Ma‟ruza. Texnologik trubalar ha‟m olardin‟ kategoriyalari
Download 349.2 Kb. Pdf ko'rish
|
22- tema trubalar ham olardin kategoriyalari
- Bu sahifa navigatsiya:
- Texnologik truba quvurlari klassifikatsiyasi
- Trubalarni tanlash.
- Shartli bosim deganda
|
Ma‟ruza. Texnologik trubalar ha‟m olardin‟ kategoriyalari
Texnologik truba quvurlari bir qator elementlar o„zaro ajralmas va ajraluvchan birikmalar bilan birlashtirilgan truba, truba detallari va armaturalardan tarkib topgan. Truba quvurlarini loyihalash, standart va normallar asosida truba quvurlari elementlarini tanlashdan iborat. Tanlashda asosan truba quvurining ikkita xarakteristikasi katta ahamiyatga ega: shartli o„tish diametri va shartli bosim. Truba yoki armaturadagi muhit o„tishi uchun mo„ljallangan teshikning nominal diametri – shartli o„tish diametri yoki shartli diametr deyiladi va u Dy deb belgilanadi. Agar, truba quvurining istalgan ikkita elementi bir xil Dy ga ega bo„lsa, unda ularning ko„ndalang kesim yuzalari va birlashtiruvchi o„lchamlari ham bir xil bo„ladi. Shartli diametr qatori Davlat Standarti tomonidan belgilangan. Texnologik quvurlarda keng qo„llaniladigan truba va armaturalar uchun quyidagi truba shartli diametrlari (mm) tavsiya etilgan: 3; 5; 10; 15; 20; 25; 32; 40; 50; 65; 80; 100; 125; 150; 200; 250; 300; 350; 400; 500; 600; 800; 1000; 1200; 1400; 1600; 200; 2400; 3000; 3400; 4000. 20ºC temperaturali muhitning maksimal muhitning ortiqcha bosimida truba va truba quvurlari elementlarini xavfsiz va uzoq muddatli ekspluatatsiyasini ta‟minlovchi bosim – bu shartli bosim Pu. 200ºC temperaturagacha muhitning shartli bosimi va ishchi bosimi bir-biriga mos tushadi. Undan yuqori temperaturada shartli bosim qiymati ishchi bosim qiymatidan katta bo„lishi kerak. Davlat standarti quyidagi shartli bosimlar qatorini belgilagan (MPa): 0,1; 0,25; 0,4; 0,6; 1; 1,6; 2,5; 4; 6,4; 10; 16; 20; 25; 32; 40; 50; 64; 80; 100. Ishlash sharoitiga qarab guruhlarga birlashtirish uchun quyidagi 3 asosiy parametr bo„yicha klassifikatsiya qilingan: ishchi bosim; ishchi temperatura; muhit xossalari va parametrlari. Uzatilayotgan muhit xossalariga qarab truba quvurlari 5 guruhga ajratilgan (A, B, V, G, D), muhit parametrlari (bosim va temperatura)ga qarab 5 ta kategoriyaga bo„linadi (I, II, III, IV, V). A – D guruh truba quvurlari: suyuq va gazsimon zaharli mahsulotlar uchun; B – yonuvchan va faol gazlar, yonuvchan va engil alanga oluvchan suyuqliklar uchun; V – o„ta kizigan suv bug„i uchun; D – yonmaydigan gaz, suyuqlik va bug„lar uchun. Har bir guruh ichida, truba quvurlari yana kategoriyalarga ajratilgan. Chunonchi, B guruhida 350-700 ºC da engil alanga oluvchi suyuqliklar uchun I kategoriyali truba quvuri zarur, - 150 dan +120 ºC temperaturagacha IV kategoriyali truba quvuri kerak. Har bir kategoriya truba quvurlari uchun loyihalash, montaj, ekspluatatsiya va ta‟mirlash normalari o„rnatilgan. Texnologik truba quvurlari klassifikatsiyasi Gu-
ruh Truba quvuridagi muhit Truba quvurlari kategoriyasi I II III IV
V P p , MPa t, °C
P p , MPa t, °C P p , MPa t, °C
P p , MPa
t, °C P p , MPa t, °C A Zaharli mahsulotlar:
