Iqtisodiy geografiya
Download 0.57 Mb. Pdf ko'rish
|
janubiy koreaning iqtisodiy geografik tavsifi (1)
|
1
XO‟JALIGI VAZIRLIGI TOSHKENT IRRIGATSIYA VA MELIORATSIYA INSTITUTI “SUV XO‟JALIGI IQTISODI” kafedrasi
KURS ISHI
Bajardi: SXBI fakulteti 1/1 guruh talabasi To‘xtapo‘latova Nazokat
Toshkent - 2014 2
Kirish Asosiy qism 1. Janubiy Koreyaning geografik joylashuvi 2. Davlat ramzlari 3. Janubiy Koreyaning aholisi. 4. Iqtisodiyoti 5. Xo‘jaligining umumiy tavsifi: a) qishloq xo‘jaligi b) sanoati c) transporti 6. Iqtisodiyot tarmoqlarining rivojlanganlik darajasi 7. O‘zbekiston va Korea munosabatlari
3
―Taehan Minguk‖ koreyachada Koreya Respublikasi demakdir. Koreya so‘zi hududdagi qadimgi Koryo sulolasi nomidan kelib chiqqan. Qadimshunoslik tadqiqotlar Korea yarimoroli hududidagi odamlar ming yil oldin kelganligidan darak beradi. Xamgyon-Pukto, Pxyonan-Namdo, Kyongido va Chxunchxon- Pukto viloyatlarida eng qadimgi tosh davriga oid mehnat qurollari topilgan. Eng qadimgi kulolchilik namunalari miloddan avvalgi 8000 yillarga taaluqli. Korea tarixidagi birinchi davlat Qadimgi Chosondir. Bu uyushma ilk bor miloddan oldingi IV–III asr manbalarida tilga olinadi. Choson davlati boshida qabilalar uyushmasi sifatida tashkil topdi, miloddan oldingi IV asrga kelibgina markazlashgan davlatga aylangan. Bu saltanat inqirozga yuz tutgach, Maxan, Chinxan va Pyonxan uyushmalari yuzaga keldi. Milodiy asr boshlarida Korea yarimoroli hududida Silla, Pekche va Koguryo, shimolda esa Parxe davlati hukm surdi. Silla qabila uyushmasi 676-yili Pekche va Koguryoni egalladi, natijada Birlashgan Silla davlati paydo bo‘ldi. Bu saltanat 936 yili Koryo nomini oldi va 1392-yilgacha hukmronlik qildi. 1231-yildan mog‘ullar Kogryoga hujum uyushtira boshladi va yigirma yil davom etgan urushlardan so‘ng, Koryo qirolligi vassalga aylandi. XIV asr o‘rtalarida mo‘g‘ul hukmronligi susaya boshladi va qirol Konmin mustaqil harakat eta boshladi. 1392-yili Koryo bosh qo‘mondoni Li Son Ge saltanatga barham berdi va Choson davlatiga asos soldi. Mamlakat poytaxti Xanson-hozirgi Seulga ko‘chirildi. XV asrda koreys alifbosi – xangil yaratildi. Chason saltanati 1627-1636 yillari esa Tsin qirolligi qo‘l ostida bo‘ldi. 1895-yili amalda Yaponiya hukmronligi ostiga o‘tdi. 1897-yili Van Kojon imperatorlik taxtini qayta egalladi, biroq u hech qanday kuchga ega bo‘lolmadi. 1904-1905 yillardagi rus-yapon urushidan so‘ng Yaponiya Koreani yana qaram qilib oldi. 1910-yili esa butunlay zabt etdi. Ikkinchi jahon urushidagi mag‘lubiyat tufayli Yaponiyaning Koreadagi hukmronligi tugatildi. Koreaning shimoliy qismini Sobiq Ittifoq, janubiy qismini Amerika Qo‘shma Shtatlari egallab oldi. 1948-yili Korea Respublikasi va Korea
4
Xalq Demokratik Respublikasi tuzildi. Ikki davlat o‘rtasida bo‘lib o‘tgan 1950- 1953 yillardagi urush ko‘pchilik aloqalarni butunlay buzib yubordi. Korea Respublikasida 40 yil mobaynida diktatorlik rejimi hukmronlik qildi. Oldiniga Li Sin Man (1960-yili ag‘darib tashlandi), so‘ng Pak Chjon Xi (1979-yili o‘ldirildi) hokimiyati hukm surdi. 1980-1987 yillari Chon Du Xvan president lavozimida bo‘ldi. 1987 yili o‘tkazilgan referendum yangi konstitutsiyani tasdiqladi. 1988-yil 25-fevralda kuchga kirgan ushbu konstitusiyaga asosan ko‘p bosqichli saylov o‘rniga to‘g‘ridan to‘g‘ri prezident saylovi joriy etildi, parlament huquqlari kengaytirildi, prezidentning vakolatlari cheklandi, uning lavozimda bo‘lmish muddati yetti yildan besh yilga tushurildi, matbuot erkinligi mustahkamlandi. 1992-yil dekabrda o‘tkazilgan prezident saylovida Demokratik liberal partiya nomzodi Kim En Sam g‘alaba qozondi. Uning shiori ―Barqarorlik shqaroitidagi islohotlar‖ bo‘lib, bir qator islohotlar o‘tkazdi. Ana shu davrdan boshlab davlatga bir nechata prezident rahbarlik qildi, demokratiya boshqaruvning asosiy mezoni bo‘lib qoldi. 5
Janubiy Koreya maydoni 99 392 km/kv (107-o‘rinda). Axolisi - 50 004 441 (24–o‘rin) 2012 yil ro‘yxati bo‘yicha. Poytaxti Seul shaxri. 9ta ma‘muriy provintsiyaga bo`linadi. Yirik shaharlari Seul va Pusan. Koreya Respublikasi - Koreya yarim orolining janubiy qismida joylashgan, shu sababli uni norasmiy tilda Janubiy Korea deb atashadi. Korea qirg‘oqlarini g‘arbda Sariq dengiz, sharqda Yapon dengizi, janubda esa Korea bo‘g‘ozi va Shimoliy Xitoy dengizi yuvib turadi. Shimolda Korea Xalq Demokratik Respublikasi bilan chegaradosh. Mamlakat hududi asosan tog‘liklardan iborat, tekislik 30%ni tashkil etadi. Ma‘muriy tuzulishi - 1 ta alohida maqomga ega shahar – Sedjon , 6 ta viloyat maqomidagi shahar, 9 ta viloyatdan iborat. 6 ta viloyat maqomidagi shahar: Pusan Tegu Inchxon Kvandju Tedjon Ulsan 9 ta viloyat: Chxunchxon-Pukto Chxunchxon-Namdo Kanvando Kyongido Kyonsan-Pukto Kyonsan-Namdo Chollo-Pukto Chollo-Namdo Chedju
6
Har bir davlat o‘zining davlat ramzlari bilan boshqa davlatlardan ajralib turadi. Bu jihatdan Korea o‘ziga xos davlat ramzlariga ega. Korea davlat bayrog‘i 1950 yil 25 yanvarda qabul qilingan. Undagi oq rang mamlakatning milliy rangi hisoblanadi. Markazdagi IN va YAN- qizil hamda ko‘k rangdagi ramziy baliq hayot harakatini, tabiatning o‘zgaruvchanligini ifodalaydi. Chap tomondagi belgi kun, keyingilari olov, yer, suv ma‘nolarini anglatuvchi belgilardir.
