Kompyuterlar tarixining bir aspekti Operatsion tizimlar tarixi birinchi
Download 329.62 Kb. Pdf ko'rish
|
Operatsion tizimlar tarixi - Vikipediya
|
Operatsion tizimlar tarixi kompyuterlar tarixining bir aspekti Operatsion tizimlar tarixi — birinchi kompyuterlarda operatsion tizimlar boʻlmagan. Oʻsha davrda birinchi kompyuterlarda ishlaydigan har bir dastur kompyuterda ishlash uchun zarur boʻlgan barcha kodlarni oʻz ichiga olishi, oʻrnatilgan apparat bilan aloqa qilish va dastur bajarishi kerak boʻlgan hisob- kitoblarni bajarishi kerak edi. Bu holat hatto eng oddiy dasturlarni ham juda murakkab holga keltirardi [1] . Ushbu muammoga javoban markaziy kompyuterlar egalari kompyuterga kiritilgan dasturlarni yozish va bajarishni osonlashtiradigan tizimli dasturiy taʼminotni ishlab chiqa boshladilar va shu bilan birinchi operatsion tizimlar dunyoga keldi. Operatsion tizimlar evolyutsiyasi yettita asosiy bosqichdan oʻtgan (jadvalda koʻrsatilgan) [2] : Klassik operatsion tizimlar Asosiy bosqichlari Operatsion tizim nomi I. Open shop IBM 701 open shop (1954) II. Ommaviy ishlov berish (Batch Processing) BKS system (1961) III. Multidasturlash (Multiprogramming) Atlas supe isor (1961) B5000 system (1964) Exec II system (1966) Egdon system (1966) IV. Vaqt taqsimoti (Time sharing) CTSS (1962) Multics le system (1965) Titan le system (1972) Unix (1974) V. Bir vaqtning oʻzida dasturlash (Concurrent Programming) THE system (1968) RC 4000 system (1969) Venus system (1972) Boss 2 system (1975) Solo system (1976) Solo program text (1976) VI. Shaxsiy hisoblash (Personal Computing) OS 6 (1972) Alto system (1979) Pilot system (1980) Star user inte ace (1982) VII. Taqsimlangan tizimlar (Distributed Systems) WFS le se er (1979) Unix United RPC (1982) Unix United system (1982) Amoeba system (1990) Birinchi operatsion tizim Kompyuterlar uchun birinchi operatsion tizim GM-NAA deb atalgan. U 1955- yilda General Motors vakili Robe Patrik hamda No h American Aviation vakli Ouen Mok tomonidan tuzilgan. U tizim monitorlariga asoslangan va faqat katta mashinalarda ishlashga moʻljallangan. GM-NAAʼning asosiy vazifasi eski dastur tugashi bilan yangi dasturni avtomatik ravishda bajarishdan iborat boʻlgan [3] . Tarixi Meinfreym — bu katta hajmdagi maʼlumotlarni qayta ishlash va katta hajmdagi maʼlumotlarni saqlash uchun moʻljallangan. Shuningdek, katta hajmdagi xotiraga ega boʻlgan yuqori unumdor kompyuter (superkompyuter)dir. Dastlabki meinfreym kompyuterlar 1940-1950- yillarda ishlab chiqarilgan boʻlib, birinchisi ENIAC kompyuteri 1947-yilda AQSHda ishlab chiqarilgan va u operatsion tizimlarga ega emas edi. Keyinchalik 1964-yilda IBM tomonidan Meinfreymlar uchun operatsion tizim yaratilgan boʻlib, u IBM System/360 deb nomlangan. Meinfreymlar bugungi kunda ham mavjud boʻlgan yirik korporativ maʼlumotlar markazlarida katta, koʻp qirrali mashinalar koʻrinishidagi butun zallarni egallagan. Bunday kompyuterlar shaxsiy kompyuterlardan maʼlumotlarni kiritish-chiqarish hajmi bilan farq qiladi. Meinfreymlar kuchli veb-se erlar, yirik onlayn-doʻkonlar uchun se erlar va ko onalararo tranzaktsiyalar uchun se erlar sifatida ishlatiladi. Meinfreymlar uchun operatsion tizimlar birinchi navbatda, bir vaqtning oʻzida koʻplab amallarni qayta ishlashga qaratilgan boʻlib, ularning aksariyati juda katta hajmdagi kiritish-chiqarish maʼlumotlari (I/O)ni talab qiladi. Meinfreymlar uchun operatsion tizimlarning uch turi mavjud: Toʻplamni qayta ishlash; Vaqtni taqsimlash va koʻp vazifalarni bajarish; Toʻla taqsimlash [4] . Toʻplamni qayta ishlash Toʻplamni qayta ishlovchi operatsion tizim deganda foydalanuvchi ishlari kirish qurilmalarida ketma-ket pa iyalar sifatida qayta ishlash uchun taqdim etiladigan va qayta ishlash jarayonida foydalanuvchi va uning ishi oʻ asida hech qanday oʻzaro taʼsir boʻlmagan tizim tushuniladi. Pa iya rejimi kompyuterning periferik uskunasiga maksimal yuklanishdan foydalanadi. Vaqtni taqsimlash va koʻp vazifalarni bajarish Vaqtni taqsimlash bir nechta masofaviy foydalanuvchilarga bir vaqtning oʻzida kompyuterda oʻz ishlarini bajarishga imkon beradi, masalan, katta maʼlumotlar