Mavzu : To’maris va Shiroq jasorati

---

. 
Mavzu : To’maris va Shiroq jasorati. 
To’maris – (mil.avv. VIIasr) – Turon xalqining 
ahamoniylar bosqiniga qarshi kurashiga rahbarlik qilgan 
jasur sarkarda.qadimgi yunon tarixchisi 
Gerodoshning”tarix”asarida yoshilishicha, Ahamoniylar 
davlati asoschisi Kir II mil.av. 530yilda Turonga bostirib 
kelgan. 
Massagetlar bu paytda Amudaryo va Qizilqumda 
yashashgan. To’maris massagetlar podshohining xotini 
bo’lib , u erining vafotidan so’ng davlatni 
boshqargan.Erondan kelgan bosqinchilar qo’shini bilan 
massagetlar o’rtasida shiddatli jang bo’lgan. 
Dastlabki jangda To’marisning o’g’li Spargalis 
boshchiligidagi massagetlar g’olib chiqqan. Biroq keyingi 
jangda forslar hiyla yo’li bilan Spargalis va ayrim 
massagetlarni asir olganda , or-nomusiga chiday olmagan 
Spargalis o’zini o’ldiradi.To’maris o’g’lini o’limidan 
esankiramay, o’z xalqi manfaatini o’ylab, Kir II dan 
massagetlar yurtidan chiqib krtishini so’raydi. 
Nihoyat , massagetlar g’alaba qozonadilar. Fors 
qo’shinlarining asosiy qismi, jumladan Kir II ham jang 
maydonida halok bo’ladi. U toliq 29 yil shohlik qilgan 
edi. Kir II ning jasadi topilgach, malika To’maris ning 
buyrug’iga asosan uning kesilgan boshi inson qoni bilan 
to’lg’azilgan meshga solingan. 

---

Shiroq (yunon manbalarida Sirak) (mil. av. 6-asr) — Turon xalqlarining 
axomaniylar podshosi Doro I (qarang Doro) bosqiniga qarshi kurashgan xalq 
qahramoni. shahrining hayoti haqida manbalarda juda oz maʼlumotlar saqlanib 
qolgan. Mil.av. 6-asr boshlarida Eron shohi Doro I qoʻshini Turon hududiga 
bostirib kirgan. Yunon tarixchisi va notigʻi Poliyen (mil. 2-asr) ning 8 kitobdan 
iborat „Harbiy hiylalar“ („Strategmalar“) asarida ilk marta Shiroq jasorati tilga 
olingan. 
Poliyenning yozishicha, sak qabilalari oqsoqollari Sakfar, Omarg va Oamiris fors 
qoʻshinini yengish uchun harbiy kengash (qurultoy) oʻtkazayotganda, ularning 
huzuriga oddiy otboqar Shiroq kelib, oʻz rejasini bayon qilgan. Rejaga koʻra, 
Shiroq oʻz qabilasi manfaatini himoya qilib, harbiy hiyla ishlatgan va yolgʻiz oʻzi 
Doro I lashkariga qarshi turgan. 
Shiroq Doro I qarorgohiga kelib, unga qabiladoshlari nohaq sitam yetkazganligi 
uchun (uning burni va quloqlari kesilgan edi) u Eron qoʻshinini saklar (shaklar) 
qabilasi turgan yerga qisqa yoʻl bilan olib borishini aytib, dushman qoʻshinini 
Qizilqum choʻli ichkarisiga boshlaydi. Eron qoʻshini „yoʻlboshlovchi“ning 
maslahati bilan faqat 7 kunga yetadigan suv, oziq-ovqat va yem-xashak olgan edi. 
Jazirama issiqda choʻlni kechib oʻtayotgan dushman qoʻshini holdan toyib, oziq-
ovqat ham tugaydi. Nihoyat, muhlatning 7 kunida dushman qoʻshini aldanganini 
payqaydi. Shiroq atrofini qurshab olgan shoh Doro I va uning sarkardalariga qarata 
quyidagi soʻzlarni aytgan: „Men yolgʻiz oʻzim Doro qoʻshinini yengdim. Sizlarni 
aldab, choʻlning qoq oʻrtasiga olib keldim. Xohlagan tomoningizga ketishingiz 
mumkin, vohagacha toʻrt tomoningiz ham 7 kunlik yoʻl!“. 
Dahshatga tushgan shoh va uning sarkardalari Shiroqga yolvorib, unga suvsiz 
choʻldan olib chiqishi uchun katta boylik vaʼda qilishadi. Shiroq vatan ozodligi 
yoʻlida jonni fido qilishini aytgach, Doro 1 ning sarkardasi Ranosbat uni qilich 
bilan chopib tashlaydi. Qoʻshinning asosiy qismi suvsizlik va ochlikdan Qizilqum 
choʻlida qirilib ketgan. Faqat Doro I va uning oz sonli aʼyonlari yomgʻir yogʻishi 
natijasida halokatdan qutulib, Baqtra daryosi (Amudaryo) qirgʻogʻigacha yetib 
kelishgan. 
Shiroqning jasorati haqida turkiy xalqlar oʻrtasida jangnoma va rivoyatlar yaratildi. 
Bu rivoyatlar „Shiroq“ nomi bilan mashhur. Buxoro choʻponlari oʻrtasida bu 
rivoyatlar hozir ham aytiladi. U turkiy xalqlarga qoʻshni boshqa hududlardagi xalq 
ogʻzaki ijodiga ham kuchli taʼsir koʻrsatgan. Bu tarixiy voqeani oradan 800 yil 
oʻtgach, Poliyen oʻz asarida yuqoridagicha keltirib oʻtgan. Yozuvchi Mirkarim 
Osim „Shiroq“ hikoyasi va shoir Usmon Qoʻchqor „Shiroq“ dostonida Shiroq 
jasoratini ulugʻlashgan. Toshkentda Shiroq nomli koʻcha mavjud. Shiroq milliy 
qahramon sifatida Oʻzbekiston tarixiga oid turli kitoblarda oʻziga munosib oʻrnini 
egallagan. 

---