Mavzu: bozor muvozanati


Download 219.49 Kb.
bet1/3
Sana26.10.2023
Hajmi219.49 Kb.
#1724528
  1   2   3
Bog'liq
Bozor muvozanati va uning ahamiyati



O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA`LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
SIRTQI BO’LIM
Makroiqtisodiyot Mikroiqtisodiyot FANIDAN

MUSTAQIL ISH

MAVZU: BOZOR MUVOZANATI

Bajardi: Ahmedov Oybek Rahmonqulovich


Toshkent -2023


BOZOR MUVOZANATI VA UNING AHAMIYATI
Reja:

1. Bozor muvozanati haqida tushuncha va uning turlari.


2. Talab va taklifdagi o`zgarishlarning bozor muvozanatiga ta′siri.
3. Muvozanatli narx
4. Bozor muvozanatiga ta`sir ko`rsatuvchi omillar tahlili

Bozor muvozanati haqida tushuncha va uning turlari.
Bozor muvozanati — bozordagi tapab va taklifntg miqdoran va tarkib jihatidan bir-biriga muvofiq kelishi. Bozor muvozanati bir lahzalik (oʻzgarmas taklifda), qisqa muddatli (tashkilot yoki firmalarning oʻzgarmas miqdori va ishlab chiqarish hajmining oʻzgarishi) va uzoq muddatli (iqtisodiy shartsharoit tashkilot, firmalar va mavjud talabning zamonaviy darajasiga muvofiq kelganda) boʻlishi mumkin. Talab va taklif uzoq vaqt bir-biridan ajralib qolsa, Bozor muvozanati buziladi. Umuman olganda Bozor muvozanati hamma tovarlarga nisbatan va uzok, vaqt boʻlishi mumkin. Ammo juzʼiy va ayrim tovarlarga nisbatan moslikning buzilishi muqarrar. Chunki ehtiyojning yuksalishi bilan yangi talab paydo boʻladi va u darhol qondirilmaydi. Bozor muvozanati ni taʼminlashning asosiy yoʻllari: tovar ishlab chiqarishni talab darajasiga yetkazish orqali bozorni toʻydirish; yetarli tovarlar zaxirasini barpo etish; talabgir tovarlar narxini oshirish, oʻtmay turgan tovarlar narxini pasaytirish; eksport va importning ortishi yoki kamayishi; aholi daromadlarining tovarlar va xizmatlar koʻpayishiga qarab ortib borishi; mehnat unumdorligining ish haqiga nisbatan tezroq oʻsishi. Bozor muvozanati maʼrifatli jamiyatda narxlar bilan bozorni tartibga solish orqali taʼminlanadi. Haqiqiy hayotda tovarlarni sotib olish va sotish bo'yicha operatsiyalar yuqoridan talab narxi va pastdan taklif narxi bilan cheklangan har qanday narxda amalga oshirilishi mumkin. Bitimning haqiqiy narxi ko'plab qo'shimcha omillarga bog'liq bo'ladi: a) kuchlar muvozanatiga (sotuvchilarning bozordagi ustunligi (monopollik) haqida gap ketganda, albatta, bitimlar ko'tarilgan narxda tuziladi, qarama-qarshi vaziyatda - xaridorning ustunligi (monopsoniya) - aksincha, bitimlar eng past narxda tuziladi; agar kuchlarning ma'lum bir muvozanati bo'lmasa, u holda narxlar har qanday diapazonda o'rnatilishi mumkin); b) bitimlar ishtirokchilari o'rtasida ma'lumot yetishmasligi va tajriba yetishmasligi sababli mantiqsiz xatti-harakatlardan. Butun kosmosda faqat bitta barqaror nuqta bor, ya'ni pozitsiyani o'zgartirish har ikki tomon uchun foydali bo'lmaganida, bunday muvozanat. Muvozanat nuqtasida bozor xatti-harakatlari optimallashtiriladi. Bozor ayirboshlash kategoriyasi bo’lib, ishlab chiqarishning uzluksiz takrorlanib turishiga yordam beradi. Ishlab chiqarish, yangidan boshlanishi uchun yaratilgan tovarlar sotilishi va ularning pulga aylanishi, puldan esa kerakli iqtisodiy resurslar xarid qilinishi zarur. Bozor vositasida tovarni sotishdan tushgan mablag’lar hisobiga, ishlab chiqaruvchilar resurslar sotib olish yo’li bilan sarflangan ishlab chiqarish vositalari o’rnini qo’laydigan va ishlab chiqarishni kengaytirish uchun kerakli moddiy va mehnat resurslariga ega bo’ladilar. Bozor orqali resurslarning erkin harakati ta’minlanadi va ularning tarmoqlar o’rtasida taqsimlanishi ro’y beradi. Iste’molchilar bozorda u yoki bu tovarga bo’lgan talabini bildiradi. Bozor bu talabni ishlab chiqaruvchilar va resurslarni etkazib beruvchilarga uzatadi. Resurslar talab bildirgan tarmoqlar va sohalar o’rtasida taqsimlanib turadi.1 Bozorda taklif qilinadigan tovarlarning miqdori talabning miqdoriga teng bo'lgan narx muvozanatli narx, bu narxga mos keladigan tovarlar hajmi esa muvozanatli miqdor deb nomlanadi.Muvozanat - bu tizimning shunday bir holatiki, agar unga biror bir tashqi kuch ta'sir qilmasa, u o‘zining ushbu holatini saqlab qoladi. Talab va taklif modelida talab chizig‘i bilan taklif S chizig‘ining kesishgan nuqtasi bozor muvozanatini bildiradi. Demak, bozor muvozanati talab hajmi bilan taklif hajmining tengligini ta'minlaydigan narx darajasi va tovar miqdori bilan aniqlanadi. Talab va taklif qonuniga ko‘ra shuni ta'kidlash mumkinki, agar bozor muvozanat holatida bo‘lsa, u holda, uning qatnashchilari tovar narxini yoki tovar miqdorini o‘zgartirishga hech narsa sabab bo‘lmaydi