Janubiy Korea gerbi 1963-yilda qabul qilingan. Unda Koreaning milliy guli hisoblangan 5 ta Sharon atirguli, markazda esa hayot ramzini anglatuvchi IN va Yan belgisi, shuningdek Korea Respublikasi yozuvini o‘zida aks ettirgan lenta mavjud.
7
Janubiy Koreaning madhiyasi 1948-yilda 15-avgustda qabul qilingan bo‘lib ―Egukka‖ deb nomlanadi va ―vatanga bo‘lagn muhabbat qo‘shig‘i‖ ma‘nosini bildiradi. Kompozitori An Ik Txe hisoblanadi, ammo avtor ma‘lum emas. 3.AHOLISI Aholisi - 50 004 441 (24–o‘rin) 2012 yil ro‘yxati bo‘yicha, asosiy qismi koreyslar. Yuz mingga yaqin xitoyliklar bor, ular asosan Yaponiya, Malaziya, Hindiston va Filippindan ko‘chib kelgan. Savodxonlik darajasi 97.9%ni tashkil etadi. Maktab o‘quvchilari o‘rta va yuqori sinflarda o‘qish uchun koreys va ingliz tilini bilishi shart. Yuqori sinfga o‘tgach, xitoy, yapon, fransuz, olmon, rus, ispan va arab tillaridan birini qo‘shimchan o‘ragnish uchun tanlashi mumkin. Dini – xristianlar 26,3%, buddizm dinidagilar 23,2%, ateistlar esa 49,3%ni tashkil qiladi. Musulmonlarning soni
40 000dan ortiq. Koreyaning milliy libosi ― Xandbok‖ deb ataladi.Bu kiyimni Koreya axolisi bayramlarga kiyadi.
Janubiy koreyaning milliy taomlari ― Pulkogi‖ va ―Kimchxi‖ ya‘ni ―Alangali go‘sht va bir necha kun tuzli suvda turgan sabzavotlar‖ hisoblanadi. Janubiy Koreyaning iqlimi kontinental , qishda sovuq, yozda nam va issiq.
8
Janubiy Koreada prezident to‘g‘ridan to‘g‘ri 5 yil muddatga saylanadi. Bugungi kunda ushbu davlat prezidenti 2013 - yil 25 –fevralda saylangan Park Geun - hye hisoblanadi. Bosh vaziri esa Jung Hong – won. Parlamentda milliy yig‘in a‘zolari 299 ta bo‘lib, ularning 237 tasi umumiy va to‘g‘ridan-to‘g‘ri saylovlarda 4 yil muddatga saylanadi. Qolgan 62 tasi saylovlarda olingan o‘rinlarga ko‘ra siyosiy partiyalardan tayinlanadi.
1-yanvar kuni Janubiy Koreyada Yangi Yil bayrami Quyosh kalendariga asosan nishonlanadi. 7- fevral kuni esa xuddi shu Yangi Yilni Oy kalendariga asoslanib bayram qilishadi. 7- mart kuni Koreyaning Mustaqillik uchun Kurashi bayrami nishonlanadi. 5- aprelda Daraxtlar ekish kuni nishonlanadi, bu kunda barcha Koreya axolisi daraxt ekadi. Ushbu bayramni o‘rmonlar yo‘q bo‘lib ketmasligi uchun o‘ylab topishgan. 6- iyun kuni Koreyada Xotira Kuni xisoblanadi , bu kunda urushda halok bo‘lgan o‘z jonini vatani uchun fido qilgan insonlarni eslashadi. 17-iyul kuni Koreyaning Konstitutsiya kuni nishonlanadi. 14- sentabrda Chxusok bayrami nishonlanadi. Asosan kuzda nishonlanadigan bu bayramni koreys xalqi intiqib kutadi. Bayram oy taqvimiga ko‗ra 8-oyning 15-sanasida nishonlanadi. Uch kun davom etadigan bayram shodiyonalari kuni hech kim ishlamaydi. Bayramning birinchi kuni ota-ona qabrini ziyorat qilish bilan boshlanadi. Chxusok hosil va ona zaminga shukronalik keltirish bayramiga ulanib ketadi. Bu kunni hamma tug‗ilib o‗sgan uyida yaqinlari davrasida nishonlaydi. Qolaversa, dunyoda kamdan-kam uchraydigan marosimlardan biri — Chonmyo Chere 9
(ajdodlarga hurmat bajo keltirish) 500 yillik tarixga ega. Bu marosim bugungi kunda o‗zining asl ko‗rinishini yo‗qotmagan. 3- oktabr Koreyaning tashkil topishi kuni. Odamlarning aytishicha Koreyani miloddan avvalgi 2333- yilda qirol Tangun tashkil qilgan. 9- oktabr Koreyaning yozuvi kuni. Oldingi paytlarda ushbu bayram kuni hamma dam olar edi, lekin hozir bu kun ish kuni. 25- dekabr kuni Katolik Rojdestvo nishonlanad Feyerverklar festivali Seul shahrida o‗tkaziladigan yirik xalqaro feyerverklar festivali 2000-yildan buyon o‗tkazib kelinadi. Rang-barang feyerverklar minglab tomoshabin va dunyo sayyohlariga cheksiz quvonch va shodlik onlarini hadya etadi. Har yili ushbu festivalda ishtirok etish uchun dunyoning manaman degan feyerverk ustalarini tashrif buyuradilar. Festival davomida 50 mingdan ortiq feyerverk otiladi. Bunday qiziqarli tomosha musiqa sadolari, kuy-qo‗shiqlarsiz o‗tmaydi. Mazkur an‘anaviy festival Xangan daryosi bo‗yidagi Yooido orolida o‗tkazib kelinadi. Festival xalqaro miqyosda o‗tkazilishiga qaramay, uning har bir ishtirokchisi feyerverlarda o‗z xalqiga xos unsurlarni ko‗rsatishga harakat qiladi.
