Mavzu: jahon iqtisodiyotida innovatsion jarayonlar rivojlanishining bosqichlari va modellari

MAVZU: JAHON IQTISODIYOTIDA INNOVATSION JARAYONLAR RIVOJLANISHINING BOSQICHLARI VA MODELLARI
Reja:

1. 
   Jahonda innovatsion jarayonning asosiy bosqichlari va modellari
   
2. 
   Innovatsiyaning mohiyati va uning asosiy tushunchalari.
   
3. 
   Innovatsion jarayonning asosiy bosqichlari va uning menejmenti.
   
4. 
   Mamlakatimizda Mustaqillikdan so’ng innovatsion jarayonlar
   

1900-yillarda Innovatsiya kontseptsiyasi ikkinchi jahon urushidan keyin ommalashmadi. Bu odamlar gapira boshlagan vaqt texnologik mahsulotni yangilash va uni iqtisodiy o'sish va raqobatbardosh ustunlik g'oyasi bilan bog'lash. Jozef shumpter (1883-1950) ko'pincha bu atamani ommalashtirgan kishi sifatida tan olinadi va uning o'rganilishiga katta hissa qo'shgan,

Biznes va iqtisodiyot, yangilik o'sishning katalizatoriga aylanishi mumkin. Tezkor yutuqlar bilan transport va aloqa so'nggi bir necha o'n yilliklar davomida qadimgi dunyo tushunchalari faktor fondlari va qiyosiy ustunlik hududning noyob ma'lumotlariga e'tibor qaratish bugungi kun uchun eskirgan global iqtisodiyot. Shumpeterning ta'kidlashicha, sanoat tarmoqlari ichkaridan tinimsiz ravishda inqilob qilishi kerak, ya'ni yaxshiroq yoki samaraliroq jarayonlar va mahsulotlar bilan innovatsiya qilish, shuningdek, hunarmandchilik do'konidan zavodga ulanish kabi bozor taqsimoti. U buni mashhur deb ta'kidlagan "ijodiy halokat haqida muhim fakt kapitalizm". Tadbirkorlar doimiy ravishda ularni qondirishning eng yaxshi usullarini izlang iste'molchilar bazasi ilg'or texnologiyalar va tashkiliy strategiyalar bilan innovatsiyalarni amalga oshiradigan yaxshilangan sifati, chidamliligi, xizmati va narxi bilan.
Innovatsiyalarning yorqin namunasi portlovchi portlash bilan bog'liq Silikon vodiysi boshlang'ich tashkilotlari Stenford sanoat parki. 1957 yilda norozi xodimlar Shockley yarim o'tkazgich, kompaniyasi Nobel mukofoti sovrindori va birgalikda ixtirochi tranzistor Uilyam Shokli, mustaqil firma tuzish uchun chapga, Fairchild Semiconductor. Bir necha yildan so'ng, Fairchild ushbu sohada ulkan ishtirokga aylandi. Oxir-oqibat, ushbu muassislar o'zlarining noyob, eng yangi g'oyalari asosida o'z kompaniyalarini ochish uchun ketishdi va keyinchalik etakchi xodimlar o'zlarining firmalarini ochdilar. Keyingi 20 yil ichida ushbu qor to'pi jarayoni juda muhim voqeani boshladi startap-kompaniya portlash axborot texnologiyalari firmalar. Silikon vodiysi Shoklining sakkiz nafar sobiq ishchilaridan tug'ilgan 65 ta yangi korxona tashkil etilishi bilan boshlandi.O'shandan buyon global miqyosda innovatsiyalar markazlari paydo bo'ldi metonimlar, shu jumladan Kremniy xiyoboni qamrab oluvchi Nyu-York shahri.
Yana bir misol o'z ichiga oladi biznes-inkubatorlar - universitetlar yoki boshqa hukumatning mukammallik markazlari singari dunyodagi hukumatlar tomonidan bilim klasterlariga (asosan tadqiqotga asoslangan) yaqin bo'lgan fenomen - bu asosan mintaqaviy yoki milliyni rag'batlantirish uchun yaratilgan bilimlarni amaliy innovatsion natijalarga yo'naltirishdir.
Dastlabki modellardan biri yangilik uchun atigi 3 ta asosiy bosqichni o'z ichiga olgan.
Utterback (1971) ma'lumotlariga ko'ra, ushbu bosqichlar:
1) g'oyalarni yaratish,
2) muammolarni hal qilish
3) amalga oshirish.
Ikkinchi bosqichni tugatguniga qadar, birida ixtiro bor edi, ammo uni iqtisodiy ta'sir ko'rsatadigan darajaga qadar, yangilik mavjud emas edi. Diffuziya yangilikning og'ir bosqichi deb hisoblanmadi. Ayni paytda ishlab chiqarishga e'tibor qaratildi.
Barcha tashkilotlar, jumladan kasalxonalar, universitetlar va mahalliy hokimiyat idoralari yangilik kiritishi mumkin Raqobat ustunligini saqlab qolish uchun tashkilot tegishli tuzilmani talab qiladi. Tashkilotlar, shuningdek, ishchilarning asosiy vazifalaridan tashqari, ishchi guruhlarga yangilik yaratish uchun imkoniyat va resurslarni taqdim etish orqali foyda va ish faoliyatini yaxshilashi mumkin. Innovatsiya muhitini yaratish va tarbiyalash zarur.