Italiya XVII asrning 2-yarmi va XX asr boshlarida

Italiya XVII asrning 2-yarmi va XX asr boshlarida (5-mavzu)

1. 
   Viktor Emanuell II va uning ichki va tashqi siyosati
   

Viktor Emannuel II yoki Italyan tilida Vittorio Emanuele II 1820-1878-yillarda yashagan. U 1849-yildan boshlab Sardiniya qiroli, 1861-yildan esa Savoylar sulolasining yangi davrdagi ilk birlashgan Italiya qiroli edi.

Bir qancha tarixchilar uning xizmati Italiyaning birlashtirilishi edi deb hisoblaydilar. Ba’zilar esa bu birlashuvning asosida qo’mondon Garibaldi va Graf Kamillo Kavur xizmatlari turganligini aytadilar.

U 1820-yil 14-martida Turinda tug’iladi. Otasi Karl Albert, onasi Mariya Tereziya Toskanskaya edi.

Viktor davrida Italiya davlatining tashqi siyosati ichki siyosatga qaraganda keng qamrovli jarayonlar bilan ajralib turadi. Bularga Qrim urushi bilan bog’liq jarayonlar, Avstriya bilan urushlar misol bo’la oladi. Ammo ichki siyosatda ham muhim jarayonlar yuz berdi. Masalan, Rimning egallanishi va yagona Italiya qirolligining vujudga kelishi bunga misol edi.

Aslida Avstriya bilan urushlari boshlanishi Kavurning Emannuel IIni Plomberga Napaleon III bilan ko’rishishga yuborishidan boshlangan edi. Bundan ko’zlangan maqsad esa Fransuz-Italyan ittifoqini shakllantirish va Avstriyaga qarshi urushib o’zi ko’z tikkan hududlar:

Pemont,Lombardiya,Venetsiya kabi yerlarni egallash edi. Shu tariqa Avstriyaga qarshi urushlar boshlandi. Bunda uchta (3 ta) yirik jang bo’lib o’tdi. Ya’ni Polestro, Madjente, Solferino janglari shular jumlasidan edi. Bu janglarning ba’zilarida Emanuell II ning shaxsan o’zi ham ishtirok etgan. Bu urushlar yuz bergan davrda Papalik bilan ham munosabatlar muhim tashqi siyosiy jarayonlardan hisoblanar edi. Aynan Papa Piy IX va Emanuell II haqida so’z yuritilmoqda.

Viktorning tashqi siyosiy faqoliyati haqida gap ketsa, 1866-yildagi Vena tinchlik shartnomasi ham muhim.

Vena tinchlik shartnomasi 1866-yil 3-oktabrda imzolangan va 12-oktabrda ratifikatsiya qilingan edi. Avstriya va Italiya o’rtasida imzolangan. Shartnomaga ko’ra Frans Iosif Venetsiya viloyatini Italiya birlashtirishga rozilik beradi. Bunig evaziga esa Emanuel II 35 mln florin miqdorida tovon to’lashi lozim bo’ladi.

Uning tashqi siyosatdagi faolligi umrining oxirigacha davom etadi. 1873-yilda ham Viktor Berlin va Venaga Vilgelm I va Frans Iosiflarga elchilarini yuborgani tarixdan ma’lum.

Viktor Emanuell II 1878-yil 9-yanvarda vafot etdi.

U italyanlar yodida uzoq vaqt saqlanib qolgan. Hozir ham Italiyaning ko’plab shaharlarida yodgorliklari mavjud. Eng yiriklari Rim , Milan va San- Martino shaharlarida hisoblanadi.

2. 
   XX asr boshida Italiya tashqi siyosati:
   

XX asr boshidagi Italiya tashqi siyosati deganda qator sanalar borki ular Italiya tashqi siyosatining markazida turadi.

Masalan,

1. 
   1912-yilda Italiya Turkiya ustidan g’alabaga erishadi.
   
2. 
   1914-yilda Italiyaning Afrikada kalonial siyosati ilgariladi bunda uchta asosiy zonada italyanlar paydo bo’ldi:
   

1. 
   Qizil dengiz(Eritreya hududi)
   
2. 
   Somalining katta qismi
   
3. 
   Turkiya Liviyasining bir qismi
   

Italiya Afrika masalasida Xitoydagi Tyanzin kongresida ham ko’tarib chiqdi. Bu kongress qarorlari Dadokanes orollari haqida Italyaga yon berdi.

3. 
   1914-yilda Avstriya Vengriya kelishuvga zid ravishta Italiyaga qarshi harakatni boshlab yuboradi. Bunga javoban esa Italiya Ittifoqchilar tarafida turib urushishga qaror qildi.
   

Shu narsani ham alohida takidlash kerakki, XX asr boshidagi Italiya tashqi siyosatining hal qiluvchi figuralari bu tashqi ishlar vaziri Sidney Sannino va Italiya vazirlar kengashi vakili Antonio Salandralar edi. Aynan ularning qarorlari bilan Londondagi 1915- yilda bo’lib o’tgan Buyuk Britaniya, Fransiya va Italiya davlatlari shartnomasiga ko’ra Italiya Avstriyaga qarshi urush harakatlarini boshlab yuboradi. Bu harakatlar ortidan esa Italiya Janubiy Albniya hududi ham okkupatsiya qilindi.