1-rasm. Bozor muvozanati
Muvozanat narx (P) (1-rasm) deb, shunday narxga aytiladiki, agar u bozorda taklif qilinadigan ne'mat miqdori (Q)ni unga bo‘lgan talab miqdori unga bo‘lgan talab miqdori ga tenglashtirsa, ya'ni. (P=Q) 1-rasmdan ko‘rinib turibdiki, bozor muvozanati yagona. Talab va taklif chizig‘iqlari yagona muvozanat E nuqtada kesishadi. va (Pe-Qe)nuqtalar, muvozanat nuqta E ning koordinatlari hisoblanadi. Bozor muvozanatining turlari Muvozanat barqaror va beqaror.Agar nomutanosiblikdan keyin bozor muvozanat holatiga kelsa va oldingi muvozanat narxi va hajmi o'rnatilsa, u holda muvozanat barqaror deyiladi.Agar nomutanosiblikdan so'ng yangi muvozanat o'rnatilsa va narx darajasi va talab va taklif hajmi o'zgarsa, muvozanat beqaror deb ataladi.Barqarorlik turlari:
1. mutloq;
2. nisbiy;
3. Mahalliy (narx o'zgarishi yuz beradi, lekin ma'lum chegaralar ichida);
4. Global (har qanday tebranish sharoitida o'rnatiladi).
Muvozanat narxining funktsiyalari quyidagilar:
1. tarqatish;
2. Ma'lumot;
3. rag'batlantiruvchi;
4. Muvozanat.
Tovarlar bozoridagi muvozanat Iqtisodiy tizimdagi muvozanat bu tizimning har bir ishtirokchisi o'z xatti-harakatlarini o'zgartirishni xohlamaydigan shartdir.Yaxshi bozorda, sotuvchilar yoki sotib olishga qaror qilgan sotuvchilar va xaridorlar. ma'lum miqdorda. uning narxiga qarab yaxshi. Bozordagi muvozanat barcha sotuvchilar va xaridor sotib olishni yoki sotishni xohlagan miqdorini sotib olishlari yoki sotib olishlari mumkin bo'lsa yuzaga keladi.Bozordagi muvozanat - bu sotuvchilar xaridor sotib olishga qaror qilgan tovarning aniq miqdorini sotish uchun taklif qiladigan vaziyat (talab hajmi taklif hajmiga teng).Sotuvchilar va xaridorlar har xil miqdordagi tovarlarni uning narxiga qarab sotib olishni yoki sotib olishni xohlashlari sababli, bozor muvozanati uchun talab va taklif hajmi bir-biriga mos keladigan narxni belgilash kerak. Boshqacha aytganda, narx talab va taklifni tenglashtiradi.Talab va taklif hajmining mos kelishiga olib keladigan narx muvozanat bahosi deyiladi, shu narxdagi talab va taklif hajmi esa talab va taklifning muvozanatli hajmi deyiladi.Muvozanat sharoitida bozorni tozalash deb ataladigan narsa sodir bo'ladi bozorda sotilmagan tovarlar yoki qondirilmagan talab bo'lmaydi (tovarlarni belgilangan narxda sotib olishni istagan va sotuvchilar etishmasligi sababli buni amalga oshira olmaydiganlar).Shunday qilib, bozorda qandaydir yaxshilik uchun muvozanatni topish uchun siz ushbu bozorda bunday ta'minot hajmiga nima sabab bo'lishini aniqlashingiz kerak, bu talab hajmiga mos keladi shu narxda, sotuvchilar xaridor olib borishni istaganlari kabi bozorga o'zlari ishlab chiqargan mahsulotning to'liq miqdorini olib kelishadi. Bu narx muvozanat narxi deb ataladi va unga mos keladigan talab va talab hajmi talab va taklifning muvozanat hajmi.Balansni qanday aniqlash mumkin?Buning uchun talab va taklif funktsiyalaridan foydalaning va talab va taklif funktsiyalari bir xil qiymatni qaysi narx qiymatida berishini aniqlangShakllangan D egri deb faraz qiling. 1 - bu iste'molchilar talabi egri. Va S egri - ta'minot egri.Egri chiziqlar ba'zi bir A nuqtada kesishadi (boshqacha qilib aytganda A umumiy nuqtasi mavjud), bu bozorda narx va miqdorning muvozanat qiymatlarini ko'rsatadi. Talab va taklif egri chiziqlarining kesishish nuqtasi muvozanat nuqtasi deyiladi. 1. Muvozanat nuqtasiShunga ko'ra, muvozanat narxidan past har qanday qiymat uchun qarama-qarshi rasm kuzatiladi. Sotuvchilar etkazib berish hajmini biroz qisqartirishni xohlashadi, chunki past narxlar ishlab chiqarish rentabelligini pasayishini anglatadi. Xaridorlar iste'molni ko'paytirishni xohlashadi, chunki past narx ularning xarid qobiliyatini oshirish va tovarlarni sotib olishda "qiyinchilik" ni pasayishini anglatadi. Natijada, taklif etishmasligi (ortiqcha talab) paydo bo'ladi bozorda ushbu narxda bir oz ko'proq tovar sotib olishni istagan iste'molchilar qoladi, ishlab chiqaruvchilar tomonidan olib kelingan barcha tovarlar allaqachon sotilgan.Egri chiziqlar kesishmasligi mumkinmi?Bunday vaziyat bozorda narx va sotishning ijobiy qiymatlari bilan muvozanatni o'rnatishning iloji bo'lmaganda yuzaga kelishi mumkinmi? Grafikalar tilida bu egri chiziqlar kesishmasligini yoki boshqacha aytganda, umumiy nuqtai nazarga ega emasligini anglatadi.


2-rasm. Bozordagi muvozanat yuzaga kelmagan vaziyatlar.
.



Download 219.49 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling