Lazerlar va ularnng turlari

LAZERLAR VA ULARNNG TURLARI
Birinchi lazer 1960-yilda T. Meyman tomonidan yiatilgan. Keyinchalik xorijiy mamlakatlar olimlari bilan bir qatoila lazer nurlanishlarini energiyasini oshirish, kam energiya sarflydigan, barcha ko‘rsatkichlari bo‘yicha samarali bo‘Igan yaigi faol muhitlarda lazerlar yaratish sohasida 0 ‘zbekisto fizik olimlarining ham salmoqli hissalari bor. Hozirgi vaqtga k(ib lazer nurlanishi - yuzlab faol muhitlarda hosil qilingan. Bu faol nuhitlar o‘zining agregat holatlari, ishlash sharoitlari va boshqa o ‘pgina xususiyatlari bilan farq qiladi. Talabalarda lazerlar haqida asavvur paydo qilish uchun biz keng tarqalgan lazerlaming turlari alarning ishlash tamoyillari bilan tanishtirib o‘tamiz.
Qattiq jismli lazerlar
Lazerlarni faol muhitlarining agregat holatiga ко'a qattiq jismli, gazli, ionli, kimyoviy va yarimo‘tkazgichli tzerlarga ajratiladi. Faol muhiti kristall yoki shisha boMgan lazerlar qatt] jismli lazerlar nomini olgan. Qattiq jismli lazerlarda invers bancik optik damlash yo‘li bilan hosil qilinadi. Bunday lazerlar faol mhitining asosini qattiq jismga kiritilgan aralashmaning ionlari tashil etadi, ya’ni xrom, nikel, kobalt, neodim, erbi va bosha ionlar qo‘llaniIadi. Faol muhit bir necha shartlami qondirishi kerak, jmladan, optik jihatdan bir jinsli, mexanik jihatdan mustahkam. issiqlik o‘tkazuvchanligi katta, issiqlik ta’siriga chidamli, nurlanis to‘lqin uzunliklari sohasida shaffof va mexanik qayta ishlashlar riijasida katta o‘lchamli faol elementlar olish imkoniyatini bera adigan boMishi shart. Qattiqjismli lazerlarda yuqori energetik sathni zarralar bilan to'ldirilishi yuqorida turgan bir nechta sathlardagi zarralami nurlanishsiz tushishi orqali amalga oshiriladi. Optik damlash lanpasining nurlanishi faol elementning asosiy sathida joylashgan zirralarini eng yuqori sathlariga chiqaradi. Bu sathga chiqarilgan zuralarning yashash vaqtlari kichik bo‘lgani uchun ular yuqori ishchi lazer sathiga tushib, bu sathda to‘planadilar va quyi ishchi lazer sathiga nisbatan invers bandlikni hosil qiladi. Qattiq jismli lazerlaming nurlanish quwatini oshirish va impulsning davom etish vaqtini qisqartirish rezonator (ya’ni muayyan takroriylikdagi tashqi kuch ta’sir qilganda eng katta amplituda va tebranish qobiliyatiga ega bo‘lgan tebranish tizimi) aslligini o‘zgartirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Mazkur usul rezonator aslligini modulatsiyalash nomini olgan. Bu holni vujudga keltirish uchun optik rezonator ichiga yorug’lik nuri ta’sirida tiniqlashuvchi optik zulfin (zatvor) joylashtiriladi. Optik rezonator - bu yorug‘lik nurini optik asboblar yordamida kuchaytirishdir. Zulfin - numi qisqa muddatda yopib - ochib turadigan qurilmadir. C'alayonlantirilgan zarralaming yuqori energetik sathdan relaksatsiya vaqtiga teng vaqt ichida faol elementini optik damlash (10^+1 O'3 sekund) orqali amalga oshiriladi. Damlash - tashqi energiya yordamida elektronlami yuqori sathga ko'tarishdir. Invers bandlik eng katta qiymatga ega bo‘lgan vaqtda esa optik zulfin qisqa vaqtga ochiladi, natijada davom etish vaqti 10-3 + 10~9 s bo'lgan qisqa impuls hosil bo‘ladi. Bu impuls monoimpuls deb ataladi. Monoimpuls - yakka impuls degan ma’noni bildiradi. Shu vaqt ichida barcha g‘alayonlantirilgan zarralar yuqori sathdan qo‘yi sathga majburiy nurlanish berib o‘tadi hamda monoimpulsli nurlanish generatsiyaianadi.