Laboratoriya ishi №13 plastmassa tayyorlash va uni mustaxkamligini tekshirish; fenol-farmaldegid smolasini olish

LABORATORIYA ISHI №13
PLASTMASSA TAYYORLASH VA UNI MUSTAXKAMLIGINI TEKSHIRISH; FENOL-FARMALDEGID SMOLASINI OLISH
Fenol va formaldegidning suvdagi eritmasi formalin asosida ishqoriy va kislotali muqitlarda olinishi mumkin.
Ishqoriy muqitda fenol bilan formaldegiddan avvaliga mono-, di-, trimetilolfenollar (fenolospirtlar) qosil bo`ladi.

Mono-, di-, trimetilolfenollarning o`zaro nisbati fenol bilan for-maldegidning reaktsiya uchun olingaí molyar miqdorlarigacha boqliq. Agarda formaldegidni miqdori 1 mol fenolga teng yoki kam bo`lsa ko`proq monome-tilolfenol qosil bo`ladi. Formaldegidni miqdori ortishi bilan reaktsion muqitda di- va trimetilolfenollarning miqdori qam ortib boradi.
Ishqoriy muqit ushlab turilib, formaldegid miqdori fenolnikidan ko`p bo`lsa rezol deb ataladigan fenol-formaldegid smolalari qosil bo`ladi.

Fenol bilan formaldegidni nisbati 7:6 bo`lib muqit kislotaliga ay-lantirilsa novalak deb ataladigan smola qosil bo`ladi. Uning umumiy ko`rinishi quyidagicha bo`ladi.


Rezol smolalari novolak smolalaridan farqli bo`lib ular o`z tarkib-larida reaktsiyaga kirishish qobilyatiga ega bo`lgan metilol gruppalarini saqlaydilar. SHuning uchun qam rezol smolalari issiqlik ta`sirida qech qanday katalizator yoki qotirgichlarsiz qam to`rsimon (tikilgan) qolatga o`tadilar.


Novolak smolalari ularga qotirgich (urotropin-geksametilentetramin) qo`shilib qizdirilsa to`rsimon qolatga o`tadilar. To`rsimon qolga o`tgan polimer erituvchilarda erimaydi, yuqori qarorat ta`siri ostida qovushqoq oquvchan yoki yuqori elastik qolatga o`tmaydi. SHu-ning uchun qam bu turdagi polimerlar avvaliga novolak va rezol qolida sin-tez qilinib ular to`rsimon qolatga tayyor maqsulot olish jarayonida o`tkaziladi. Fenol-formaldegid smolalaridan ko`plab turli-tuman loklar tayyorlanadi va bu loklar turli yuzalarni qoplama bilan qoplashda ishlati-ladi. Undan tashqari fenolformaldegid smolalari asosida ularga to`ldirgichlar, qotirgichlar va boshqa qo`shimchalar qo`shib polimer kompozi-tsiyalari tayyorlanadi (keyingi boblarda ko`rib chiqamiz) va bu kompozitsiya-lardan elektrotexnikada va mashinasozlikda ishlatiladigan maqsulotlar olinadi.
Fenolaldegid oligomerlari formaldegid va fenolning gomologlari-dan qam olinadi. Masalan, bu maqsadlar uchun ko`pincha krezol (o, m, n-krezollar), ksilenol (3,5; 3,4; 2,5; 2,6 ksilenollar) ishlatiladi. Ksilenol-lar asosida olingan oligomerlar krezollar asosida olingan oligomerlar-dan ancha sekin qotadilar. Fenolformaldegid oligomerlari tarkibida 40% fenolni ksilenol bilan almashtirilsa, yaxshi novolak smolalari qosil bo`ladi. Fenolformaldegid smolalaridan qam tezroq qotadigan oligomer-larni, sintez paytida reaktsiyani faqat m-krezol bilan formaldegidni reak-tsiyaga kirishtiradigan katalizatorlar ishtirokida olib borish qisobiga olish mumkin (masalan, n-krezol asosida asosan termoplastik oligomerlar qosil bo`ladi). SHuning qisobiga krezol-formaldegid oligomerlaridan olingan plenkalarni dielektrik qususiyatlari va elastikligi fenolfor-maldegid plenkalaridan ancha yuqorè bo`ladi.