Mamlakat iqtisodi chet el kapitaliga bog`liq (Yaponiya va Amerika). Iqtisodi militarizatsiya va industrializatsiyalashtirilgan. Eksport tarmog`i va og`ir sanoat tez sur‘atlar bilan rivojlanmoqda. Yoqilg`i sanoatida elektr energiya va ko`mir qazib olish rivojlangan. Metallurgiya, mashinasozlik, neftni qayta ishlovchi va kimyo sanoati, to`qimachilik va oziq-ovqat sanoati tarmoqlari rivojlangan. Qishloq xo‘jaligining asosiy tarmog‘i dehqonchilik. Don (sholi, g‘alla, arpa), dukkaklilar yetishtirish ustun turadi. Paxta, tamaki, kanop kabi texnika ekinlari yetishtiriladi. Janubiy Koreyaning 1997 yildagi inqirozgacha bo'lgan ildam iqtisodiy rivoji ―Sharqiy Osiyo Mo'jizasi‖ deb atalgan. Uch dekada shiddatli iqtisodiy rivojlanish kambag'al agrar mamlakatni dunyodagi o'n ikkinchi
10
iqtisodiy-eksport davlatiga aylantirdi. 1996 yil 12 dekabrda Koreya Iqtisodiy Hamkorlik va Rivojlanish Tashkiloti (IHRT)ga qabul qilinishi haqiqatan Koreyaning avjga chiqqan payti bo'ldi. Koreyaning bunday tez rivoji yuqori darajadagi jamg'arma va sarmoyaga katta yordam berdi, shuningdek milliy ta'limning taraqqiy topishiga rag'bat bo'ldi. Shuning evaziga bugungi kunda bir qancha yosh o'g'il-qizlar dunyoning eng mashxuroliygohlarida ta'lim olishmoqda. Lekin rivojlanishga bo'lgan yo'l oson bo'lmadi. Bu yo'lga ergashish turli qiyinchiliklarni yengib o'tishni talab etti. 1945 yili Yaponiya qaramligidan ozod bo'ldanidan so'ng milliy iqtisodiyotni rivojlantirish xalqning hayot-mamot masalasiga aylandi. Tabiiy boyliklarning cheklanganligi, ichki bozorning zaifligi, va iqtisodiy rivojlanish tajribasiga ega bo'lmasligiga qaramay, Koreya milliy iqtisodiyotni stabil va mustaqil rivojlanishini amalga oshirdi. 1950-1953 yillarda bo'lib o'tgan Koreya Urushi Janubiy Koreya iqtisodiyoti rivojlanishiga katta putur yetkazdi. Bir xalqning o'zaro urushib ikki qismga bo'linishi Koreya tuprog'iga buzg'unchilik va alamli xotiralarni qoldirdi. Urush qurbonlari va nogironlar soni 1.5 mln.ni tashkil etadi. Urushning moddiy zarar qiymati 1953 yil narxlarida 3.1 mlrd AQSh dollarini tahskil etdi.
Janubiy Koreyaning urushdan ko'rgan zarari 1953 yilgi Milliy Yalpi Maxsulot (YMM)ning 85%ini tahskil etti. Urushdan keyingi qayta tiklanish davrida (1953- 1960y) rivojlanish darajasi xorijiy davlatlarning yordamlari bo'lishiga qaramay past bo'ldi. Shunday bo'lsada, 1953 yildan 1995 yilgacha o'rtacha Milliy Yalpi Maxsulot o'sishi 7.6%ni, bu esa 21 marta o'sganligidan dalolat berdi.
Bu vaqt davomida aholi yillik o'sishi 2.2%, YMM real daromadi aholi boshiga 5.6%ni, yani 9.3 marta o'sishni tahskil etti. 1953 yildan 2007 yilgacha Janubiy Koreya YMM 2.3 mlrd.dan 1.2 trln AQSh dollariga o'sdi. Aholi boshiga YMM daromadi qiymati 67 AQSh dollaridan 24600 dollarga o'sganini ko'rsatadi. 1960 yillarda boshlangan iqtisodiy rivojlanish ishlab chiqarish sohasida o‘z aksini 11
topti, asosan avtomobilsozlik, neftni qayta ishlash, elektronika, kemasozlik, tekstil va po'latni qayta ishlash sohalari bunga misol bo‘la oladi.
