Jahon basketbolining shakllanishi va rivojlanish tarixi. Reja - 1.Basketbolning kelib chiqishi
- 2. Basketbolning rivojlanishi
- 3. O`zbekistonda Basketbol sportining rivojlanishi
Basketbolning kelib chiqishi - Basketbol 110 yil muqaddam AQSHda paydo bo`lgan. Uni Springfild koleji jismoniy tarbiya o`qituvchisi Jeyms Neysmit o`ylab topgan va o`z talabalari bilan o`ynagan. O`sha paytlarda to`pni hozirgidik halqaga otishmas, balki oddiy savatga tashlashardi. “Basketbol” inglizcha so`z bo`lib, u “basket” – “savat”, “bol” – “to`p” degan ma`noni anglatadi.
Basketbol juda qiziqarli va serqirra, harakatlarga boy o`yindir. O`yin chig`ida tezlik bilan oldinga chiqishlar, birdaniga yon tomonlarga burilib to`xtab qolishlar, to`pni bir holatdan boshqa holatga o`tkazib, to`satdan uni sherigiga uzatib yuborishlar, o`zi tezlik bilan bo`sh joyga chiqib, yana o`sha to`pni qaytarib berishlar ungagina xosdir. Son – sanoqsiz sakrashlar, shchit tagida hujumda bo`lib, undan chiqib savaga to`p taslashlar ungagina tegishli. Basketbol bilan shug`illanishning organizmning barcha muskillarini birdek, har tomonlama rivojlanishiga yordam beradi. Tayanch – harakat apparati, ya`ni suyak – muskil hamda bug`inlarning nafas olishini yaxshilashga ijobiy ta`sir ko`rsatadi hamda o`sib kelayotgan yosh organizmning modda almashuvini faollashtiradi. - Basketbol bilan shug`illanishning organizmning barcha muskillarini birdek, har tomonlama rivojlanishiga yordam beradi. Tayanch – harakat apparati, ya`ni suyak – muskil hamda bug`inlarning nafas olishini yaxshilashga ijobiy ta`sir ko`rsatadi hamda o`sib kelayotgan yosh organizmning modda almashuvini faollashtiradi.
- Basketbol o`yinida besh kishidan iborat ikkita jamoa ishtirok etadi. O`zaro raqib hisoblangan har bir jamoaning asosiy vazifasi – bir – birlarining savatiga iloji boricha
- ko`proq to`p tashlash. O`yin chog`ida qaysi jamoa o`yinchining qo`liga to`p tushsa, o`sha jamoa, o`z o`yinchilari bilan raqibiga qarshi hujumga o`tishga haqli. Bordi-yu, jamoa qo`lidagi to`pni yo`qotib qo`ysa, u barcha 5 ta o`yinchisi bilan himoyaga o`tadi. Jamoanin g`olibligi – ular to`plagan achkolarning ko`p kamligi bilan aniqlanadi. O`yinda jamoa har bir to`p 2 ockoga hisoblanadi.
Basketbollning rivojlanishi - 1892 yil Neymist o’yini qoidalarining 13 moddasini tuzib chiqdi, shundan so’ngmaxsus musoboqalar o’tkazish boshlandi va bu qoidalar yildan yilga mukammallashdi. Masalan, 1893 yilda 1 marta temir doiralari tur savatlar paydo bo’ldi.
- Yana bir yildan so’ng to’pning aylana uzunligi 30-32 duyum (76,2 g’81.3 sm) gacha ko’paytirildi. 1895 yilda 15 fut (5 m 25 sm) masofadan bajariladigan jarima to’plar kiritiladi.
- Birinchi rasmiy musobaqa qoidalari 1894 yilda AQSHda e’lon qilingan e’lon qilingan edi. O’yin yildan yilga rivojlanib, o’yin texnikasi va taktikasi vujudga keldi. 1896 yildan boshlab to’pni boshlab yerga urib o’ynashgaruxsat berildi
Basketbol avvalgi Amerikadan Sharq mamlakatlariga-Yaponiya, Xitoy, Flippin, shundan so’ng esa, yevropa mamlakatlariga Chexoslovakiya, Liva, Estoniya, Latviya, Italiya, Fransiyaga va nihoyat, Janubiy Amerikaning ba’zi bir mamlakatlariga tarqaldi. - Basketbol avvalgi Amerikadan Sharq mamlakatlariga-Yaponiya, Xitoy, Flippin, shundan so’ng esa, yevropa mamlakatlariga Chexoslovakiya, Liva, Estoniya, Latviya, Italiya, Fransiyaga va nihoyat, Janubiy Amerikaning ba’zi bir mamlakatlariga tarqaldi.