a) qattiq, zaharli moddalar: ammiak ugle-rod oksidi, oltingugurt-li vodorod va uglerod, tetraetil qo„rg„oshin, xlor, dixloretan, xlor-metil, sinil kislota, aromatik va amin birik. Bog„liq
bo„lmagan -70; + 7 0 0 - -
- - - - -
b) tutovchi kislotalar: oleum; azot, xlorid va sulfat kislotalar
-70; + 7 0 0 - - - - - - - -
v) toksik mahsulotlar: atsetaldegid, benzol, metanol, etilen oksid, xlorbenzol, fenol, krezol, toluol, mo-noxlor oltingugurt, rux oksidi, dietil va izo-propilbenzol, piridin 1,6; 0,08
-70;
+ 7 0 0 -0,08;
+ 1 , 6 -70;
+ 3 5 0 - -
- - - B Y O n u v c h i v a f a o l g a z - l a r , o s o n y o n u v c h i v a y o n u v c h a n s u y u q l i k l a r
a) portlovchi, suyul- tirilgan gazlar 20 S dagi
bug„lar bosimi 0,6 MPa dan yuqori: propan, propilen, etan, etilen 2 , 5
250
2,5
-70; + 2 5 0 - - - - - - b) portlovchi suyuq gazlar va ularning 20°C dagi
bug„lar bosimi ,6 MPa: butan, butilen, divinil, izobutan, izobutilen 2,5
250;
-70
1,6
2,5
-120
250 va 0
-70
1,6
-70
+120
- - - - v) portlovchi gazlar: butan, butilen, vodo-rod, izobutan, izobuti-len, kreking-gaz; Bog„liq
bo„lmagan 350 700
2,5 6,4
250
350 va
0
-70
1,6
2,5
120
250
va 0 -70
1,6
-70
+120 - - metan, pirogaz, propan, propilen, yoqilg„i gazi, fakel gaz, etan, etilen
0,08 Bog„liq
bo„lmagan 0,095 Bog„liq bo„lmaga
n - - - - - -
g) Qaynash temperatura 45°C dan yuqori oson yonuvchan suyuqliklar: atseton, benzin, kerosin; Bog„liq bo„lmagan 350
700
2,5
6,4
250
35
va 0 -70
1,6
2,5
120
250
va 0 -70
1,6
-70
+120
- -
Etil, butil spirt va efiri, geksan, geptan, izopropil spirti, butil atsetat, neft 0,08
Bog„liq bo„lmagan
Bog„liq bo„lmaga
n - - - - - -
d) yonuvi suyuqliklar: mazut, moylar, dizel yoqilg„isi, gudron, solyar moyi, asfalt, etanolamin Bog„liq bo„lmagan 350
700
2,5
6,4
250
350
va 0 -70
1,6
2,5
120
250
va 0 –70
1 , 6
-70
+120
- -
bitum, moy distilyati, dietilenglikol, dietilketon 0,003 Bog„liq bo„lmagan 0,08
-//- 0,095 -//- - - - - V Suv bug„i, o„ta qizdirilgan Bog„liq bo„lmagan 450
660
3,9
350
450
2,2
250
350
1,6
120
250
- - G Suv bug„i to„yingan, issiq suv, bug„ kondensati 184 120
8,0
18,4
120
1,6
8,0
120
1
1,6
120
- - D Yonmaydigan gazlar, suyuqlik va gazlar Bog„liq bo„lmagan 450
700
6,4
10
350
450 va
0 -70 2,5 6,4
250
350
va 0 -70
2,5
120
250
va 0 -70
1,6
0
120 azot, suv, havo, inert gazlar, namokob, ishqor 0,003 Bog„liq bo„lmagan 0,08
-//- 0,095 -//- - - - -
Gu- ruh
Truba quvuridagi muhit Truba quvurlari kategoriyasi I II
III IV
V P p , MPa t, °C P
p , MPa
t, °C P p , MPa t, °C P p , MPa
t, °C P p , MPa t, °C A Zaharli mahsulotlar:
a) qattiq, zaharli moddalar: ammiak uglerod oksidi, oltingugurt-li vodorod va uglerod, tetraetil qo„rg„oshin, xlor, dixloretan, xlormetil, sinil kislota, aromatik va amin birik. Bog„liq
bo„lmagan -70; +700
- - - - - - - -
b) tutovchi kislotalar: oleum; azot, xlorid va sulfat kislotalar
-70; +700 - - - - - - - -
v) toksik mahsulotlar: atsetaldegid, benzol, metanol, etilen oksid, xlorbenzol, fenol, krezol, toluol, monoxlor oltingugurt, rux oksidi, dietil va izopropilbenzol, piridin
1,6;
0,08
-70;
+700
-0,08;
+1,6
-70;
+350
- - - - - - Gu- ruh
Truba quvuridagi muhit Truba quvurlari kategoriyasi I II
III IV
V P p , MPa t, °C P
p , MPa
t, °C P p , MPa t, °C P p , MPa
