shaharlarida Rim garnizoni yo'q edi. Rim qo'shinlari Yunonistondan chiqib ke shdi.
Uning saroyida panoh topgan Gannibal An oxning maslahatchisi sifa da ham
foydalanilgan. U muammoni global miqyosda ko'rib chiqishga harakat qilgan yagona odam
edi. Uning birinchi va asosiy maslaha Filippni har tomonlama qo'llab-quvvatlash edi.
Faqatgina ikki shohni birlash rgan va Aetoliyaliklar yordamida ular Rimliklarga qarshi
turishlari mumkin edi. Keyin u urushni Italiyaga qaytarishga va Rimliklarning o' shini oldini
olish uchun Korfuga kuch yuborishga ruxsat so'radi. An ox, shuningdek, Afrikadagi
voqealarni kuza b, Italiyaga o' sh uchun to'g'ri daqiqani kutayotgan bo'lishi kerak edi. Bu
reja ka a taassurot qoldirdi, lekin amalga oshirilmadi.
Rimliklar, o'z navba da, kechik rishmadi. Ular yangi g'alabadan keyin okeanlar bilan
chegaralangan imperiyani, ya'ni chinakam ekumenik hududni ku shlari mumkinligini
ku shgan. 20 000 piyoda va 2 000 otliq askar bilan 191 yilda An oxga qarshi harakat
qildilar. U tor dovonga qarshilik ko'rsa shi va tog' dovonlarini qo'riqlashni Aetoliyaliklarga
ishonib topshirishi mumkinligini hisobga olib, Termopilda mustahkamlandi. Ammo rimliklar
Aetoliyaliklarni mag'lub e b, bo'g'ozlarni yorib o' shdi. An ox a gi 500 kishini qutqarib,
mag'lub bo'lib Efesga suzib ketdi. Aetoliyaliklar qo'ldan kelgancha o'z kuchlari bilan
kurashdilar va rimliklarga bo'ysundilar.
Rimliklar tomonidan yunon dunyosini tezda bosib olish tafsilotlarini Polibiy
sinchkovlik bilan ay b berdi. Ammo yunonlar o'z tarixining ushbu davrini o'rganishni
yoq rmaganlar va uning ko'plab hajmli asarlari unu lib ketgan. Yaxshiyamki, buyuk Rim
tarixchisi Titus Liviy uni bir asr o'tgach, hali tugallanganda o'qib chiqdi va undan zimli
foydalandi. Uning lo n lidagi nusxasi rimliklar tomonidan mamnuniyat bilan o'qilgan.
An oxni Yunonistondan quvib chiqargan rimliklar 189 yilda uni Kichik Osiyoda ta'qib
qilishga tayyorlanishdi. O'zlarining operatsiyalari uchun ular Rodos va Pergamning to'liq
yordamiga tayandilar, bu erda Evmenes (197-160) otasi A alusning o'rniga o'tdi. Avvaliga
ular Rodosning hal qiluvchi yordami bilan dengiz janglarida g'alaba qozonishdi. Endi
dengizda hukmron bo'lib, ular Hellespontni osongina kesib o' shdi, chunki Filipp ularning
i foqchisi edi va An ox o' sh joyida ular bilan to'qnashuvdan qochdi. Barcha yunon
i foqchilari bilan ularning 30 000 ga yaqin askarlari va bir nechta fillari bor edi, agar ular
to'g'ri ta'riflangan bo'lsa, bu kichik kuchga ega edi, ammo ularning buyuk sarkardasi Scipio
Africanus va uning ukasi boshchiligida edi. Bundan tashqari, Pergamon otliqlari tomonidan
ko'rsa lgan yordam hal qiluvchi ahamiyatga ega edi.
An ox Iskandarning bosqiniga duch kelganida Doro o'rnida o'zini topdi. Rimliklar
taxminan u bilan bir xil kuchga ega edilar va u o'zi Xellespontni qo'riqsiz qoldirgan
forslarning xatolarini takrorladi. Rimliklarga qarshi turish uchun An ox Magnesiyada eng
ka a qo'shinni, 60 000 piyoda, 12 000 otliq va filni to'pladi, ammo yomon mag'lubiyatga
uchradi va o'n minglab odamlarini yo'qotdi.
Keyingi yili kelishilgan Apameya nchligida An ox Kichik Osiyodan butunlay chiqib
ke shga, o'nta kemadan tashqari o'z flo ni topshirishga va haddan tashqari tovon to'lashga
majbur bo'ldi. Orollar yoki Yevropaga har qanday aralashuv taqiqlangan edi. Uning nazora
os dagi hududlar rimliklarning ikkita asosiy i foqchisi bo'lgan Pergam va Rodos o'rtasida
bo'lingan, Rimga do'st bo'lgan, avtonom bo'lib qolgan erkin yunon shaharlaridan tashqari.