Koreyaning o‘sha davrdagi iqtisodiy ishlash tizimini quyidagicha izohlash mumkin. 1961 yildan boshlanib 1979 yilga qadar davom etgan qo‘mondon Pak Jong Hi davlat rahbarligi davrida dunyodagi mavjud siyosiy ziddiyat sababli Janubiy Koreyaga g‘arb davlatlari va Yaponiya sarmoya qila boshladi. Davlat koreys tilida ―chebo‘l‖ deb ataluvchi katta korxonalarni rivojlantirish maqsadida chet eldan kelgan sarmoyani ular uchun quyi foizlarda foydalanishiga ruxsat berildi. Bunga asos katta korxonalarning rivojlanishi, keyinchalik kichik va o‘rta biznesni rivojlanishiga sabab bo‘lishiga ishonch edi. Qo‘mondon Parkning eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiy rivojlanish siyosati 5 yillik rejalar asosida muvoffaqiatli amalga oshirildi. Iqtisodiyot asosiy qismini qishloq xo'jaligi tashkil qilgan yillar ham bo'lgan. Endilikda esa Janubiy Koreya qayta ishlash sohasi bilan g'ururlansa bo'ladi, chunki 1997 yilning o'zida YMM ning 25.7%ini ishlab chiqarish tashkil etti. 1997 yilgi YMM 5%ga, 1996 yil 6.8%ga, 1995 yil esa 8.9%ga o'sish kuzatilgan edi. 1998 yil YMM o'sishi 6.7% manfiy ko'rsatkichni tashkil etti. Buning asosiy sababi 1997 yilda Janubiy-sharqiy Osiyo davlatlarida iqtisodiy krizis oqibatidir. Xorijiy sarmoyadorlarning Xitoy kabi boshqa rivojlanayotgan davlatlarga sarmoyalarini ko'chirishi bilan iqtisodiy ahvol yanada salbiy oqibatlarni keltirib chiqarishiga qaramay, 1999 yil YMM o'sishi 10.9%, 2000 yil 9.3%, 2001 yil 3%, 2002 yil 6.3%ni, 2007 yil 4.8%ni va miqdori 1.2 milliard AQSh dollarini tashkil etdi. YaIM 2011 yil ro‘yhatiga ko‘ra 1 556 trln. AQSH dollari (13-o‘rinda),jon boshiga esa 29 140 AQSH dollari. 2008 yil ro‘yhatiga ko‘ra Koreaning YMM dunyo bo‘yicha 13-o‘rinda turadi.
12
mahsulot guruch bo‘lib keldi. Hozirgi kunda mahsulotlar turi bir muncha ko‘paygan, ularga mevalarning va sabzavotlarning turli xillari, chorvachilik mahsulotlari va o‘rmon xo‘jaligi mahsulotlarini misol qilishimiz mumkin.2010- yilda qishloq xo‘jaligi KRning YIM da 10% ulushni tashkil etdi. KRning qishloq xo‘jaligida eng ko‘p yetishtiriladigan mahsulot bu guruchdir.Yetishtirilgan guruch asosan ichki bozorda iste‘mol qilinadi, narxining o‘ta yuqoriligi tufayli tashqi bozorga chiqarilmaydi. Shaftolini asosan AQSH, Kanada, Tayvan va Indonezoyaga eksport qiladi.Tayvan, Singapur va Yaponiyga olma va mandarin eksport qiladi. Chorvachilik qishloq xo‘jaligi sohasida daromad keltrish bo‘yicha guruchdan keyin ikkinchi o‘rinda turadi. O‘rmon xo‘jligi 1960-yildan keyin rivojlana boshlagan. O‘rmonlar davlatning 6,4mln gektar qismini egallagan. 13
Baliqchilik sohasida band bo‘lganlar soni 140mln kishini tashkil etadi. Baliqchilik iqtisodiyotning asosiy tarmoqlaridan biridir. Davlat hududida 96 mingga yaqin baliqchilik uchun mo‘ljallangan kemalar mavjud. Bundan tashqari baliqlarni sun‘iy hovuzlarda yetishtirish ham keng tarqalgan.Misol uchun 2000- yilda sun‘iy havzalarda yetishtirilgan baliqlar miqdori 560 mln dollarni tashkil qildi. Krning baliqchilik sanoati mahsulotlarini iste‘mol qiluvchi asosiy davlatlar- Rossiya, Xitoy, Yaponiya va AQSH- bu davlatlarning hissasiga jami eksport qilingan mahsulotning 70% to‘g‘ri keladi. Kemasozlik – Korea Respublikasi sanoatining eng asosiy sohalaridan biri bo‘lib, shu sohaga aloqador metallurgiya, kimyo sanoati, elektronika tarmoqlarning ham rivojlanishiga turtki bo‘lib kelmoqda. Kemasozlik sohasi 1970-yildan boshlab rivojlanib kelmoqda. Hozirgi kunda KRda sanoatning bu sohasida 3ta yirik kompaniya faoliyat yurgazmoqda. Bular:Hyundai Heavy, Marine engineering, Samsung Heavy Industries. Hyundai Heavy Industries jahondagi eng yirik kema ishlab chiqaruvchi kompaniyalardan biridir. 1980-yildan buyon KR kemasozlik sohasida jahonda 2-o‘rinda turadi. 2005-yilda jahonda kema ishlab chiqarishning 59,3% KR hissasiga to‘g‘ri keldi. Nefttankerlari bozorida KRning hissasi 42,4%ni tashkil qiladi.
Avtomobil ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoda 5-o‘rinda turadi. Dunyo bo‘yicha ishlab chiqarilgan avlomobillarning 5.4%ini tashkil etadi. Temir yo‘llarning umumiy uzunligi – 6 240 km. Asosiy jamoa transporti metropoliten, avtobus va tramvay hisoblanadi. Havo transporti haqida to‘xtaladigan bo‘lsam 2 ta aeroprt mavjud. Bular Seul-Inchxon va Djimpo aeroportlaridir. Umumiy aeroportlar soni 108 tani tashkil etadi.