bazasiga soʻrovlar yuborishda qoʻl keladi. Bu funksiyalarning barchasi bir-biri bilan chambarchas bogʻliq va koʻpincha universal mashinalarning operatsion tizimlari ularni yaxlit holda bajaradi. Umumiy maqsadli mashinalar uchun operatsion tizimga OS/360ʼning vorisi OS/390 misol boʻla oladi. Biroq, ushbu operatsion tizimlar UNIX operatsion tizimining Linux kabi variantlari tomonidan bosqichma-bosqich toʻxtatilmoqda. Toʻla taqsimlash Koʻp foydalanuvchili tizimlarning rivojlanishi dasturning oʻzida oʻzgarishlardan qochib, vakolatlarni ajratish bilan bogʻliq muammolarni hal qilishni talab qildi. Protsessor ishlab chiquvchilari ikkita protsessor rejimiga ega a itekturani taklif qilgan operatsion tizimlarda vakolatlar — „haqiqiy“ (bunda kompyuterning butun manzil maydoni bajariladigan dastur uchun mavjud) va „himoyalangan“ (bunda manzil maydoniga kirish imkoniyati dasturning boshlanishida bajarilishi uchun ajratilgan diapazon bilan cheklangan)ni ajratishni qoʻllab- quvvatladilar. Birinchi davr (1945-1955-yillar) Raqamli kompyuterlarni yaratishda muva aqiyatlar Ikkinchi jahon urushi tugaganidan keyin sodir boʻldi. 40- yillarning oʻ alarida birinchi lampali hisoblash qurilmalari yaratildi. Shu bilan birga, kompyuterni loyihalash va dasturlash amalga oshirildi. Bunga boshqa amaliy sohalardan har xil turdagi amaliy muammolarni hal qilish sohasidagi tadqiqot ishlari kirar edi. Oʻsha paytda dasturlash faqat mashina tilida amalga oshirilgan. Oʻsha paytda Operatsion tizimlar evolyutsiyasi operatsion tizimlar yoʻqligi sababli barcha vazifalar dasturchi tomonidan maxsus boshqaruv panelidan qoʻlda hal qilinardi. Operatsion tizimda matematik hamda yordamchi dasturlar kutubxonalaridan boshqa dasturiy taʼminot yoʻq edi. Ikkinchi davr (1955-1965-yillar) 1950-yillarning oʻ alarida hisoblash texnikasining rivojlanishida yangi texnik baza — yarimoʻtkazgich elementlarning paydo boʻlishi bilan bogʻliq yangi davr boshlandi. Ikkinchi avlod kompyuterlari yanada ishonchli boʻldi. Ular juda muhim vazifalarni ishonib topshirish uchun yetarlicha uzoq vaqt ishlay olar edi. Aynan shu davrda dasturchilar va operatorlar, foydalanishga topshiruvchilar hamda kompyuterlarni ishlab chiquvchilarga boʻlingan edi. Bu yillarda birinchi algoritmik tillar va birinchi tizim dasturlari — kompilyatorlar paydo boʻldi. Protsessor vaqtining na i oshdi, bu dasturni ishga tushirish oʻ asida kamroq qoʻshimcha xarajatlarni talab qilgan. Birinchi ommaviy ishlov berish tizimlari paydo boʻldi, ular birin-ketin dasturni ishga tushirishni avtomatlashtirdi va shu bilan protsessorning yuklanish koe tsientini oshirdi. Ommaviy ishlov berish tizimlari zamonaviy operatsion tizimlarning prototipidir. Pa iyalarni qayta ishlash tizimlarini amalga oshirish jarayonida rasmiylashtirilgan topshiriqlarni boshqarish tili ishlab chiqildi, uning yordamida dasturchi tizim va operatorga kompyuterda qanday ishni bajarishni xohlashini aytdi. Odatda pe oka alar palubasi koʻrinishidagi bir nechta vazifalar toʻplami topshiriqlar paketi nomini oldi. Uchinchi davr (1965-1980-yillar) Kompyuterlar rivojlanishining uchinchi muhim davri 1965-1980-yillarga toʻgʻri keladi. Bu vaqtda texnik bazada tranzistorlar kabi alohida yarimoʻtkazgichli elementlardan integral mikrosxemalarga oʻtish sodir boʻldi, bu esa yangi, uchinchi avlod EHMlariga ancha keng imkoniyatlar berdi. Bu davr, shuningdek, dasturiy taʼminotga mos keladigan mashinalar oilalarini yaratish bilan tavsi anadi. Integral mikrosxemalarga asoslangan dasturiy taʼminotga mos keladigan mashinalarning birinchi oilasi IBM/360 seriyali mashinalar ishlab chiqilgan edi. 1960-yillarning boshlarida qurilgan bu oila ikkinchi avlod mashinalaridan na /unumdorlik jihatidan sezilarli darajada ustun keldi. Tez orada dasturiy taʼminotga mos keladigan mashinalar gʻoyasi umum eʼtirof etildi. Dasturiy taʼminot operatsion tizim muvo qligini talab qildi. Bunday operatsion tizimlar katta va kichik turli xil tashqi qurilmalarga ega katta va kichik hisoblash tizimlarida tijorat sohasida va ilmiy tadqiqot sohasida ishlashi kerak edi. Ushbu qarama-qarshi talablarning barchasini qondirish niyatida