Iqtisodiy tahlilda guruhlash usulining qo’llanilishi va mazmuni

27-variant
Iqtisodiy tahlilda guruhlash usulining qo’llanilishi va mazmuni
Iqtisodiy tahlil usuli deganda bilimlar tizimini qurish va asoslash maqsadida hodisalarni o‘rganishga umumiy yondashuv tushuniladi.
Guruhlash materialni tizimlashtiradi va jarayonlarning xarakterli va tipik o'zaro bog'liqligini ochib beradi, tasodifiy og'ishlarni o'chiradi. Tahlil quyidagi guruhlar turlaridan foydalanadi:

tipologik (masalan, mulkchilik turlari bo'yicha tashkilotlarni guruhlash);

strukturaviy - ko'rsatkichlarning ichki tuzilishini baholash (masalan, xodimlarni ish stajiga, kasbiga va boshqalarga qarab o'rganish);
analitik guruhlar - omil va samaradorlik ko'rsatkichlari o'rtasidagi bog'liqlikni o'rganish (masalan, bank tomonidan berilgan kredit summasining foiz stavkasi qiymatiga bog'liqligi).
Guruhlash usuli tartiblash usullari orasida asosiy hisoblanadi. U o'rganilayotgan ob'ektlar to'plamini tegishli belgilarga ko'ra sifat jihatidan bir hil guruhlarga bo'linishni nazarda tutadi. Tahlilda guruhlashdan individual hodisalarning tarkibi, tuzilishi va rivojlanish dinamikasini o‘rganish, o‘rtacha qiymatlarni aniqlash maqsadida o‘zaro bog‘liqlikdan foydalaniladi.

Guruhlash hodisa va jarayonlarning tasnifini ham, ularni belgilovchi sabab va omillarni ham o‘z

ichiga oladi. Guruhlar iqtisodiy yoki ijtimoiy tabiatiga ko'ra o'xshash sifat jihatidan bir hil hodisalarni birlashtiradi. Guruhlash usulidan foydalanish quyidagi bosqichlarni bajarishni o'z ichiga oladi:

aniqlovchi belgi sifatida tanlangan ob'ektlar, hodisalar (jarayonlar) tasnifi;

olingan xususiyatlar va ularning qiymatlarini aniqlash;
natijalarni jadval shaklida taqdim etish;
olingan xususiyatlarning har birining ta'sirini aniqlash.
Guruhlashtirish uchun axborot asosi sifatida bir xil turdagi ob'ektlarning umumiy populyatsiyasi yoki namunaviy populyatsiya qo'llaniladi. Birinchi holda, ma'lumotlar tizimli ravishda axborot fondida to'planadi, ikkinchisida tipologik namunalar qo'llaniladi. Iqtisodiy jihatdan asoslangan guruhlash ko'rsatkichlar o'rtasidagi munosabatlarni o'rganish va tahliliy ma'lumotlarni tizimlashtirish imkonini beradi.

Guruhlash - muayyan iqtisodiy hodisalarni o'zaro bog'liqlik va bog'liqlikda o'rganish, muhim omillarning ta'sirini ochib berish, ushbu hodisa va jarayonlarga xos bo'lgan muayyan qonuniyatlar va tendentsiyalarni ochib berish imkonini beradi. Guruhlash hodisa va jarayonlarni, shuningdek, ularni belgilovchi sabab va omillarni tasniflashni o‘z ichiga oladi.

Iqtisodiy tahlilini o‘tkazish bosqichlari.
Iqtisodiy adabiyotlarda iqtisodiy tahlilni tashkil etishning quyidagi bosqichlari keltirib o’tilgan:
Tahlil o’tkazishning rejasi va dasturini tuzish bosqichi. Iqtisodiy tahlilning dasturi va rejasini tuzib olish tahlilni tashkil etishning asosiy qismidir. Bu bosqichda iqtisodiy tahlil ishlari nimadan boshlanishi, tahlil utkazuvchi komissiyaga kimlar kiritilishi hamda tahlil ishlari nima bilan yakunlanishi ko’rsatib o’tiladi. Bundan tashqari iqtisodiy tahlil o’tkazish dasturida quyidagilar aniq ko’rsatilgan va belgilanib olingan bo’lishi lozim:

- tahlilning maqsadi va vazifasini aniqlash;

- tahlil ob`ektini aniqlash;
- iqtisodiy tahlil ishlarini olib borish joyi;
- tahlil mazmunini izoxlash;
- ijrochilarni tarkibi va ularning vazifalarini belgilash;
- tahlil utkazish muddatini belgilab olish;
- tahlil manbalari va ularni natijalarini rasmiylashtirish tartibini aniqlab olish.

Tahlil uchun kerakli bo’lgan manbalarni aniqlash, yig’ish hamda hisoblanadigan ko’rsatkichlarni belgilash bosqichi. Ushbu bosqichda quyidagi ishlar amalga oshiriladi:

- tahlil uchun zarur ma`lumotlarni aniqlash;
- tahlil manbalarini to’plash;
- qo’shimcha ma`lumotlarni jalb etish;

To’plangan ma`lumotlarning qo’g’riligini tekshirish va tahlil uchun moslashtirish bosqichi. To’plangan manbaalarni to’g’riligini tekshirish hamda ishonchliligini aniqlashdan iborat bo’ladi va ushbu manbaalar tahlil uchun moslashtiriladi. Bundan tashqari ushbu bosqichda quyidagilar aniqlanib olinadi:

- tahlil usullarini aniqlab olish;
- ma`lumotlarni soddalashtirish;
- jadval, sxema va maketlarni tuzish;
- ta`sir etuvchi faktorlarni aniqlash;
- rezervlarni aniqlash.