14
RIVOJLANGANLIK DARAJASI Metallurgiya 1997-yilda bo‘lib o‘tgan krizisda nisbatan barqaror o‘sish sur‘atlarini saqlab qolgan.1999-yilda kumush homashyosi ishlab chiqarish bo‘yich jahonda 6- o‘rinda turadi. Iqtisodiyotda metallurgiya sohasining ulushi 1998-yilda 7%ga yetdi.2002-yilda kumush xom-ashyosini ishlab chiqarish 51,1 mln tonnaga yetdi. Neft va Kimyo sanoati Nefta va kimyo sanoati iqtisodiyotning nisbatan yosh tarmoqlaridan hisoblanib, 1980-yildan buyon bugungi kunga qadar soha mahsulotlariga bo‘lgan ichki talab keskin sur‘atlarda o‘sib kelmoqda. Energetika KR ning foydali qazilmalar konlari nisbatan kam. Uning asosiy energiya resurslari toshko‘mir konlari, uran zahiralari va gidroenrgiya resurslarini o‘z ichiga oladi. Asosiy enrgiya manbai –neft (umuiy ishlab chiqarilgan enrgiyaning 51%ini tashkil qiladi). KR neft iste‘mol qilish bo‘yich oltinchi, import qilish bo‘yich esa to‘rtinchi o‘rinda turadi. Neftni asosan yaqin sharq mamlakatlaridani import qiladi. Bundan tashqari KR jahonda tabiiy neftni import qiluvchi ikkinchi davlatdir.Toshko‘mirni asosan Xitoy va Avstraliyadan import qiladi. 1978-yilda birinchi atom elektro stansiyasi ishga tushurilgan. Hozirgi kunda ularning soni 16ta. Ular butun elektr energiyaning 39%ini ta‘minlab beradi. Yuqori texnologiyalar sanoati Hozirgi kunda KR maishiy elektronika mahsulotlari ishlab chiqarish bo‘yicha yetakchi o‘rinlarda turadi. Bu sohadagi eng yirik kompniyalar – LG, Samsung va Daewoo electronics. 2004-yilning sentabr oyida Samsung electronics, mobil telefonlar sotuvi hajmi bo‘yicha amerika kompnaiyasi Motorollani ortda
15
qoldirdi(sotuv hajmi 22,9mln donani tashkil tashkil etdi) va jahonda 2-o‘ringa chiqib oldi. Eksport hajmi: 558,8 mlrd $
Asosiy eksport qiladigan mahsulotlari: Yarimo‘tkazgichlar( tranzistor, diod, rezistor, mikrosxemalar va h.), simsiz telekomunikatsiya jihozlari, yengil avtomobillar, kompyuter, kumush, kemalar, neft mahsulotlari. Eksportdagi asosiy hamkorlari Xitoy, AQSh, Yaponiya, Gankong.
Import hajmi: 525,2 mlrd$
Import qiladigan mahsulotlari:
Ehtiyot qismlar , elektron qurilmalar, neft, kumush,transport jihozlari, plastmassa. Tashqi qarzi: 333.6 mlrd $. Importdagi hamkorlari Xitoy, AQSh, Yaponiya, Saudiya Arabistoni, BAA, Avstraliya davlatlari hisoblanadi. 21,5%
10,9% 6,6%
4,6% 56,4%
Xitoy Aqsh
Yaponiya Gonkong
Boshqalar 16
Janubiy Korea jahon moliyaviy inqirozini 1998-yildagi inqirozga qaraganda yengilroq boshdan kechirdi, lekin shunga qaramay Osiyo davlatlari ichida eng ko‘p zarar ko‘rgani bo‘ldi.Inqiroz davrida horijiy to‘g‘ridan to‘g‘ri investitsiyalar 47%ga va portfel invetsitsiyalar 31%ga tushib ketdi.Dunyodagi moliya ishlari bilan shug‘ulanuvchi yirik firmalardan biri bo‘lmish Lehman Brotherning bankrotga uchrashi Koreya vonining dollarga nisbatan 25,4%ga qadrsizlanishiga olib keldi Eksport sohasi barqarorligini saqlab qoldi.Inqirozdan tezda chiqib ketishiga ham aynan eksportni qo‘llab quvvatlanishi sabab bo‘ldi.
Janubiy Koreada banklar ish haftasi davomida 9:30 dan 16:30ga qadar, shanba kunlari 13:30ga qadar ishlaydi.
Samsung Electronics, POSCO, Hyundai Motor, KB Financial Group, Korea Electric Power, Samsung Life Insurance, Shinhan Financial Group, LG Electronics, Hyundai Mobis, LG Chem. 17,7%
8,9% 14,0%
7,8% 4,4%
4,1% 43,1%
Xitoy Aqsh
Yaponiya Saudiya
Arabistoni BAA
Avstraliya Boshqalar 17
Sohalar bo‟yicha eng yirik kompaniyalari: Oziq – Ovqat : Lotte Confectionery, Nam Yang, Pulmuone,
Ltd., Transport: Hyundai Motor, Kia Motors, GM Daewoo
Auto & Technology, SsangYong Motor Company и Renault Samsung Motors. Yog‟och & qog‟oz mahsulotlari: Hansol Paper, Qurilish: ByuckSan Corp, Daelim Industrial, Hankuk Vetrotex, RH Cement Corp., Reklama : In-Poong, Telekommunikatsiya xizmatlari: Hanaro Telecom, KT Corporation, Shinsegi Telecom, Inc, Tamaki mahsulotlari: KT&G (Korea Tobacco & Ginseng Corp). 60-yilardan so‘ng iqtisodining misli ko‘rilmagan darajada gullab yashnashi tarixda ―Han daryosidagi Mo‘jiza‖ nomi bilan tarixda qoldi. ―Global qurilish‖ sohasi juda yaxshi rivojlangan. Misol uchun, Dunyodagi eng baland bino bo‘lmish Burj Khalifa KRning Samsung C&T tomonidan bunyod etilgan.
18
7.O‟ZBEKISTON VA KOREA MUNOSABATLARI Janubiy Korea 1992 – yil 29 – yanvardab boshlab O‘zbekiston bilan turli sohalarda hamkorlik qilib keladi. 2011 – yil O‘zbekiston va Janubiy Koreya Ustyurtdagi Surg‗il konida gaz-kimyo zavodi qurilishi uchun 4,1 mlrd dollarlik kelishuvni amalga oshirdilar. Ushbu kelishuv O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov va Koreya Respublikasi Prezidenti Li Myon Bakning uchrashuvlaridan so‘ng imzolandi. Qoraqalpog‗iston Respublikasi Jo‗qorg‗i Kengesi Raisi Musa Yerniyazov va Koreya Respublikasi gaz korporatsiyasi prezidenti Chu Kang Su majmua qad rostlaydigan joyga o‗rnatilgan esdalik tamal toshini ochdilar. Unga quyidagi so‗zlar bitilgan: ―O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov va Koreya Respublikasi Prezidenti Li Myon Bakning tashabbusi bilan 2011-yil 24-avgust kuni Surg‗il koni negizidagi Ustyurt gaz-kimyo majmuasi poydevoriga tamal toshi qo‗yildi‖. Ustyurt gaz-kimyo majmuasi O‗zbekiston va Janubiy Koreya hamkorligida amalga oshirilayotgan eng yirik qo‗shma loyiha bo‘lib, injiniring, uskunalar 19
yetkazib berish, qurilish ishlarida Koreya Respublikasining yirik kompaniyalari ishtirok etadi. Janubiy Koreya Iqtisodiyot vazirligi ma‘lumotlariga ko‘ra, Ustyurt gaz-kimyo majmuasida qurilish ishlarini olib borish uchun o‘tkazilgan tenderda Samsung Engineering Co. Ltd., GS Engineering & Construction Corp. va Hyundai Engineering Co. kompaniyalari g‘olib bo‘lgan. Ustyurt gaz-kimyo majmuasi ishga tushgach, yiliga 400 ming tonna polietilen va 100 ming tonna polipropilen ishlab chiqariladi. Ushbu loyihaning amalga oshirilishi bilan Qoraqalpog‗istonda MDHda ushbu sohadagi eng yirik majmua qad rostlaydi. Natijada Qoraqalpog‗iston mamlakatimizning yirik sanoat markazlaridan biriga aylanadi. Surg‘il koni 2006-yil mart oyida ochilgan bo‘lib, ayni paytda ―O‘zbekneftgaz‖ tomonidan yiliga 3 mlrd kub metr tabiiy gaz qazib olinmoqda. Ma‘lumotlarga ko‘ra, kon zahirasi 120 mlrd kub metrni tashkil etadi.