tuzilgan operatsion tizimlar dizayn jihatidan juda murakkab ekanligini isbotladi. Ular minglab dasturchilar tomonidan yozilgan koʻp millionlab montaj qatorlaridan iborat boʻlib, minglab xatolarni oʻz ichiga olgan, bu esa cheksiz tuzatish oqimiga sabab boʻlgan edi. Operatsion tizimning har bir yangi versiyasida baʼzi xatolar tuzatildi va boshqa qoʻshimchalar kiritildi. Oʻzining ulkan hajmi va koʻplab muammolariga qaramay, uchinchi avlod mashinalarida OS/360 va shunga oʻxshash boshqa operatsion tizimlar koʻpchilik isteʼmolchilar ehtiyojlarini qondirdi. Operatsion tizimlarning ushbu avlodining eng muhim yutugʻi multidasturlashni amalga oshira olishida edi. Multidasturlash — bir protsessorda bir nechta dasturlar navbatma-navbat bajariladigan hisoblash jarayonini tashkil qilish usulidir. Bitta dastur kiritish- chiqarish operatsiyasini bajarayotganda, protsessor dasturning ketma-ket bajarilishida boʻlgani kabi (bitta dasturli rejim) boʻsh turmaydi, balki boshqa dastur (koʻp dasturli rejim)ni bajaradi. Bunday holda, har bir dastur boʻlim deb ataladigan oʻz operativ xotirasiga yuklanadi. Yana bir yangilik paydo boʻldi — spuling (spooling). Oʻsha paytda spuling hisoblash jarayonini tashkil qilish usuli sifatida aniqlangan, unga muvo q vazifalar pe oka alardan diskka hisoblash markazida paydo boʻlgan tezlikda oʻqiladi va keyingi vazifa tugagach, diskdan yangi vazifa boʻshatilgan boʻlimga yuklandi. Pa iyali ishlov berish tizimlarini multidasturlash orqali amalga oshirish bilan bir qatorda yangi turdagi operatsion tizim — vaqtni taqsimlash tizimlari paydo boʻldi. Toʻ inchi davr (1980-yildan buyon) Operatsion tizimlar evolyutsiyasining toʻ inchi davri yirik integral mikrosxemalarning (YIM) paydo boʻlishi bilan bogʻliq. Bu yillarda integratsiya darajasining keskin oʻsishi va mikrosxemalarning na ining pasayishi kuzatildi. Kompyuter hamma uchun mavjud boʻldi va shaxsiy kompyuterlar davri boshlandi. A itektura nuqtayi nazaridan shaxsiy kompyuterlar PDP-11 kabi mini-kompyuterlar sin dan hech qanday farq qilmadi, lekin ularning na i sezilarli darajada farq qildi. Agar mini- kompyuter ko ona yoki universitet boʻlimiga oʻz shaxsiy kompyuteriga ega boʻlish imkoniyatini yaratgan boʻlsa, shaxsiy kompyuter har bir inson uchun imkoniyat yaratdi. Kompyuterlar oddiy odamlar tomonidan keng qoʻllanila boshlandi, bu esa „doʻstona“ dasturiy taʼminotni ishlab chiqishni talab qildi. Operatsion tizimlar bozorida ikkita tizim: MS-DOS va UNIX ustunlik qildi. Yagona dasturli, bir foydalanuvchili operatsion tizim MS-DOS Intel 8088 mikroprotsessorlari, keyin esa 80286, 80386 va 80486 asosidagi kompyuterlar uchun keng qoʻllanilgan. Koʻp dasturli koʻp foydalanuvchili UNIX operatsion tizimi Inteldan tashqarida, ayniqsa yuqori unumdor RISC protsessorlariga asoslangan. 80-yillarning oʻ alarida tarmoq yoki taqsimlangan operatsion tizimlar nazorati ostida ishlaydigan shaxsiy kompyuter tarmoqlari jadal rivojlana boshladi. Tarmoq operatsion tizimlarida foydalanuvchilar boshqa kompyuterlar mavjudligidan xabardor boʻlishlari va uning resurslaridan, birinchi navbatda, fayllardan foydalanish uchun boshqa kompyuterga kirishlari talab etiladi. Tarmoqdagi har bir mashina oʻzining mahalliy operatsion tizimini boshqaradi, bu kompyuterning tarmoqda ishlashini taʼminlaydigan qoʻshimcha vositalar mavjudligi bilan mustaqil kompyuterning operatsion tizimidan farq qiladi. Tarmoq operatsion tizimi bir protsessorli kompyuterning operatsion tizimidan tubdan farq qilmaydi. U, albatta, tarmoq inte eysi qurilmalari uchun dasturiy taʼminotni qoʻllab- quvvatlashni (tarmoq adapteri drayveri), shuningdek, tarmoqdagi boshqa kompyuterlarga masofadan kirish vositalarini va masofaviy fayllarga kirish uchun asboblarni oʻz ichiga oladi, ammo bu qoʻshimchalar operatsion tizimning oʻzi tuzilishini sezilarli darajada oʻzga irmaydi. Unix UNIX operatsion tizimining tarixi 1969- yilga borib taqaladi, oʻshanda AT&Tʼdagi Bell Labs tadqiqot loyihasi doirasida umumiy maqsadli vaqtni taqsimlovchi kichik operatsion tizim ishlab chiqilgan boʻlib, u ancha samarali ekanligi Operatsion tizimlarning yoyilishi isbotlangan. 