- 1921-31 yillarda milliy basketbol federatsiyalari tashkil qilina boshladi. Dunyodagiko’pgina mamlakatlarda basketbolning keng tarqalishi natijasida 1932 yilning 18 iyunidaXalqaro basketbol federatsiyasi (FIBA)ning tashkil qilinishi bu yilning rivojlanishida kattaahamiyatga ega bo’ldi. Argentina, Gretsiya, Italiya, Latviya, Portugaliya, Reminiya, Shvesariyava Chexoslovakiya mamlakatlari xalqaro basketbol federatsiyasiga birinchilar qatoriga a’zobo’lib kirdilar. O’yin butun dunyoga keng tarqala boshladi. 1935 yilda Jenevada erkaklarkomandalari o’rtasida birinchi yevropa chempionati bo’lib o’tdi.
Ayollar o’rtasida birinchi yevropa chempionati 1938 yil Rimda bo’ldi. Bunda Italiya milliy komandasi g’alaba qozondi. - Ayollar o’rtasida birinchi yevropa chempionati 1938 yil Rimda bo’ldi. Bunda Italiya milliy komandasi g’alaba qozondi.
- 1948-1956yillar xalqarobasketbolfederatsiyasiningboshqa xalqarosportbirlashmalarini ichida yuqori o’yinlardan birinchi egallash bilan xarakterlanadi. Dunyo va yevropa chempionatlari kabi katta musobaqalar FIBA rahbarligi ostida o’tdi. Hamma xalqaro musobaqalarda dunyoning hamma nufuzli mamlakat jamoalari qatnashib keldilar, bundan tashqari o’sha zamonlarda 1948 yilda 50 mamlakat halqaro basketbol feyeratsiyasiga a’zo edi.
O`zbekistonda Basketboll rivoji - 1950 y.dan Basketball boʻyicha jahon chempionati oʻtkazib kelinadi. Basketball Oʻzbekistonda 1921 y.dan oʻynala boshlagan. Oʻzbekistonlik R. Salimova 2 marta jahon hamda olimpiya oʻyinlari chempioni boʻlgan. Basketball boʻyicha Oʻzbekiston respublika federaiiyasi oliy liga jamoalari oʻrtasida musobaqalar tashkil etib kelmoqda. Oliy ligada Samarqand, Buxoro, Toshkent viloyati, Chirchiq shahri hamda Sirdaryo va Navoiy viloyati basketbolchilari musobaqalashadi. Oʻzbekiston terma jamoasi 1997 y. II Markaziy Osiyo oʻyinlari — „Sprayt chellenje“ xalqaro turnirining gʻolibi boʻldi
O’zbekiston sportchilarini “basketbol” degan o’yin bilan birinchi marta Moskva instruktorlar va chaqiriq yoshidagi yigitlarni harbiy xizmatga tayyorlash maktabining bitiruvchisi Turkiston o’lkasiga xizmat safariga yuborilgan umumta’lim vakili L.Barxash tanishtirgan. U 1920 yilning aprel oyida Skobalev (hozirgi Farg’ona) shahrida instruktorlardan va harbiy xizmatga chaqiriq yoshiga etayotgan o’smirlardan iborat basketbol jamoasi tashkil etadi. Ularga o’yin qoidasini tushuntirib namunaviy o’yinni o’ziga o’tkazib ko’rsatadi. 28x16 metrli maydonchada o’rtasidan ikkita uzunasiga chiziq tortilgan chegara qo’yib, har birida 9 nafardan o’yinchi bo’lgan ikki jamoa uchrashadi. - O’zbekiston sportchilarini “basketbol” degan o’yin bilan birinchi marta Moskva instruktorlar va chaqiriq yoshidagi yigitlarni harbiy xizmatga tayyorlash maktabining bitiruvchisi Turkiston o’lkasiga xizmat safariga yuborilgan umumta’lim vakili L.Barxash tanishtirgan. U 1920 yilning aprel oyida Skobalev (hozirgi Farg’ona) shahrida instruktorlardan va harbiy xizmatga chaqiriq yoshiga etayotgan o’smirlardan iborat basketbol jamoasi tashkil etadi. Ularga o’yin qoidasini tushuntirib namunaviy o’yinni o’ziga o’tkazib ko’rsatadi. 28x16 metrli maydonchada o’rtasidan ikkita uzunasiga chiziq tortilgan chegara qo’yib, har birida 9 nafardan o’yinchi bo’lgan ikki jamoa uchrashadi.
1920 yilning yozida va kuzida bir necha ko’rgazmali uchrashuvlar o’tkazildi. Yangi o’yinga qizlar ham qiziqa boshlashdi. Shu yili Andijonda jismoniy tarbiya instruktori I.Bluskiy rahbarligi ostida ayollar basketbol jamoasi tashkil etildi. Qizlar unga “Lochin” nomini berishdi. - 1920 yilning yozida va kuzida bir necha ko’rgazmali uchrashuvlar o’tkazildi. Yangi o’yinga qizlar ham qiziqa boshlashdi. Shu yili Andijonda jismoniy tarbiya instruktori I.Bluskiy rahbarligi ostida ayollar basketbol jamoasi tashkil etildi. Qizlar unga “Lochin” nomini berishdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