2012 – yil 5 - iyul kuni O‗zbekiston va Janubiy Koreya ishbilarmonlarining biznes-forumi yurtimizda bo‗lib o‘tgan. Tadbirda ikki mamlakatning savdo- sanoat, sarmoya, energetika, mashinasozlik, qurilish, axborot texnologiyalari kabi sohalar uchun mas‘ul vazirlik va idoralari, kompaniya va konsernlarining rahbar hamda vakillari ishtirok etdi. Anjumanda O‗zbekiston Respublikasi moliya vazirining o‗rinbosari Bahrom Ashrafxonov, Savdo-sanoat palatasi raisi Alisher Shayxov, Koreya Respublikasining davlat xaridlari bo‗yicha agentligi direktorining o‗rinbosari Min Xyun Chjon mamlakatlarimiz o‗rtasidagi hamkorlik aloqalari barcha sohalarda izchil rivojlanib borayotganini alohida ta‘kidladi. Bunda ikki davlat rahbarlarining uchrashuvlarida erishilgan kelishuvlar muhim huquqiy asos bo‗lib xizmat qilayotir. Mazkur biznes-forum o‗zaro savdo- iqtisodiy va sarmoyaviy aloqalarni yanada rivojlantirish, davlat xaridlari tizimini takomillashtirish uchun yangi imkoniyatlar ochishi qayd etildi. Koreya 20
Respublikasi O‗zbekistonning eng
yirik sarmoyaviy sheriklaridan. Mamlakatlarimiz o‗rtasida savdo-iqtisodiy va sarmoyaviy hamkorlik barqaror kengayib bormoqda. Iqtisodiy sohada eng ko‗p qulaylik yaratish tartibi joriy qilingan. O‗tgan yili ikki tomonlama tovar ayirboshlash hajmi 1,5 milliard AQSh dollaridan oshdi. O‗zbekistonda Janubiy Koreya sarmoyasi ishtirokida tuzilgan 350 dan ziyod korxona faoliyat yuritmoqda. Mamlakatimizda Janubiy Koreyaning saksondan ortiq kompaniyasi o‗z vakolatxonasini ochgan. Ular mashinasozlik, savdo, kimyo, oziq-ovqat, yengil sanoat, metallni qayta ishlash, farmatsevtika, sayyohlik, xizmat ko‗rsatish kabi sohalarda ish yuritmoqda. Ayniqsa, ―Korean Air‖ aviakompaniyasining Navoiy shahri xalqaro aeroporti hududidagi transkontinental intermodal xab bilan bog‗liq faoliyati diqqatga sazovordir. Bu yerdan har haftada Osiyo va Yevropaning yirik iqtisodiy va moliyaviy markazlariga 24 tagacha parvozlar amalga oshirilmoqda. Janubiy Koreya biznesi vakillari ―Navoiy‖ erkin industrial-iqtisodiy zonasini rivojlantirishda faol ishtirok etib, o‗zaro manfaatli qator loyihalarni tatbiq etmoqda. Biznes-forum ishtirokchilari 2011-yilning avgust
oyidagi O‗zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi, Savdo-sanoat palatasi hamda
Koreya Respublikasining davlat xaridlari bo‗yicha agentligi o‗rtasida imzolangan uch tomonlama anglashuv memorandumi mamlakatlarimiz o‗rtasida moliyaviy va texnikaviy hamkorlikni yanada kengaytirish va mustahkamlashga, elektron davlat xaridlari tizimini joriy etish, rivojlantirish va takomillashtirishga xizmat qilayotganini ta‘kidladilar. – Mamlakatlarimiz o‗rtasida o‗zaro manfaatli munosabatlar qaror topgan, savdo- iqtisodiy hamkorlik jadal rivojlanmoqda, – dedi Min Xyun Chjon. – O‗zbekistonda elektron ta‘minot tizimini tatbiq etishga katta e‘tibor qaratilayotganining guvohimiz. Bugungi kunda O‗zbekiston va Janubiy Koreya ishbilarmonlari hamkorligida qator istiqbolli iqtisodiy loyihalar muvaffaqiyatli amalga
oshirildi va
bu davom
etmoqda. O‗zbekistonda xorijlik
21
ishbilarmonlarning muvaffaqiyatli ish yuritishi uchun barcha sharoit, imkoniyat va imtiyozlar yaratilgani o‗zaro hamkorlik aloqalarini yanada kengaytirish va mustahkamlashga xizmat qilmoqda. Ushbu forum kelgusida o‗zaro hamkorlik aloqalarini yanada taraqqiy ettirish va mustahkamlashga katta hissa qo‗shishi shubhasiz. Delegatsiya a‘zolari mamlakatimizda chet ellik ishbilarmonlar bilan hamkorlikda ish yuritish uchun yaratilgan qulay sarmoyaviy muhit Janubiy koreyalik ishbilarmonlarning ham qiziqishini tobora oshirayotganini qayd etdilar. Anjumanda Janubiy Koreyaning bir necha firma va kompaniyalaridan ko‗plab vakillar ishtirok etgani O‗zbekistondagi iqtisodiy barqarorlik va qulay sarmoyaviy muhit ularning o‗zaro hamkorlikni kengaytirishga e‘tiborini kuchaytirayotganidan dalolatdir. Forumda koreyalik ishbilarmonlarga mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasida, davlat xaridlarini amalga oshirish bo‗yicha olib borilayotgan keng ko‗lamli islohotlar, bu sohalarni rivojlantirish borasidagi o‗zgarishlar, ushbu tarmoqlarni taraqqiy ettirishning huquqiy asoslari haqida batafsil ma‘lumot berildi. Qurilish, axborot texnologiyalari, energetika, suv xo‗jaligi sohalariga ixtisoslashgan korxonalar hamkorligini rivojlantirishga oid masalalar ko‗rib chiqildi. Biznes-forum yakunida O‗zbekistonning qator kompaniya va korxonalari hamda Janubiy Koreya ishbilarmon doiralari vakillari ishtirokida kooperatsion birja bo‗lib o‗tdi.