1976-yilda Bell Labs ushbu tizimning oltinchi nashrini chiqardi, u keng tarqalgan V6 nomi bilan tanilgan va universitetlarga bepul tarqatilgan. 3 yildan soʻng yettinchi versiya (V7) chiqdi. Bu keng tarqalgan tarqatish uchun birinchi versiya edi (asosan universitetlar va tadqiqot laboratoriyalarida) va UNIXʼning koʻpgina keyingi versiyalari uchun asos boʻlib xizmat qildi. Universitetlarga 100 dollarga, qolganlarga esa 21 000 dollarga taklif qilingan. V7ʼning chiqarilishi bilan AT&T UNIX Suppo Group (USG)ni yaratdi, keyinchalik u UNIX System Laboratories (USL)ga aylandi. Guruhning vazifasi UNIXʼni tijorat mahsuloti sifatida „targʻib qilish“ edi. Bell Labs ham, USG ham turli yoʻnalishlar uchun tizimni rivojlantirishda davom etdi. USLʼning System III va System V versiyalari keng tarqaldi va zamonaviy tizimlarning rivojlanishiga katta taʼsir koʻrsatdi. 1992-yilda AT&T barcha UNIX tizimlarini Novell kompaniyasiga sotdi, u UnixWare deb nomlangan tizim asosida V tizimni ishlab chiqdi, u unchalik mashhur boʻlmagan (Hozirda UnixWare tizimi Novell tomonidan Santa Crouze Operation kompaniyasiga sotilgan va SCO UnixWare deb ataladi). UNIXʼning aksariyat versiyalari maʼlum darajada AT&T dasturiy taʼminotiga asoslanganligi sababli, Novell UNIX sotuvchi boshqa sotuvchilardan ham royalti oladi (Sun Microsystems oʻrniga bir ma alik katta toʻlovni amalga oshirgan). Berkley UNIX operatsion tizimi 1977- yilda Berklidagi Kaliforniya universitetining Kompyuter tizimlari tadqiqot guruhi (CSRG) AT&T dan V6 manba kodini litsenziyalaganida tuzilgan. Ushbu guruh tomonidan chiqarilgan versiyalar qisqacha BSD (Berkley Software Distribution) deb nomlangan. Ularning chiqarilishi 1977- yilda PDP-11 mashinasi uchun 1BSD versiyasi bilan boshlandi va 1993-yilda 4.4BSD versiyasi bilan yakunlandi. BSD AT&Tʼning UNIX variantiga asoslanganligi sababli undan foydalanish uchun AT&T litsenziyasi talab qilingan. Hukumat laboratoriyalari va ko onalar uchun asl AT&T litsenziyalari har doim qimmat boʻlgan. Ular dastlab universitetlar uchun arzon edi, biroq UNIX tijoriy jihatdan qabul qilinishi bilan na tez koʻtarildi. Oxir-oqibat, Berkli AT&T kodini BSDʼdan olib tashlashga qaror qildi. Ish uzoq, zerikarli va mashaqqatli edi. U tugashiga biroz vaqt qolganida universitet operatsion tizimlarni tadqiq qilish uchun mablagʻni yoʻqotdi va Hisoblash tizimlarini oʻrganish guruhi (CSRG) tarqatib yuborildi. Tarqalishidan oldin Study Group oʻzining AT&T boʻlmagan ikkinchi darsligini Net/2ʼni chiqardi. Baʼzi kompaniyalar va birinchi navbatda — BSDI (Berkley Software Design, Inc.) ushbu versiyani asos qilib oldi, uni toʻldirdi va uni arzon va ayni paytda ishonchli UNIX dasturi sifatida sotishni boshladi. Shu bilan birga, AT&T va Berkley sudga daʼvo qilishdi: AT&T mualli ik huquqini buzganlik uchun, Berkeley esa sha noma sha lariga rioya qilmaslik (xususan, kelishilgan kreditni berishdan bosh to ish uchun). Shu bilan birga, AT&T rahbarlari BSDIʼni Net/2 dan oʻz mahsuloti uchun asos sifatida foydalanganligi uchun sudga berishdi. 1994-yil fevral oyida Novell (oʻsha paytgacha AT&Tʼdan UNIXʼni sotib olgan) va Kaliforniya universiteti bir- biriga qarshi daʼvolarini qaytarib olishga kelishib oldilar. BSDI ishi ham tezda hal qilindi. Tafsilotlar ommaga eʼlon qilinmadi, ammo universitet Net/2 versiyasini sotishni toʻxtatdi va yanada yetuk dasturiy taʼminot toʻplamini eʼlon qildi, 4.4BSD-Lite Novell va Kaliforniya universiteti ushbu paketni erkin sotishga baraka berdilar. BSDI oʻzining 4.4BSD-Lite mahsulotini 1995-yil oʻ alariga qadar qayta tashkil etish rejalarini eʼlon qildi (OʼReilly & Associates 4.4BSD qoʻllanmalari va 4.4BSD-Lite manba (yuklab boʻlmaydigan) CD-ROMʼni juda mos na da sotadi. 