Hali ham keng Salavkiylar shohligini boshqarib turgan An ox III, bir yil o'tgach, Suzadagi
Belus ibodatxonasini egallab olishga urinib, kerakli mablag'ni to'plash uchun o'ldirilgan.

---

01.05.2023, 22:49
Antik yunon
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/arxaiotita/page_050.html
4/7
Allaqachon mashhur va hurmatga sazovor bo'lgan Scipio rimliklarning eng qobiliyatli
generali ekanligini isbotladi. Birorta jangda mag'lubiyatga uchramay, Ispaniya, Afrika va
Osiyoda g'alaba qozondi. Ishonchliroqdan ko'ra hayoliyroq an'anaga ko'ra, u yana Efesda
Gannibal bilan uchrashdi. Gannibal o'zini Aleksandr va Pirrdan keyin dunyodagi uchinchi
eng buyuk general deb hisoblaganligi bilan maqtandi. Agar u Scipio tomonidan mag'lub
bo'lmaganida, u shubhasiz birinchi bo'lar edi. Scipio to'liq qoniqdi, chunki uning o'zi ham
Gannibalni mag'lub etgani bilan solish rib bo'lmaydi.
Magnesiyadan keyin An ox Gannibalni rimliklarga topshirishga va'da berdi, lekin
unga qochib ke shga ruxsat berdi. U Pergam va rimliklarga qarshi kurashni davom e rgan
Bi niya qirolligiga qochib ketdi. Rimliklar, alba a, uni ta'qib qilishni to'xtatmadilar va oxir-
oqibat u o'zini o'ldirishga majbur bo'ldi; Balki Scipio ham vafot etgan yili.
Rimliklar tomonidan mag'lubiyatga uchragan Filipp Makedoniyani yana kuchli qilish uchun
qo'lidan kelganini qildi. U mag'lubiyat jazosini to'lagan, g'azablan rmaslikka eh yot bo'lgan
va kerak bo'lganda rimliklarga yordam bergan. Shu bilan birga u o'z qirolligining moliyasini
qayta tashkil e shga harakat qildi. Ammo uning Frakiyaga bo'lgan in lishlari uni qirol
Eumenes bilan, shuning uchun Rim bilan yuzma-yuz kel rdi. Xuddi shu siyosat uning
vafo dan keyin Persey oʻgʻli (179—168) tomonidan davom e rildi. Makedoniyaliklarning
harakatlarini kuza b, rimliklar u yana yashirincha urushga tayyorgarlik ko'rayotganini,
armiya, qurol-yarog' va materiallarni to'plaganligini da'vo qilishdi. Eumenning qat'iy
talablari bilan ular 171 yilda Uchinchi Makedoniya urushini boshladilar.
Perseus quruqlikda ham, dengizda ham bir nechta muvaffaqiyatlarga erishib,
rimliklarni vaziyatga imkon qadar jiddiy qarashga majbur qildi. Rimliklar o'zlarining yunon
i foqchilarini safarbar qila boshladilar, endi ularga vassal sifa da munosabatda bo'lishdi.
Yangi mojaro uchun ular 60 yoshdan oshgan qobiliyatli va tajribali general Emilius Pavlosni
tanladilar. (Uning otasi Gannibalning mag'lubiya uchun birinchi navbatda javobgar
bo'lmagan holda, Kannada o'ldirilgan.) Aemilius Paulus ka a qo'shin to'pladi va 168 yilda
hal qiluvchi jang bo'lgan Pidna shahrida makedoniyaliklarga qarshi joylash rildi.
Pidnada ikkala qo'shin taxminan teng va yaxshi tayyorlangan edi. Perseusning jami 43
000 va Aemilius Paulus 39 000 kishiga ega edi. Bu joy pas ekislik edi, bu Makedoniya
falankslarining to'liq rivojlanishiga imkon berdi. Ularning jangga tayyorligini ko'rgach, Rim
generali hayratga tushdi va keyinroq tan olganidek, hayratda qoldi. Bu manzara dahshatli
edi. Avvaliga makedoniyaliklar o'zlarining qa q vazni va sarilari bilan ajralib turishdi va
chidab bo'lmas ko'rinish oldilar. Ammo ularning ka a qo'shini o'z dushmanlarini ta'qib qilib,
qo'pol joylarni bosib o' shga majbur bo'ldi va shu sababli o'z birligini yo'qotdi. Aemilius
Pavlos yara lgan kichik bo'shliqlardan foydalanib, ular orqali o'z legionlarining kichik
qismlarini olib bordi. Bir necha jabhada mudofaa qilishga majbur bo'lgan Makedoniya
falanksi qulab tushdi. Yana qanotlardan himoyasiz qoldi, u himoyasiz bo'lib qoldi va javob
bera olmadi. Rimliklar qo'l-qo'l jang qilib, endi uzun qilichlarini ishla b, qirg'inni boshladilar.
