Mavzu Elektr energiya ishlab chiqarishda uzatishda va taqsimlash jarayonlarini avtomatlashtirish

---

Mavzu Elektr energiya ishlab chiqarishda 
uzatishda va taqsimlash jarayonlarini 
avtomatlashtirish

---

Elektrenergetikasi
tizimining
ish
jarayonini
boshqarish
energotizimni
dispetcherlik
(D)
avtomatik boshqaruvi bilan amalga oshiriladi.
Avtomatlashtirilgan boshqaruv boshqarilayotgan
elektroenergetik ob’ektlar, ularning ish xolatlari,
ish rejimlari, texnologik rejim parametrlari va turli
avariya xolatlarini keltirib chiqaruvchi negativ
ta’sirlarni ыlchash, qayta ishlash va taxlil etish
asosida
amalga
oshiriladi.
2.1-rasmda
elektrenergiyasi
ishlab
chiqarish
jarayonini
avtomatlashtirilgan
dispetcherlik
boshqaruvini
funktsional sxemasi keltirilgan.

---

Elektr energiyasini ishlab chiqarish va undan foydalanish jarayonlarini 
avtomatlashtirish to’g’risida umumiy tushunchalar 
E
 
2.1-Rasm. Elektr energiyasini ishlab chiqarish jarayonini 
avtomatlashtirilgan dispetcherlik boshqaruvni funktsional 
sxemasi.

---

Z-negativ ta’sirlar. 
Bo’o’-birlamchi o’lchovchi uzgartirgich. 
AA+-avtomatik axborot qurilmasi. 
BEO-boshqarilayotgan energetik ob’ekt. 
AB+-avtomatik boshqarish qurilmasi. 
AT+-axborotni tasvirlash qurilmasi. 
D-dispetcher. 
XKB-xisoblash kompleksini boshqarish. 
X
D
-dasturiy topshiriq. 
X
R
-axborotni qayta ishlash natijasi qiymati (dispetcher uchun yuriqnoma). 
X
U
-boshqaruv ta’siri. 
X
S
-axborot manbasi signali. 
Y
i
-texnologik rejim parametrlari. 

---

Boshqarilayotgan elektroenergetik ob’ektlarni (BEO) texnologik rejim 
parametrlari birlamchi o’lchovchi ыzgartirgichlar (BЫЫ
U
) bilan ыlchanadi va 
elektr signallar kыrinishida avtomatik boshqaruv qurilmalariga (AB+) uzatiladi. 
BEO larga turli negativ ta’sirlar qisqatutashuvlar, quvvat balanslarini buzilishi va 
boshqalar) esa negativ ta’sirlarni birlamchi o’lchovchi ыzgartirgichlari BЫЫ
Z
bilan qayd etiladi va elektr signallar kыrinishida yuqorichastotali aloqakanallari 
bыyicha avtomatik axborot qurilmalariga (AAK) uzatiladi. AAK lardan elektr 
signallari kыrinishidagi axborotlar щisoblash kompleksini boshqarish (XKB) 
qurilmasiga va axborotni tasvirlash qurilmasiga ATK uzatiladi. Axborotlar ATK 
da dispetcherga tushunarli bыlgan shaklda va dispetcher qandayxatti щarakat 
qilishitы\risida (yuriqnoma) namoyon bыladi. XKB qurilmasi dasturiy topshiriq 
(X
D
) bilan ta’minlanadi. BEO lardan uzatilayotgan axborotlar (axborot manbasi 
signallari) (X
S
) ABK larida dasturiy topshiriq X
Di
lar asosida taxlil etilib BEO 
larning ijro mexanizmlarini bajaruvchi organlariga ta’sir signallarini (X
u1
…X
un
) 
ishlab chiqadi va boshqaruv ta’sirini kыrsatadi. Ma’lumki, kыpincha 
avtomatlashtirilgan boshqaruv qurilmalarida axborot manbasidan olingan 
signallardan (X
sui
,
X
szi
) foydalaniladi. 

---

ABK da ishlatilayotgan axborot turi bilan BEO birgalikda ochiq, yopiqva 
kombinatsiyalashgan avtomatik boshqarish tizimini vujudga keltiradi. Ochiq 
avtomatik boshqarish sxemasida dasturli avtomatik qurilmalardan foydalaniladi va 
ular negativ ta’sirlar bыyicha ishlaydi. Yopiqavtomatik boshqarish sxemalarida 
boshqarilayotgan energotizim texnologik rejim parametrlari tы\risida olingan 
ishchi axborotlar teskari aloqazanjiri orqali uzatiladi. 
XBK, AAK va ABK birgalikda avtomatik boshqarish tizimini vujudga 
keltiradi. 
Elektrenergiyasini ishlab chiqish, uzatish va taqsimlash jarayonlarining 
boshqarishni avtomatlashtirish vositalari elektroenergetik tizimni normal ish 
rejimlarini avtomatik boshqarish va avariyaga qarshiavtomatik qurilma vositalariga 
bыlinadi.

---

Elektroenergetik ob’ektlarni normal ish rejimlarini avtomatik boshqarish 
quyidagilarni ta’minlaydi: 
• Trubogeneratorlarni avtomatik ishga tushirish va sinxron generatorni 
parallel ishlashga ulash, ya’ni sinxronlash; 
• Sinxron generatorlarni reaktiv quvvatini va elektr stantsiya shinalaridagi 
kuchlanishni nominal qiymati avtomatik ravishda ushlab turish; 
• Sinxron ishlayotgan generatorlarni aylanish chastotasini o’zgarmas 
qiymatida avtomatik ushlab turish; 
• Elektroenergetik ob’ektlarni tasodifiy o’zgaruvchan elektr yuklamalarini 
elektr stantsiyalar orasida va elektr stantsiyalarni elektroenergetik bloklari 
orasida optimal taqsimlash. 
Avariyaga qarshiavtomatika quyidagi texnologik rejim parametrlarini xavfli 
ыzgarishlarini bartaraf etadi: 
• Kuchlanishni pasayishi va ortishini avtomatik chegaralash; 
• CHastotani pasayishi va ortishini avtomatik chegaralash. 

---

Uni asosiy vazifasi quvvatlar balansi buzilishlarini pasaytirish, uni to’liq 
tiklanishiga erishish va texnologik rejim parametrlarini nominal qiymatgacha 
tiklashdir.
Keyingi paytlarda avtomatik boshqarish tizimiga mikroprotsessorlarni 
kiritilishi bilan elektr stantsiyalari umumiy tizimning podstantsiyalar tugunlari va 
yuqorikuchlanishli elektr uzatish magistrallarni elektroenergetik bloklarini ish 
rejimlarini kompleks avtomatik boshqarish tizimlari ishlab chiqilmoqda. 

---

---

---

---

---

Sinov savollari 
1. Avtomatlashtirilgan 
dispetcherlik 
boshqaruvni 
funktsional 
sxemasini tushuntiring? 
2. Texnologik rejim parametrlari qanday qurilmalar bilan o’lchanadi? 
3. Normal 
ish 
rejimlarini 
avtomatik 
boshqarish 
nimalarni 
ta`minlaydi? 
4. Sinxron generatorlarni aylanish chastotasini avtomatik rostlashdan 
maqsad nima? 
5. AChARS ni funktsional sxemasini tushuntiring.