1980-yillarda bir nechta ish stantsiyalari ishlab chiqaruvchilari UNIXʼning oʻz versiyalarini ishlab chiqishga kirishdilar. Odatda, rma AT&T yoki BSD tizimining versiyalaridan birini oladi va uni oʻzida ishlab chiqishda davom etadi. Baʼzi rmalar biron bir variantga yopishib olishni xohlamadilar va ikkala versiyaning xususiyatlariga ega boʻlgan duragaylarni ishlab chiqdilar. Xaos davom etar ekan, turli standa lar tarafdorlari UNIX versiyalarining tarqalishini cheklash uchun kampaniya boshladilar. Toʻsatdan koʻplab UNIX standa lari paydo boʻldi, ularning har biri bir nechta sotuvchilarning zaif koalitsiyasi tomonidan qoʻllab- quvvatlanadi. UNIXʼning mavjud versiyalarini kodlash oʻrniga, bu standa lar bozorga tobora koʻproq operatsion tizimlarni chiqardi. DEC standa foydasiga UNIX versiyasini ishlab chiqishni toʻxtatgan yagona yirik sotuvchidir. (X/Open Konso siumining joriy Uni ed UNIX Spetsi katsiyasi, Spec 1170, dastlab taxminan 1170 APIni oʻz ichiga olgan. Spec 1170 barcha yirik UNIX operatsion tizim ishlab chiqaruvchilari tomonidan qoʻllab- quvvatlanadi) [5] . Linux Linux operatsion tizimi 1991-yilda tuzilgan va rasmiy ravishda 1994-yilda Linus To alds tomonidan chiqarilgan. Linux yagona mashhur hobbi operatsion tizim hisoblanadi (To alds uni bitiruv malakaviy ishi sifatida yozgan). Ushbu operatsion tizim butun dunyo boʻylab dasturchilar tomonidan qoʻllab- quvvatlanadi, ishlab chiqilgan va toʻldirilgan. Linux yagona bepul (toʻliq bepul) operatsion tizimdir. Koʻp vazifali koʻp foydalanuvchili 32-bitli Linux tizimining kelib chiqishi UNIX universal operatsion tizimlari sin dan keladi. Linux uchun muhim rivojlanish foydalanuvchilarga qulay qobiqlarning paydo boʻlishidir. Tanish ish stoli va Windows piktogrammalarining kombinatsiyasi va Linux yadrosining kuchi darhol ishlab chiquvchilar va foydalanuvchilarning eʼtiborini to di. 1999-yilda eng yirik kompyuterlar yetkazib beruvchilaridan biri oʻz tizimlariga oʻrnatish uchun Linuxni tanladi. Oʻsha yili taniqli Corel korporatsiyasi Linuxʼning birinchi tijorat versiyasini — original oʻrnatish tizimiga ega kompilyatsiya qilingan tarqatish paketini chiqardi, buning natijasida Linuxʼga kompyuterni joriy qilish jarayoni juda soddalashtirildi. Hozirgi vaqtda Linux nafaqat se erlarga, balki tayyor shaxsiy kompyuterlar va noutbuklarga oʻrnatilmoqda. 2000-yilda OS tarafdorlari Windowsʼning ustiga oʻrnatish uchun moʻljallangan Linux versiyasini chiqardilar. OS/2 OS/2 operatsion tizimi IBM va Microsoft oʻ asida qoʻshma loyiha sifatida 1984- yilda boshlangan. Keyinchalik, loyiha bekor qilindi va Microsoft oʻzining OS/2 versiyasini Windows NTʼga oʻzga irdi. OS/2ʼning oʻzi esa IBMda ishlab chiqilishda davom etdi. OS/2 dastlab MS-DOS oʻrnini bosuvchi sifatida ishlab chiqilgan. Yangi operatsion tizimni ishlab chiqish o idagi tushunchalar istiqbolli edi: OS/2 koʻp vazifalikni, vi ual xotirani, gra k foydalanuvchi inte eysini qoʻllab-quvvatlaydi va DOS ilovalarini ishga tushiradi. Biroq, bu rejalarning aksariyatini amalga oshirib boʻlmadi. 1987-yilda chiqarilgan OS/2 1.0ʼning birinchi versiyasi koʻp vazifali tizim uchun zarur boʻlgan koʻpgina funksiyalarni oʻz ichiga olgan. Biroq, u gra k qobiqga ega emas edi va koʻplab mashhur printerlar va boshqa qurilmalar uchun drayverlarga ham ega emas edi. Bundan tashqari, u kompyuter resurslariga juda talabchan edi; DOS- ilovalarning bajarilishi va oʻzaro taʼsirini juda sekin amalga oshirar, baʼzan esa umuman amalga oshirmas edi; foydalanuvchi bir vaqtning oʻzida faqat bitta dastur bilan ishlashi mumkin edi, qolgan jarayonlar fonda bajarilgan. Har bir yangi versiya bilan OS/2 yanada yaxshilandi. OS/2 v2.00 1992-yilda allaqachon birinchi versiyaning asosiy kamchiliklari ba araf etildi. Bu shaxsiy kompyuterlar uchun birinchi mavjud va ishlaydigan 32 bitli operatsion tizim boʻlib, OS bozorida shubhasiz unga eʼtibor kuchaydi. Buning o idan OS/2ʼning juda muva aqiyatli tarmoq versiyalari (masalan, Warp 3, Warp Connect, Warp 4) chiqarildi. Shu paytdan boshlab, OS/2ʼga oʻxshash tarmoqlar bilan ishlovchi operatsion tizimlar ishlab chiqila boshlandi [6] . Windows Windows operatsion tizining birinchi versiyasi 1985-yilda eʼtiborga olinmasdan chiqdi. 1992-yilda chiqarilgan Windows 3.0 katta mashhurlikka erishdi. Ikki yil oʻtgach, 3.1 va 3.11 versiyalari paydo boʻldi (oxirgisi toʻliq multimedia qoʻllab-quvvatlashi va mahalliy tarmoqda ishlash kabi muhim elementni oʻz ichiga olgan — shuning uchun u Windows For Workgroups nomini oldi). Windows allaqachon kompyuterda mavjud boʻlgan DOSʼning ustiga oʻrnatildi va faqat uning imkoniyatlarini kengaytirdi. Aslida, bu shunchaki gra k qobiq boʻlib, kompyuterda oʻrnatilgan MS-DOS toʻplamiga oʻrnatiladi. Koʻp vazifalilikning paydo boʻlishi bir vaqtning oʻzida ishga tushirilgan ilovalar soni ikki yoki uchta bilan cheklangan boʻlsa-da, oz miqdordagi tezkor xotira (RAM)ni ishga tushirishga ruxsat bermagan. 640 KB toʻsiq yoʻqoldi va kompyuter unga oʻrnatilgan barcha operativ xotiradan foydalana oldi. Windows oʻzining noyob beqarorligi, tez-tez „qotib qolishi“ va koʻp sonli xatolar bilan ajralib turardi. Bu Windowsʼdagi dasturlarning operativ xotira va protsessor quvvatining boʻlinishi sodir boʻlgan umumiy makonda yashashi kerakligi bilan bogʻliq edi. 32-bitli Windows NT , bozorga 1993- yilda chiqqan birinchi versiyasi va oxirgisi 1998-yilda, boshidanoq asosan ish uchun moʻljallangan oʻta barqaror, ishonchli tizim sifatida tuzilgan edi. 1997-yil oxirida Microsoft Windows 98ʼning ishlab chiqarishdan oldingi nusxalarini yuz minglab beta testerlarga tarqatdi. Windows 2000 1999-yilda chiqarilgan. Yangi operatsion tizim nafaqat “korporativ” bozor uchun, balki uy kompyuterlarida ham oʻrnashish uchun standa boʻlishi kerak edi. Biroq, kompyuter resurslariga boʻlgan yuqori talablar baʼzi uy foydalanuvchilarini yangi tizimdan uzoqlashtirdi. Aynan shu kamchiliklar, shuningdek, Windows 2000ʼda “oʻyin rejimi”ni qoʻllab- quvvatlash, tuzatishlar va yaxshilanishlardan keyin ham idealdan uzoq boʻlganligi, Microsoftʼni Windows 2000ʼni “yagona, universal operatsion tizim” qilish gʻoyasidan voz kechishga majbur qildi. Windows XP 2001-yilning yozida paydo boʻldi. Bu operatsion tizim “korporativ” operatsion tizim yaʼni Windows XP Se er hamda “uy” Windows XP Professional, Windows XP Home naqllari chiqarilgan edi. 2004-yil oʻ alarida Microsoft baʼzi muhim xususiyatlarni olib tashlagan holda Longhorn ( Windows Vista tizimining xomaki naqli) operatsion tizimini qayta ishlab chiqishga qaror qildi. Ushbu ishning natijasi 2007-yil boshida Windows Vista operatsion tizimining chiqarilishi edi. Ushbu tizim ekspe lar va foydalanuvchilarning aralash bahosini oldi. Windows Vistaʼning chiqarilishidan keyingi ikki yil ichida foydalanuvchilarning faqat kichik bir qismi unga oʻtdi va eng mashhuri vaqt sinovidan oʻtgan Windows XP edi. 2007-yil 30-yanvarda (oddiy foydalanuvchilar uchun) yangi operatsion tizim Windows Vista paydo boʻldi. Chiqarilganidan beri Vista juda koʻp tanqidlarga uchradi. Windows Vista texnologiya versiyasi boʻlib, texnologiyalarni faollashtirish uchun mustahkam poydevor boʻlishni maqsad qilgan, ularning aksariyati foydalanuvchiga darhol koʻrinmaydigan tizim funksiyalari bilan bogʻliq. Windows 7 — Microsoft kompaniyasining operatsion tizimlaridan boʻlib, u Windows XP va Windows Vista oʻrnini egallagan va 2009-yil 22- oktyabrda chiqarilgan. Windows 7ʼni ishlab chiqish rasmiy ravishda Windows Vista 2006-yil oxirida chiqarilgandan soʻng darhol boshlandi, biroq baʼzi gʻoyalar Longhorn loyihasida belgilandi, uning ustida ish 2001-yilda Windows XP operatsion tizimi chiqarilgandan keyin boshlangan. Dastlab Longhorn bir qator fundamental yangiliklarni amalga oshirishni rejalashtirgan edi, ammo ushbu loyiha ustidagi uch yillik ishdan so'ng, ishlab chiquvchilar to'liq ish tizimini yaratishga muva aq boʻlishmadi. Longhornning chiqish sanalari doimo orqaga surildi va loyihani saqlab qolish uchun keskin choralar ko'rish kerak edi [7] . Windows 8 — Windows NT oilasiga mansub operatsion tizim boʻlib, Windows 7 dan keyingi qatorda turadi. Microsoft korporatsiyasi tomonidan ishlab chiqilgan. Yadro versiyasi 6.2. U 2012-yil 26-oktabrda sotuvga chiqdi. 