Bir soat yoki undan ko'proq vaqt ichida jang hal qilindi. Oxir-oqibat, Makedoniya tomonida
25 000 dan or q, Rim tomonida esa juda kam odam o'ldirilgani taxmin qilindi. Jangda kam
ish rok etgan otliq askarlari bilan Persey qochib qutuldi, lekin tez orada oilasi bilan taslim
bo'lishga majbur bo'ldi. Makedoniya tomonida 000 kishi, Rim tomonida esa juda oz. Jangda
kam ish rok etgan otliq askarlari bilan Persey qochib qutuldi, lekin tez orada oilasi bilan
taslim bo'lishga majbur bo'ldi. Makedoniya tomonida 000 kishi, Rim tomonida esa juda oz.
Jangda kam ish rok etgan otliq askarlari bilan Persey qochib qutuldi, lekin tez orada oilasi
bilan taslim bo'lishga majbur bo'ldi.

---

01.05.2023, 22:49
Antik yunon
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/arxaiotita/page_050.html
5/7
Uning buyuk g'alabasidan foydalangan Rim qo'shini Senat qarori bilan Epirga qarshi
chiqdi. U hech qanday g'azablanmasdan va hujumini oqlamasdan, mamlakatni talon-taroj
qildi, shaxsiy boyliklarni va ibodatxonalarning boyligini musodara qildi, 150 ming epirotni
qul qilib oldi va 70 ta davlatni vayron qildi. G'oya Rim askarlarini ularning taklifi uchun
qondirish edi. Bu xa -harakat shuni ko'rsatdiki, Rim endi yunonlarni boshqarish uchun
diploma yaga muhtoj emas.
Rimda Aemilius Paulus ka a g'alabalardan keyin odat bo'lganidek, zafar bilan
taqdirlandi. Tashkil e lgan ka a yurishda 250 dan or q vagonda talon-taroj qilingan
haykallar va san’at asarlari, keyinchalik makedoniyaliklarning eng go‘zal va hashamatli
qurollari, ularning xazinalari, mag‘lubiyatga uchragan qirolning aravasi va uning diademasi,
bolalari, va nihoyat, piyoda, Perseusning o'zi, kuldan kiyim kiygan. Rimliklar Iskandar va
Filippning ulug'vorligini ko'rib, ka a mamnuniyat his qilishdi. Ol n naqshli binafsha
rangdagi Aemilius Paulus dafna novdasini ushlab, aravada o' rdi. Ko'p o'tmay, Perseus va
uning bolalari qamoqxonada zo'ravonlikdan vafot etdi.
Makedoniya qirolligi to'rt qismga bo'lingan bo'lib, shaharlar vassal soliq to'lagan
holda avtonom bo'lib qolishi kerak edi. Ratsionga bir-biri bilan iq sodiy yoki harbiy
aloqalarni saqlashga ruxsat berilmagan. Ko'pgina yunon shaharlari rasmiy ravishda mustaqil
bo'lib qoldilar, lekin aslida barcha muhim masalalar endi Rimda hal qilindi. Yunonlar
o'rtasidagi har bir kelishmovchilik, shartnoma yoki kelishmovchilik uchun Senatga vakillar
yuborildi. Deyarli barcha shaharlarda yunon diploma yasi bi a masala bo'yicha ikkiga
bo'lindi: ba'zilari yunonlar rimliklar bilan tuzilgan shartnomalarni sinchkovlik bilan
bajarishlari kerak, boshqalari esa ular o'z xohishlariga ko'ra va yoq rishlari uchun ha o
ularni buzishlari kerak, deb ta'kidladilar. Ammo rimliklar o'zlarini qondirishni ko'proq va
ko'proq xohlashdi. Eh yotkorlik maqsadida ular 1 dona olishdi. 000 Achaeans ularni Rimda
sinab ko'rish niya da. Ammo bu sud hech qachon sodir bo'lmadi va 16 yil o'tgach, garovga
olinganlar ozod qilinganda, 300 dan kam odam rik qoldi.Ular orasida Aemilius Paulus
xonadonida xizmat qilish va uning o'g'lini tarbiyalash bax ga muyassar bo'lgan Polibiy ham
bor edi. .
