Mavzu: Aniqlovchi haqida tushuncha. Moslashgan va moslashmagan aniqlovchilar va ular ishtirok etgan atamalarni tuzish

Mavzu: Aniqlovchi haqida tushuncha. Moslashgan va moslashmagan aniqlovchilar va ular ishtirok etgan atamalarni tuzish.
Moslashmagan aniqlovchi
Lotin tilida ikki xil aniqlovchi qo‘llaniladi: moslashgan aniqlovchi sifat bilan, moslashmagan aniqlovchi esa qaratqich kelishigida turlangan ot bilan ifodalanishi mumkin. Masalan: aqua Menthae — yalpizning suvi, tinctura Valerianae — valeriananing spirtli eritmasi, tabuletta Bromcaphorae — bromkamforaning tugmachasimon dorisi, gemma Betulae — qayinning kurtagi, vena portae — ko‘k qon tomirning a’zoga kirish joyi.

Moslashmagan aniqlovchi bilan aniqlanuvchi atamani kelishiklar bo‘yicha turlaganda faqat aniqlanuvchi so‘z o‘zgarib, moslashmagan aniqlovchi esa o‘zgarmasdan qoladi.

32-mashq. Quyidagi moslashmagan aniqlovchilarni o‘zbek tiliga tarjima qiling.
M: Caput — fibulae, caput — costae, corpus — linguae, corpus tibiae, corpus vesicae, corpus vertebrae, fascia prostatae, fossa vesicae, incisura — mandibulae, papilla mammae, ruptura vaginae.

S—M:  Ampulla tibiae (uterinae), commissura palpebrarum, concha auriculae, fascia nuchae, rima palpebrarum, spina — scapulae, sutura calvariae, valva aortae, valvula venae.

M—F:  Aqua Menthae, guttae tincturae Convallariae, tabu­lettae Bromcamphorae, tinctura Valerianae, herba Chamomillae, tinctura Calendulae.

F: Aqua Amygdalarum, adde aquam, adde tincturam Schizandrae, adde guttas tincturae Calendulae, divide massam pilularum, da gemmas Betulae, macera baccas, gemma Betulae, Senna planta est, Calendula, Convallaria, Chamomilla, Ephed­ra, Farfara, Gly­cyrrhiza, Polygala et Salvia plantae sunt.

Predlog (old ko‘makchi)lar va bog‘lovchilar
Predlog ayrim ot yoki otlarni ikkinchi bir so‘z bilan bog‘lab, ularning orasidagi munosabatlarni ko‘rsatish uchun qo‘llaniladi. Har qaysi predlog faqat ma’lum kelishik bilan birga ishlatiladi. Predloglar o‘zlari bog‘lanib kelgan otlardan oldin ayrim yoziladi.
Тushum kelishigida ishlatiladigan predloglar:
Ante — oldida

ad — uchun, -gacha, -da (retseptda)

contra — qarshi

intra — ichida

per — orqali

post — keyin, so‘ng
Masalan:
Ad aegrotam — kasal uchun

intra ventriculum — me’da ichida

per vaginam — qin orqali

post partum — tuqqandan keyin

ante operationem — operatsiya oldidan

contra scabiae — qichimaga qarshi

Chiqish kelishigida qo‘llaniladigan predloglar:
cum — bilan

de — haqida

ex — dan

sine — siz

pro — uchun
Masalan:
Cum aqua — suv bilan

de morbo — kasallik haqida

ex officina — dorixonadan

sine colore — rangsiz

pro aegrota — bemor uchun
Тushum va chiqish kelishigida qo‘llaniladigan predloglar:
in -ga, -da sub — ostida
Masalan:
in aquam — suvga

in aqua — suvda

sub linguam — til ostiga

sub lingua — til ostida

Bog‘lovchilar
Тibbiy atamalarni bir-biri bilan bog‘lash vazifasini bajarib, turlanmaydigan so‘z bog‘lovchi deb ataladi
et — va, bilan

aut — yoki

ut fiat — hosil bo‘lguncha

seu — yoki

sed — lekin
Masalan:
Amidopyrinum aut Analginum — amidopirin yoki

analgin

costa et vertebra — qovurg‘a va umurtqa

misce, ut fiat pulvis — kukun hosil bo‘lguncha

aralashtir

capsula seu ampulla — kapsula yoki ampula

Mustaqil o‘rganish uchun
Lotin maqollari va hikmatli so‘zlar
Ars longa vita brevis.

Hayot qisqa, san’at esa abadiydir.

Vita sine litteris mors est.

Ilmsiz hayot — o‘limdir.

Amat victoria curam.

Тalabalik tirishqoqlikni talab qiladi.

Carpe diem.

Bugungi ishni ertaga qoldirma.

Domus propria — domus optima.

Mehmondorchilik yaxshi, uy undan ham yaxshi.