2020-yil dekabr holatiga koʻra, Windows 8 operatsion tizimining dunyoda Internetga kirish uchun foydalaniladigan operatsion tizimining ulushi 1,4% ni tashkil etdi va Linuxdan keyin yettinchi oʻrinda turadi. Se er versiyasi Windows Se er 2012 2013-yil iyul holatiga koʻra 100 million litsenziya sotilgan. Microsoft 2016-yil 12-yanvarda Windows 8 tizimini qoʻllab-quvvatlashni toʻxtatdi. Windows 8.1 — Microsoft korporatsiyasi tomonidan 17-oktyabr 2013-yilda ishlab chiqarilgan Windows NT oilasining operatsion tizimi boʻlib, Windows 8 dan keyin chiqarildi. Ish stantsiyalari, shaxsiy kompyuterlar va po ativ qurilmalar uchun moʻljallangan; se er vazifalarini hal qilish uchun moʻljallangan versiya Windows Se er 2012 R2 hisoblanadi. Windows 8 bilan taqqoslaganda, u gra k inte eys bilan ishlashda bir qator yangilanishlar va oʻzgarishlarga ega. Windows 8.1, xuddi Windows 8 kabi, sensorli kompyuterlarga qaratilgan, ammo uni klassik shaxsiy kompyuterlarda ishlatish imkoniyatini istisno qilmaydi. Windows 10 — bu Windows NT oilasi doirasida Microsoft tomonidan ishlab chiqilgan shaxsiy kompyuter hamda ish stantsiyalari uchun operatsion tizimdir. Windows 8.1 dan keyin tizim 9 ni chetlab oʻtib, 10 raqamini oldi. Windows 10 ning se er naqllari Windows Se er 2016 va Windows Se er 2019 deb nomlanadi. Tizim shaxsiy kompyuterlar, planshetlar, sma fonlar, Xbox One konsollari va boshqalar kabi turli xil qurilmalar uchun yagona tizimga aylanishi moʻljallangan. Yagona ishlab chiqish platformasi va barcha qoʻllab-quvvatlanadigan qurilmalarga mos keluvchi universal ilovalarning yagona doʻkoni mavjud. Windows 11 — Windows 10 operatsion tizimining davomchisi hisoblanib, Microsoft tomonidan Windows NT oilasiga mansub boʻlgan shaxsiy kompyuterlar uchun operatsion tizimdir. Uning ilk taqdimoti 2021-yil 24-iyunda boʻlib oʻtdi. Windows 11 2021-yil 5- oktyabrda Windows 10 bilan ishlaydigan muvo q qurilmalar uchun Windows Update orqali bepul yangilanish sifatida chiqarildi. Mac OS Apple Macintosh shaxsiy kompyuterining evolyutsion tarixi 1976- yilda Stiv Jobs va Stiv Voznyak 48 kb operativ xotira va MOS 6502 protsessor bilan jihozlangan birinchi Apple kompaniyasini qurganlarida boshlangan. Applening ilk modellarida SOS (Sophisticated Operating System) va DOS-3 kabi oddiy konsol operatsion tizimlari ishlatilgan. 1984-yil aprel oyida Apple kompyuterini bozorga chiqargandan soʻng kompaniya oʻzining birinchi operatsion tizimini gra k qobiqli inte eysga ega boʻlgan MacOS 1.0 deb nomlangan ishlab chiqish va tijoratlashtirishga muva aq boʻldi. 1985-yilning yanvarida ilk bor taqdim etilgan platforma haqiqiy sensatsiyaga aylandi, chunki shu paytgacha hech bir kompaniya bunday ixcham, ishonchli va ishlatish uchun qulay tizim yarata olmagan edi. MacOS 1.0 ish maydoni toʻ ta ochiladigan tizim menyusi toʻplamini oʻz ichiga olgan vazifalar panelini, diskdan oʻchiriladigan obyektlar uchun savatcha va foydalanuvchiga kataloglar va fayl obyektlari bian turli operatsiyalarni bajarishga imkon beruvchi “Macintosh Finder” deb nomlangan fayl boshqaruvchisini oʻz ichiga olgan. Ish stolida tizim diskiga va boshqaruv paneliga yorliqlar mavjud boʻlib, ularda onlayn yordam tizimi va operatsion muhitni sozlash elementlari mavjud boʻlib, operator bu yerda ishga tushiriladigan papkalar va dasturlar uchun piktogrammalarni mustaqil ravishda joylashtirishi mumkin edi. MacOS 1.0 sichqoncha yordamida boshqarildi. 1986-yil 26-noyabrda Apple Apple II seriyali kompyuterlar uchun macOS 1.0 versiyasi asosida ishlab chiqilgan va Apple II Desktop deb nomlangan gra k oyna oynasi qobigʻining chiqarilishini e’lon qildi. Ushbu oyna muhiti MacOSʼning birinchi versiyasidan katta farqlarni oʻz ichiga olmaydi, faqat ishlab chiquvchilar Macintosh Finderʼni oddiyroq fayl boshqaruvchisi “Selector” bilan almashtirdilar, bu esa disklarda saqlangan maʼlumotlar bilan elementar operatsiyalarni bajarish va turli dasturlarni ishga tushirish imkonini berdi. Oynalarni ochish va yopish protseduralari endi animatsiya e ektlari bilan birga boʻldi, bu esa tizim inte eysidan foydalanishni yanada yoqimli qildi. Apple II Desktop dasturiy taʼminot toʻplami mustaqil operatsion tizim emas edi, bu shunchaki foydalanuvchilarga shaxsiy kompyuter disklari tarkibi bilan yanada qulayroq ishlash imkonini beruvchi qulay gra k plagin (ustqurilma) edi. Keyinchalik, Apple IIGS seriyali kompyuterining paydo boʻlishi bilan ushbu kompyuter tomonidan ishlatiladigan operatsion tizim uchun gra k inte eysni yaxshilashga obyektiv ehtiyoj paydo boʻldi. Koʻp oʻtmay, Apple bozorga GS/OS System 6.0.1 deb nomlanuvchi yangi macOS ilovasini chiqardi. MacOSʼning joriy