Makedoniya qirollarini yo'q qilib, Selevkiylarni zararsizlan rgandan so'ng,
g'oliblarning jiddiy raqiblari yo'q edi, chunki Ptolemey shohligi rol o'ynay olmadi. Tez orada
ular o'sha paytgacha ularning asosiy i foqchisi bo'lgan Rodosga qarshi chiqishdi. Unga
urush e'lon qilish o'rniga, ular uning hududlari us dan nazora ni tor b olishni afzal
ko'rdilar. Uning savdosi uchun tranzit markazi Delos Afinaga berildi - bu Rodosning iq sodiy
qurib ke shiga olib keldi. Egey dengizidagi im yozli mavqei bilan Delos por eng yirik qul
savdosi markazi bo'lib, kuniga 10 000 tagacha qulni tashishi mumkin edi. Ularning aksariya
harbiy asirlar edi.
Rimning Gannibalga qarshi buyuk g'alabasidan to Makedoniya qirolligi ag'darilishiga
qadar, Polibiy ta'kidlaganidek, a gi 53 yil o'tdi.
Kichik Ptolemey VI Filometor (180-145), Ptolemey IV ning o'g'li Misrda hukmronlik
qilganida, uning vasiylari Suriyani qayta klash uchun VI Suriya urushini (171-168)
boshladilar. Bu tashabbus aniq noto'g'ri edi, chunki ular qobiliyatli va g'ayratli qirol An ox III
ning o'g'li An ox IV Epifan (175-164) bilan kurashishlari kerak edi. An ox qat'iyat bilan javob
berdi va bir vaqtning o'zida Misrning ko'p qismini nazorat qilib, Ptolemey shohligini qaerdan
topsa, i foqchi izlashga majbur qildi. Ammo Ptolemeylar tomonidan ko'p marta qo'llab-
quvvatlangan axeylar ham ularga yordam berishdan ikkilanishdi.
An ox endi Iskandariya tashqarisida bo'lganida, uni Rim delegatsiyasi ku b oldi,
garchi qo'shin hamrohlik qilmasa ham, uni chekinishga chaqirdi. U mulohaza yuri sh uchun

---

01.05.2023, 22:49
Antik yunon
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/arxaiotita/page_050.html
6/7
vaqt so'radi, lekin Rim rahbari uning atrofida tok bilan aylana chizdi va shoh hali ham uning
ichida bo'lganida javob talab qildi. An ox qo'shimcha muhokama qilmasdan, qo'shini bilan
Suriyaga qay b keldi. Rimliklarning Pidnada qo'lga kiritgan buyuk g'alabasi endi butun O'rta
er dengiziga o'zining soyasini tashladi.
Xo'rlangan va xavo rga tushgan An ox o'z shohligidagi mavqeini mustahkamlashga
harakat qildi. U ko'rgan chora-tadbirlar orasida 167 yilda Falas n yahudiylarini ellinlash rish
bo'yicha operatsiya alohida ajralib turardi. Uning avj nuqtasi sunnatni taqiqlash va
Sulaymon ibodatxonasini Zevs ibodatxonasiga aylan rish edi. Axir, u hibsga olishga uringan
yagona ma'bad emas edi. Iskandarning vorislari, odatda, o‘zlari hukmronlik qilgan
xalqlarning diniy o‘ziga xos xususiyatlariga bag‘rikenglik bilan qarashgan. Ammo sharoitlar
tar bga solinmagan va Sulaymon ma'badida An ox Rimga to'lagan haddan tashqari tovon
puli uchun zarur bo'lgan qimmatbaho xazinalar saqlanib qolgan. Bundan tashqari, Suriya
bo'shlig'iga da'vo qilishda ba'zi yahudiylar Ptolemeylar tomonida edi. Axir, uning dasturi
qo'llab-quvvatladi
Ammo An ox o'jarlik bilan isyon ko'targan sodiq yahudiylarning keskin munosaba ni
kutmagan edi. Ma'bad tahqirlanganidan keyin uch yil o'tgach, isyon ko'tarila boshladi.
Jangchilarning buzilmas fidoyiliklari ha o Salavkiylar qirolligi tarkibida - alba a, Rimning
ko'magida mustaqil davlat yara shga imkon berdi. 164 yilda, ma'bad vayronagarchilikning