2012-yilning 31 avgust – 2 sentabr kunlari Koreya Respublikasining strategiya va moliya vaziri Bak Je Van boshchiligidagi delegatsiya rasmiy tashrif bilan mamlakatimizda bo‗ldi. Ushbu mamlakat hukumatining yetakchi a‘zolaridan birining mazkur tashrifi O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning Janubiy Koreyaga yaqinda amalga oshiriladigan davlat tashrifiga tayyorgarlik ko‗rish nuqtai nazaridan ikki davlat o‗rtasidagi moliyaviy-iqtisodiy hamda
22
investitsion hamkorlikni yanada rivojlantirish istiqbollarini muhokama etishga bag‗ishlandi. Koreya Respublikasi strategiya va moliya vaziri Toshkentdagi uchrashuvlar chog‗ida mamlakatlarimiz o‗rtasida erishilgan ikki tomonlama hamkorlik ko‗lamini yuqori baholadi. U O‗zbekistondagi mustahkam makroiqtisodiy barqarorlik, puxta o‗ylangan tarkibiy islohotlar siyosati, mamlakatimizda izchil va yuqori iqtisodiy o‗sish sur‘atlarining yiliga 8 foizdan oshayotgani, shuningdek, O‗zbekiston Respublikasi rahbariyati tomonidan ta‘lim tizimini isloh etish, xalqaro bozorlarda raqobatbardosh, yuqori malakali kadrlarni tayyorlashga alohida e‘tibor qaratilayotgani Koreya Respublikasining mamlakatimiz bilan keng ko‗lamli va har tomonlama o‗zaro hamkorligining asosiy omillari ekanini alohida ta‘kidladi. Koreya Respublikasi kompaniyalarining O‗zbekistonga kiritgan investitsiyalari umumiy hajmi 5 milliard AQSh dollaridan oshdi, 2012-yilning birinchi yarmida ikki tomonlama savdo aylanmasi 47 foizga ko‗paydi, mamlakatimizda Koreya Respublikasi kapitali ishtirokida tashkil etilgan 400 dan ziyod kompaniya muvaffaqiyatli faoliyat ko‗rsatmoqda. Uzoq muddatli ikki tomonlama moliyaviy-iqtisodiy va investitsion hamkorlikning keng ko‗lamli masalalarini muhokama etish hamda ular yuzasidan fikr almashish yakunlari bo‗yicha O‗zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Koreya Respublikasi Strategiya va moliya vazirligi o‗rtasida o‗zaro anglashuv memorandumi imzolandi. Memorandumda Koreya Respublikasining Iqtisodiy rivojlanish jamg‗armasi bilan (EDCF) 2012-2015 yillarda umumiy qiymati 595 million dollar miqdorida imtiyozli va uzoq muddatli kreditlar taqdim etish hisobidan amalga oshirilishi mo‗ljallangan hamkorlik dasturining asosiy parametrlari aks etgan. Jumladan, ko‗p tarmoqli bolalar tibbiyot markazini tashkil qilish, uni yuqori texnologiyali tashxis qo‗yish, davolash va boshqa maxsus asbob-uskunalar bilan jihozlash loyihasi, shuningdek, o‗quv, ilmiy, ilmiy-ommabop va badiiy manbalar, avvalambor, Alisher Navoiy nomidagi Milliy kutubxona resurslarini elektron 23
formatga o‗tkazishni ko‗zda tutuvchi milliy umumta‘lim elektron kutubxonani tashkil etish loyihasini amalga oshirish xususida kelishib olindi. Bundan tashqari, hamkorlik loyihalari Milliy teleradiokompaniyani raqamli asbob- uskunalar bilan jihozlash, o‗rta va o‗rta maxsus, kasb-hunar ta‘limi muassasalarining zamonaviy moddiy-texnik bazasini rivojlantirish, energiya resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirishni o‗z ichiga olgan. Koreya Respublikasi strategiya va moliya vaziri O‗zbekiston Respublikasi Janubiy Koreya hukumati tomonidan bilim hamda tajriba almashish dasturlarini birgalikda amalga oshirish bo‗yicha hamkor davlat sifatida belgilangan kam sonli mamlakatlardan biri ekanini ta‘kidladi. Shu munosabat bilan texnik ko‗maklashish bo‗yicha qo‗shma loyihalar dasturiga davlat elektron byudjeti va G‗aznachilikni rivojlantirish tizimini bosqichma- bosqich joriy etish, davlat mulkini boshqarish samaradorligini yuksaltirish, davlat xaridlarini amalga oshirish, soliq hamda bojxona organlari faoliyatida axborot texnologiyalaridan foydalanishni yanada kengaytirishga doir loyihalar kiritilgan. Shu bilan birga, tomonlar Osiyoda valyuta va moliya barqarorligini ta‘minlash maqsadida Xalqaro valyuta jamg‗armasi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki kabi xalqaro moliya institutlari, shuningdek, ko‗p tomonlama tashabbuslar doirasida o‗zaro yaqin hamkorlik qilish muhim ahamiyatga ega ekanini qayd etdilar. Bak Je Van Koreya Respublikasi rahbariyati O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining ushbu mamlakatga amalga oshiradigan davlat tashrifini sabrsizlik va katta qiziqish bilan kutayotganini, bu tashrif ikki tomonlama hamkorlikning barcha sohalarida erishilgan natijalarni har tomonlama muhokama qilish va baholash, mamlakatlarimiz o‗rtasidagi uzoq muddatli strategik sheriklik munosabatlarini yanada mustahkamlash hamda rivojlantirishning aniq yo‗nalishlari va istiqbollarini belgilab olish imkonini berishini ta‘kidladi. Mazkur tashrif ikki davlat o‗rtasidagi an‘anaviy yaqin iqtisodiy va amaliy aloqalarni mustahkamlash hamda Osiyoning barqaror rivojlanib borayotgan ikki iqtisodiyoti o‗rtasida qaror topgan moliyaviy va investitsion hamkorlikni yanada rivojlantirishga xizmat qiladi. 24
Tomonlar muzokaralar yakuni bo‗yicha Koreya Respublikasi bilan O‗zbekiston Respublikasining moliya-iqtisodiy hamda investitsion hamkorligini yanada kengaytirish maqsadida ikki davlat moliya vazirliklari o‗rtasida bunday uchrashuvlarni muntazam o‗tkazish haqida kelishuvga erishdilar.
