Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

O‟ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA 

KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT 

TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI 

        

 

 

 

 

 

 

                                                     “ TT va KT ” FAKULTETI 

                             ___ – BOSQICH _______ GURUH TALABASINING 

KIBERXAVFSIZLIK ASOSLARI 

          FANIDAN TAYYORLAGAN

 

                    

2.1-Amaliy mashg„uloti 

 

 

 

 

 

 

Bajardi: 

 

 

 

 

 

 

 

 

_____________ 

Qabul qildi: 

 

 

 

 

 

 

 

Bekkamov F 

 

 

                                                       QARSHI – 2020 

Sezar  usuli.  Sezar  shifri  oddiy  siljitish  shifrining  bir  qismi  xisoblanadi.  Bu 

shifrini  rimlik  imperator  Gole  Yuliy  Sezar  o`ylab  topgan.  Shifrlashda  matining  xar 

biri boshqa xarf bilan quyidagi qoida asosida almashtiriladi. Xarflarni almashtirishda 

kelayotgan  yozuv  xarflarni  k-ga    siljitib  alamshtirildi.  Bu  yerda  M-  butun  son 

xisoblanib, ochiq  matni belgisini biror  alfavitdagi  o`rini,  C  –  butun son bo`lib, shifr 

belgini    biror  alfavitagi  o`rni.  C=(M+k)modm,  m  –  alfavit  uzunligi.  Deshifrlash 

ifodasi  esa  M=(C-k)modm  ifoda  bilan  ifodalanadi.  Yuliy  Sezar  bevosita  k  =  10 

bo`lganda ushbu usuldan foydalangan. 

Sezar usulining kamchiligi bu bir xil xarflarning o`z navbatida, bir xil xarflarga 

almashishidir. 

Berilgan ochiq matnimiz: T

0

=BEKKAMOV FAYZI 

Shifrlashda ishlatiladigan kalit jur

naldagi raqamimga mos ravishda 5 ga teng: K=5 

1)Lotin  alfabitida  26  ta  harf  borligi  uchun  jadvalni  shunga  moslab  olamiz,ya`ni 

jadvalimizda  26  ta  ustun  2  ta  qatordan  iborat  bo`ladi.Jadvalni  birinchi  qatorini  lotin 

alfabiti harflari ketma-ketligi bilan to`ldiramiz.(A,B,C,D.........X,Y,Z) 

2)Jurnaldagi raqamim  5 bo`lganligi u

chun jadvalni ikkichi qatorini 5 ta harf qoldirib 

6-harfdan  boshlab  lotin  alfa

viti  ketma-ketligi  yozib  chiqamiz.Bu  yerda  1-qator 

oxiri

dagi  Z  harfiga  2-qatordan  E  harfi  to`gri  keladi,shunda  1-qatordagi  A  harfiga  2-

qatordan F harfi most ravishda yoziladi va shu tariqa davom ettiriladi  

A  B  C  D  E  F  G  H  I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z 

F  G  H  I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  A  B  C  D  E 

 

Berilgan: T

0

= BEKKAMOV FAYZI 

Kalit: K=5 

1-qatordagi 

B  harfiga  2-qatordan  G  harfi  to`g`ri  keladi,1-qatordagi  A  harfiga  2-

qatordan 

F  harfi  to`g`ri  keladi  va  shu  yo`sinda  berilgan  ochiq  matnimiz    2-qatorda 

turgan mos harflarga almashtiriladi,shundan so`ng shifrmatin hosil bo`ladi. 

Natija: C=GJPPFRTA KFDEN 

Deshifrlash: 

Deshifrlashda bizga kalit va shifrmatin ma`lum bo`lsin.

 

K=5,

 C= GJPPFRTA KFDEN 

A  B  C  D  E  F  G  H  I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z 

F  G  H  I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  A  B  C  D  E 

 

Deshifrlash uchun ham shifrlashda ishlatilgan jadvaldan foydalanamiz,ya`ni jadvalni 

birinichi qatorini Lotin alfabiti harflarini tartibli ketma-ketligida to`ldiramiz,ikkinchi 

qatorni  esa  kalitimiz  5  ga  teng  bo`lganligi  uchun,5  ta  harf  qoldirib  Lotin  harflari 

ketma-ketligini yozamiz,bu yerda 2-qator F harfidan boshlanadi. 

 

Keyingi qiladigan ishimiz 2-qatordan shifrmatndagi harflarni topamiz va 1-qatorda 

turgan mos harfga almashtiramiz: 

Masalan,shifrmatndagi G harfini 2-qatordan topamiz va G harfi tepasidagi B harfi 

ekanligiga guvoh bo`lamiz,

 2-qatordagi J harfi,1-qatordan E harfiga to`g`ri keladi va 

shu yo`sinda davom etamiz. 

Deshifrlangan matn tayyor: T

0

= BEKKAMOV FAYZI  

Dastur kodi: 

#include  

#include  

using namespace std;  

int main() { 

char s1[50],s2[50];int k; 

cout<<"Shifrlash:"<

cout<<"Satrni kiriting:"; 

cin.getline(s1,sizeof(s1)); 

cout<<"Kalitni kiriting:K=";cin>>k; 

for(int i=0;s1[i]!='\0';i++){ 

 

if((int)s1[i]>=65 and (int)s1[i]<=90){ 

 

if((int)s1[i]+k>90)s2[i]=(int)s1[i]+k-26; 

 

 

else s2[i]=(int)s1[i]+k;} 

 

else if((int)s1[i]>=97 and (int)s1[i]<=122){ 

 

if((int)s1[i]+k>122)s2[i]=(int)s1[i]+k-26; 

 

 

else s2[i]=(int)s1[i]+k;}} 

 

for(int i=0;i<=strlen(s2)-1;i++) 

 

cout<

 

cout<<"Deshifrlash:"<

for(int i=0;s2[i]!='\0';i++){ 

 

if((int)s2[i]>=65 and (int)s2[i]<=90){ 

 

if((int)s2[i]-k<65)s1[i]=(int)s2[i]-k+26; 

 

 

else s1[i]=(int)s2[i]-k;} 

 

else if((int)s2[i]>=97 and (int)s2[i]<=122){ 

 

if((int)s2[i]-k<97)s1[i]=(int)s2[i]-k+26; 

 

 

else s1[i]=(int)s2[i]-k;}} 

 

cout<

 

return 0;} 

Dastur natijasi: 

 

Topshiriq: 

1.  Har  bir  talaba  Familiya  ismini  lotin  alifbosi  jadvalidan  foydalanib  shifrlaydi, 

deshifrlaydi va shunga mos dastur tuzadi. Talaba uchun jurnaldagi tartib raqami kalit 

(K) hisoblanadi.