t, °C
P p , MPa t, °C B
Y O n u v ch i v a fa o l g a z - l a r , o so n yo n u v c h i v a yo n u v ch an s u yu q l i k l ar
a) portlovchi, suyul- tirilgan gazlar 20 C dagi bug„lar bosimi 0,6 MPa dan yuqori: propan, propilen, etan, etilen 2,5
250
2,5
-70; + 2 5 0 - - - - - - b) portlovchi suyuq gazlar va ularning 20°C dagi bug„lar bosimi 6 MPa: butan, butilen, divinil, izobutan, izobutilen 2,5
250;
-70
1,6
2,5
-120
250 va 0
-70
1,6
-70
+120
- - - - v) portlovchi gazlar: butan, butilen, vodorod, izobutan, izobutilen, kreking-gaz; Bog„liq
bo„lmagan 350 700
2,5 6,4
250
350 va
0
-70
1,6
2,5
120
250
va 0 -70
1,6
-70
+120 - - metan, pirogaz, propan, propilen, yoqilg„i gazi, fakel gaz, etan, etilen
0,08 Bog„liq
bo„lmagan 0,095 Bog„liq bo„lmaga
n - - - - - -
g) Qaynash temperatura 45°C dan yuqori oson yonuvchan suyuqliklar: atseton, benzin, kerosin; Bog„liq bo„lmagan 35
70 0
2,5 6,4 25 0 35 va 0 -70
1,6
2,5
120
250
va 0 -70
1,6
-70
+120
- -
Etil, butil spirt va efiri, geksan, geptan, izopropil spirti, butil atsetat, neft 0,08
Bog„liq bo„lmagan
Bog„liq bo„lmaga
n - - - - - -
d) yonuvi suyuqliklar: mazut, moylar, dizel yoqilg„isi, gudron, solyar moyi, asfalt, etanolamin Bog„liq bo„lmagan 350
700
2,5
6,4
250
350
va 0 -70
1,6
2,5
120
250
va 0 –70
1 ,6
-70
+120
- -
bitum, moy distilyati, dietilenglikol, dietilketon 0,003 Bog„liq bo„lmagan 0,08
-//- 0,095 -//- - - - -
Gu- ruh
Truba quvuridagi muhit Truba quvurlari kategoriyasi I II
III IV
V P p , MPa t, °C P p , MPa t, °C P p , MPa t, °C P p
MPa
t, °C P p , MPa t, °C V Suv bug„i, o„ta qizdirilgan Bog„liq
bo„lmagan 450 660
3,9
350
450
2,2
250
350
1,6
120
250
- - G Suv bug„i to„yingan, issiq suv, bug„ kondensati 184 120
8,0
18,4
120
1,6
8,0
120
1
1,6
120 -
- D Yonmaydigan gazlar, suyuqlik va gazlar Bog„liq
bo„lmagan 450 700
6,4
10
350
450 va
0 -70 2,5 6,4
250
350
va 0 -70
2,5
120
250
va 0 -70
1,6
0
120 azot, suv, havo, inert gazlar, namokob, ishqor 0,003 Bog„liq bo„lmagan 0,08 -//- 0,095 -//- - -
-
Trubalarni tanlash.
Texnologik truba quvurlarida ishlatiladigantruba, flanets, birlashtiruvchi va mahkamlovchi detallar GOST, texnik shart va normalar talablariga mos kelishi kerak.
Tayyorlash usuliga qarab choksiz va payvandlangan trubalar bo„ladi. Choksiz trubalar sovuq tortilgan, juvalangan, issiq juvalangan va krekingli bo„lishi mumkin. Payvandlangan trubalar elektr payvandlab yasaladi va choklar ko„ndalang va bo„ylama qilib bajariladi. Po„lat trubalardan tashqari, viniplast, polietilen, emal, rezina va shisha bilan qoplangan trubalar keng ko„lamda qo„llanilmoqda (2- jadval). Ushbu trubalar po„lat trubalar mustahkamligiga va qoplama materialining korrozion bardoshligiga ega. Undan tashqari, bu trubalarga birlashtiruvchi detallar ham mos ravishda ishlab chiqariladi. Trubalar o„lchamlari va qo„llash chegaralari GOST va texnik shartlar bilan belgilanadi. Rangli metallardan, asosan mis va alyuminiy trubalari sanoat miqyosida keng qo„llaniladi. Diametri 219 mm gacha o„lchamli bimetall (tashqi qatlam uglerodli po„lat – ichki qatlam legirlangan po„lat (yoki teskari), tashqi qatlam mis – ichki qatlam uglerodli po„lat yoki teskari) trubalara ham ishlab chiqariladi.