versiyasi X deb belgilangan va 2001-yil oxirida omma eʼtiboriga havola etilgan. MacOS Xʼda ishlash uchun moʻljallangan eng keng dasturiy taʼminot toʻplami mavjud va platformaning oʻzi hayratlanarli darajada sezgir, samarali va ishonchliligi bilan ajralib turadi. Mobil operatsion tizimlar Hozirgi vaqtda foydalanuvchilarning qiziqishini turli xil operatsion tizimlarda ishlaydigan sma fonlar jalb qilmoqda: Windows Phone, Boda, iOS shular jumlasidandir. Ulardan eng mashhurlari iOS va Android boʻlib turibdi. IOS — bu Amerikaning Apple kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan Linux yadrosiga asoslangan mobil operatsion tizimdir. U dastlab 2007- yilda iPhone va iPod Touch uchun chiqarilgan. Hozirda u barcha Apple qurilmalariga oʻrnatilgan. Mobil Safari brauzeri, vizual ovozli pochta, vi ual klaviatura kabi yangiliklar iOSʼni sma fonlar uchun eng mashhur tizimlardan biriga aylantirdi. Android eng dinamik rivojlanayotgan tizim boʻlib, sma fonlar (dastlab kommunikatorlar uchun) uchun ishlab chiqilgan. Bu sensorli ekranga qaratilgan statsionar shaxsiy kompyuterlar va noutbuklarda ishlatiladigan shunga oʻxshash Windows va Linux tizimlarining soddalashtirilgan versiyasidir. Android platformasi operatsion tizim, dasturiy inte eys va kuchli ilovalarni oʻz ichiga oladi. Chrome OS kichik netbuklardan to ib to toʻliq oʻlchamli ish stollarigacha boʻlgan qurilmalar uchun operatsion tizim sifatida sotiladi va x86 hamda ARM protsessor a itekturasini qoʻllab- quvvatlaydi. Yangi Google Chrome OS optimallashtirilgan Linux yadrosiga asoslangan ochiq manba hisoblanadi va Chrome brauzeri tomonidan boshqariladi. Asosiy xususiyat veb- ilovalarning oddiy operatsion tizim funksiyalaridan ustunligidadir. Bunda asosiy rol brauzerga yuklangan. Yangi mahsulotni yaratish strategiyasi Internetga kirish uchun foydalaniladigan shaxsiy kompyuterning apparat resurslariga mos kelmaydigan a itekturani nazarda tutadi. Tizim tomonidan ishga tushirilgan barcha ilovalar veb-xizmatlardir. Aslida, kompyuterda sodir boʻladigan barcha harakatlar Internetda amalga oshiriladi, shu bois hech qanday o ayn ilovalarni oʻrnatishga hojat yoʻq. Shu munosabat bilan, Chrome OSʼda ishlash kompyuterning kuchli resurslarga ega boʻlishini talab qilmaydi, barcha jarayonlar kompyuterning oʻzida emas, balki tegishli xizmatlarning se erlarida ishga tushiriladi [8] . Biroq bu tizim internet bilan muammosi bor foydalanuvchilarda muammo tugʻdirishi mumkin. . Histo and Evolution of Operating Systems // URL: http://lloogg.com/histo -and- evolution-of-operating-systems . P. Brinch Hansen, The evolution of operating systems. In Classic Operating Systems: From Batch Processing to Manbalar Distributed Systems, P. Brinch Hansen, Ed. Copyright (c) 2000, Springer-Verlag, New York. . Operatsionnie sistemi vichislitelnix mashin // bourbai [2019]. URL: http://bourabai.ru/os/lecture01.htm . Operatsionnie sistemi meynfreymov // Lawbooks [2019]. Data izmeneniya: 05.04.2015. URL: https://lawbooks.news/windows_952/op eratsionnyie-sistemyi-meynfreymov- 66259.html . Istoriya razvitiya UNIX // Vanderboot [2019]. Data izmeneniya: 04.12.2014. URL: http://www.vanderboot.ru/soft/unix.ph p Wayback Machine saytida a ivlandi (https://web.archive.org/web/20190916 071948/http://www.vanderboot.ru/soft/ unix.php) (2019-09-16). . История развития операционной системы OS/2 // Refdb. URL: https://refdb.ru/look/2495394-p2.html . ИСТОРИЯ WINDOWS. // Компьютер для чайников [2015–2019]. URL: https://www.pc-school.ru/istoriya- windows/ Wayback Machine saytida a ivlandi (https://web.archive.org/web/ 20211117190519/https://www.pc-scho ol.ru/istoriya-windows/) (2021-11-17). . Эволюция операционных систем или как это было и как будет // habr [2006–2019]. URL: https://habr.com/ru/sandbox/63209/ Bu sahifa oxirgi ma a 11-Sentyabr 2023, 14 51 da tahrir qilingan. • Matndan CC BY-SA 4.0 litsenziyasi boʻyicha foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan boʻlsa). " https://uz.wikipedia.org/w/index .php? title=Operatsion_tizimlar_tarixi& oldid=3863757 " dan olindi Download 329.62 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|