25
Bugungi kunda Janubiy Korea rivojlangan mamlakatlar safiga kiradi. Ushbu mamlakat o‘zining sanoati, qishloq xo‘jaligi, transport, telekommunikatsiya sohasidagi yutuqlari bilan ajralib turadi. Bundan tashqari turizm sohasida ham rivojlangan. Bunyodkorlik sohasida ham qator yutuqlarga erishgan. Masalan, Eiydodagi 63-etajli sug‘urta binosi bunga yaqqol dalil bo‘la oladi. Shuningdek, 2012 – yilda qurib bitkazilagan 4 etajli ―Akvarium Aqua Planet‖ dunyodagi eng katta okeanirim sifatida qayd etilgan. Maydoni 16,400 metr, undagi suv hajmi 6000 tonna va 33 000dan ortiq suv jonivorlarini ko‘rish mumkin. Janubiy Korea va mamlakatimiz o‗rtasida o‗zaro manfaatli munosabatlar qaror topgan, savdo-iqtisodiy hamkorlik jadal rivojlanmoqda. Janubiy Koreaning yurtimiz bilan hamdo‘stlik aloqalari yurtimizda qator sanoat sohalari rivojlanishiga sabab bo‘lmoqda. Jumladan, ko‗p tarmoqli bolalar tibbiyot markazini tashkil qilish, uni yuqori texnologiyali tashxis qo‗yish, davolash va boshqa maxsus asbob- uskunalar bilan jihozlash loyihasi, shuningdek, o‗quv, ilmiy, ilmiy-ommabop va badiiy manbalar, avvalambor, Alisher Navoiy nomidagi Milliy kutubxona resurslarini elektron formatga o‗tkazishni ko‗zda tutuvchi milliy umumta‘lim elektron kutubxonani tashkil etish loyihasini amalga oshirish ushbu hamdo‘stlik aloqalari natijasidir. ―Korean Air‖ aviakompaniyasining Navoiy shahri xalqaro aeroporti hududidagi transkontinental intermodal xab bilan bog‗liq faoliyati ham diqqatga sazovor loyihalardan biridir. Joriy yilning 12 sentyabr kuni Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo‗mitasida Janubiy Koreya Respublikasining O‗zbekistondagi favqulotda va muxtor elchisi Li Uk Xyon uchrashuv bo‗lib o‗tdi. Uchrashuv elchining O‗zbekiston Respublikasida yaqinda boshlagan diplomatik missiyasi munosabati bilan tashkil etildi. Uchrashuvda O‗zbekiston va Koreya respublikalari o‗rtasida axborot 26
kommunikatsiya texnologiyalari sohasida o‗rnatilgan o‗zaro hamkorlik holati va istiqbolli rejalar xususida fikr almashildi. So‗nggi yillarda ikki mamlakat o‗rtasida AKT sohasida bir qator ahamiyatli hamkorlik o‗rnatishga erishildi. O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yilda Koreya Respublikasiga qilgan tashrifi AKT sohasida, xususan, ―elektron hukumat‖ tizimini joriy qilish bo‗yicha mamlakatlar o‗rtasidagi munosabatlarni yanada mustahkamlanishiga zamin yaratdi. Uchrashuvda ikki tomonlama hamkorlikning samarasi, xususan, Koreyaning KOICA agentligi bilan hamkorlikda ilmiy-texnikaviy adabiyotlar elektron kutubxonasini yaratish, Toshkent axborot texnologiyalari universitetida koreyalik soha mutaxassislari bilan hamkorlikda o‗quv markazi tashkil etish borasidagi yutuqlar e‘tirof etildi. O‗zbekistonda Janubiy Koreya Respublikasining Davlat boshqaruvi va xavfsizlik vazirligi bilan
hamkorlikda koreys
mutaxassislari ishtirokida axborot kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish, elektron hukumat tizimini joriy qilish, shuningdek, davlat va xo‗jalik organlarida AKTsohasida faoliyat ko‗rsatuvchi xodimlarning soha bo‗yicha bilim va ko‗nikmalarini oshirishga doir muvaffaqiyatli loyihalar amalga oshirilmoqda. Uchrashuvda asosiy e‘tibor AKT sohasidagi mutaxassislarni tayyorlash masalasiga qaratildi. Aytib o‗tish joiz, TATUda faoliyat ko‗rsatayotgan koreyalik maslahatchi ishtirokida muassasada maxsus o‗quvlar tashkil qilinib, universitet tuzilmasi ishlab chiqilib, o‗quv dasturlari yanada takomillashtirilmoqda. Mazkur hamkorlikni yanada mustahkamlash maqsadida tomonlar dasturiy ta‘minot ishlab chiqarish sohasidagi munosabatlarni rivojlantirish bo‗yicha kelishib oldilar.
27
Abirqulov Q. “Iqtisodiy geografiya” Toshkent 2005 “O‟zbekiston milliy ensiklopediyasi”-“Davlat ilmiy nashriyoti” 2005-yil Google.ru -“Мир после кризиса”(доклад) Google.ru - “Jahon mamlakatlari”(ma‟lumotnoma) www.nationmaster.com www.cia.com www.wikipedia.com www.transnationale.com http://stat.uz Download 0.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|