Hozirgi kunda plastmass trubalar keng ko„lamda qo„llanilmoqda. Ular po„lat trubalardan korrozion bardoshligi, kichik massasi va boshqa afzalliklari bilan po„lat trubalardan farqlanadi. Lekin yuqori temperaturalarda mustahkamligi juda past. Masalan, 50ºC dan yuqori temperaturalarda polietilen trubalarni qo„llab bo„lmaydi. Sanoat miqyosida viniplast trubalar 60ºC va 0,6 MPa bosimgacha faolit, 160ºC va 0,6 MPa bosimgacha bosimgacha polietilen, polipropilen, grafitoplast ATM-1, ftoroplast-4 trubalar chiqariladi. Ftoroplast trubalar yuqori korroziyaga qarshi dielektrik xossalari hamda past va yuqori temperaturalar (qo„llash sohasi -100 dan +250ºC) gacha va yuqori (boshqa metalmas trubalarga nisbatan) mustahkam. YAnada katta mustahkamlikka shishaplastik (bog„lovchi smolalar shimdirilgan shisha tolalar) trubalar ega. Bu trubalar korrozion bardlsh va kichik massaga ega, lekin gaz yutish xossali bo„lgani uchun sanoatda qo„llanishi cheklangan. Korrozion – faol mahsulotlarni uzatish, hamda shlam chiqarish va kanalizatsiya trubalari uchun yuqori kremniyli cho„yan trubalar qo„llaniladi. Trubalar devorining qalinligi va diametri quvurning uzunligi bilan belgilanadi.
Truba quvurining ichki diametri gidravlik hisoblashlar asosida aniqlanadi. Buning uchun muhit sarfi, xossalari va holati berilgan bo„lishi kerak. Odatda, truba quvurining shartli ichki diametri deganda, trubaning nominal ichki diametri tushuniladi. Trubaning haqiqiy diametri uning devori qalinligiga bog„liq. Ko„pincha haqiqiy va shartli o„tish diametrlari bir biriga teng. Shartli o„tish diametrlari unifikatsiyalangan. Bu truba detallari va armaturalarni o„zaro oson almashtirishni ta‟minlaydi. GOST bo„yicha quyidagi shartli diametrlar bo„ladi (mm): 10, 15, 20, 25, 40, 50, 65, 80, 100, 125, 150, 175, 200, 225, 250, 275, 300, 350, 400, 450, 500, 600, 700, 800, 900, 1000, 1100, 1200, 1400, 1600. diametri 175, 450, 700, 900, 1100 mm li trubalarni umumiy truba quvurlari uchun qo„llash tavsiya etiladi. Truba o„lchami ikkita raqam bilan belgilanishi qabul qilingan, ya‟ni tashqi diametri va devorining qalinligi. Masalan, 76x6 (tashqi diametr 76 mm, devorining qalinligi 6mm). Trubalar to„g„risidagi to„liq ma‟lumot ular uchun kasr ko„rinishida o„rnatilgan shartli belgilash berilgan bo„ladi. Kasr suratida truba tashqi diametri (mm), devorining qalinligi, to„liq uzunligi yoki karrali uzunligi (ya‟ni, qoldiqsiz bo„linadigan truba uzunligi) va truba uchun GOST keltirilgan; maxrajda esa – truba materialining jo„natish guruhi va material GOSTi.
GOST da turli materiallardan tayyorlangan katta qatorda trubalar tipik o„lchamlari nazarda tutilgan. GOST da truba quvurlari va armaturalar uchun o„rnatilgan shartli, sinov va ishchi bosimlar keltirilgan. Shartli bosim deganda , “muhit temperaturasi 200°C dan oshmagan” temperaturada truba quvurining hisoblangan shartli bosimi tushuniladi. Truba quvuri ekspluatatsiya jarayonidagi nominal bosim ishchi
hollarda ishchi va shartli bosimlarni bir xil deb qabul qilsa bo„ladi. Bundan yuqori temperaturalarda ruxsat etilgan ishchi bosim har bir holat uchun jadvallarda berilgan ma‟lumotlardan tanlanadi. Armatura va 2MX po„latli trubalar uchun ishchi bosimlar Davlenie, MPa Muhitning eng yuqori temperaturasi, C SHartli Sinov
200 320
450 490 500 510
515 520
530 0,6
0,9 0,6
0,56 0,50 0,45 0,40 0,36 0,32 0,28 0,25 1,6
2,4 1,6
1,4 1,2
1,1 1,0
0,9 0,8
0,7 0,64
2,5 3,8
2,5 2,2
2,0 1,8
1,6 1,4
1,25 1,1 1,0
4,0 6,0
4,0 3,6
3,2 2,8
2,5 2.2
2,0 1,8
1,6 10,0
15.0
10.0
9,0
8,0
7,1
6,4
5,6
5,0
4,5
4,0
Download 349.2 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|