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida rivojlanishning bosqichma-bosqich o’tish davrida davlatning ilmiy texnika siyosati mohiyati shuki, u respublika ichki talabini tez qondiradigan, jahon bozorida raqobatbardosh bo’la oladigan, iqtisodiyot tarmog’larini tubdan yangilanishiga imkon beradigan ilmiy va texnologik tadqiqotlarga ko’maklashishdan iboratdir. O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” kitobida “O’zbekiston innovatsion rivojlanish turining hozirgi zamon modeliga o’tish uchun hamma zarur sharoitlarga ega. Bu model vujudga keltirilgan ilmiy-texnikaviy salohiyatdan keng va samarali foydalanishga, fundamental va amaliy fanning yutuqlarini, chuqur ilm talab qiladigan texnologiyalarni amaliyotga keng joriy etishga, yuqori malakali, iqtidorli ilmiy kadrlar sonini ko’paytirishga asoslanadi. Bu mamlakatimiz jahondagi iqtisodiyoti va sanoati rivojlangan davlatlar qatoriga kirib borishining zarur sharti va mustahkam poydevori bo’lib xizmat qiladi” deb ta’kidlagan edi. Darhaqiqat XXI asr boshida shu narsa ma’lum bo’ldiki, ilmiy- texnik rivojlanish darajasi va innovatsion muhit (ilm-fan, ta’lim, yangi texnologiyalarning mahalliy va jahon bozorlari) barqaror iqtisodiy o’sishga asos bo’lishi mumkin ekan. Yurtboshimiz mamlakatimizdagi innovatsion o’zgarishlarga e’tibor qilib, “...ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik yangilash va diversifikatsiya qilish, innovatsion texnologiyalarni keng joriy etish.
– O’zbekiston uchun inqirozni bartaraf etish va jahon bozorida yangi marralarga chiqishning ishonchli yo’lidir” deb, respublikamizda bugungi kunda amalga oshirilishi zarur bo’lgan masalalar, jahon moliyaviy inqirozi, uning ta’siri va _{salbiy oqibatlari, yuzaga kelayotgan vaziyatdan chiqish yo’llari haqida to’xtalib,} ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohalarini samarali faoliyat yuritilishi zarurligini ta’kidladi.
Innovatsiya bu umuman olganda O’zbekiston Respublikasining ilmiy jamiyati, hamda ishlab chiqaruvchi va xizmat ko’rsatuvchi sektori uchun bosqichma-bosqich o’rganib kelinayotgan tushunchadir. Ma’lumki mustamlaka davrlarda bizning davlat mustaqqil ravishda amaliyotda yangiliklarni tadbiq etishga to’laqonli haqli emas edi. Mustaqillik O’zbek xalqi uchun dunyoni ochish bilan birgalikda bir qancha imkoniyatlarni berdi. Endilikda qa’tiyan iqtisodiy asoslangan innovatsion strategiyalarni ishlab chiqarishlarda, xizmat ko’rsatishlarda yohud ho’jalikning boshqa bir jabxasiga tadbiq etishimiz mumkin.
Avvalambor innovatsion faoliyat xususida so’z boshlashdan oldin innovatsiya to’g’risida tushuncha berib o’tamiz. “Innovatsiya”, «Innovatsion faoliyat”, «Innovatsion yechim” kabi terminlar O’zbekiston iqtisodiy o’tish davrining birinchi bosqichlaridayoq aktiv qo’llanila boshlandi. Umuman “Innovatsiya” tushunchasiga aniqlik kiritish maqsadida, uning mohiyati borasida keltirib o’tilgan fikrlar va nuqtai nazarlar bilan tanishib o’tamiz. Adabiyotlarda bu borada turli xil qarashlar mavjud.
Mazmuni, mohiyati yoki ma’lum bir mavjud ichki-tashqi strukturaga
ta’sir etish alomatlariga ko’ra innovatsiyani quyidagicha turkumlash mumkin:
- Texnik innovatsiya
- Iqtisodiy innovatsiya
- Tashkiliy innovatsiya
- Boshqaruv innovatsiyasi va hokazo.
-Texnik innovatsiya deganda ilm fan texnika rivojlanishi uchun qilingan yoki yaratilgan innovatsiyani tushunamiz. Xususan yurtimizga bu turdagi innovatsiyalar yaratish juda muhim. Ko’pgina texnologiya yoki ishlab chiqarish vositalarimiz zamon talablariga yaxshi javob bermasligini yaxshi bilamiz. Yalpi ichki mahsulot o’sishiga ham erishgan bo’lardik texnologiyalardan innovatsiyalarni ko’proq yaratilsa.
-Iqtisodiy innovatsiya – bu iqtisodiyot sohasida qilinayotgan yangiliklarni tushunishimiz mumkin. Misol qilib yurtimizda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar, xususan Raqamli iqtisodiyotga o’tish davrida ekanligimiz va bosqichma bosqich o’tayotganimiz yaqqol misol bo’ladi. Raqamli iqtisodiyot bu inson omilini kamaytirish va avtomatlashtirish jarayonidir. Inson omili kamaysa manfaatlar to’qnashuvi hamda Korrupsiyani oldini olgan bo’lamiz.
- Tashkiliy innovatsiya – innovatsiya o’zi biror yangi g’oya vujudga kelishi va uni tatbiq etish yoki moliyalashtirish bilan vujudga keladi, ana shu jarayonda yuz beradigan hodisalar tashkiliy innovatsiyaga misol bo’ladi. Tashkiliy innovatsiya bu innovatsiya vujudga kelishi uchun yaratilgan shart sharoitlar va ularni himoya qilish patenlar va hokazolar orqali.
-Boshqaruv innovatsiyasi bu mamlakatdagi insitutlar tomonidan innovatsiyani boshqarish tushuniladi. Davlat tomonidan boshqarilishi yoki tartibga solinishi va hokazolar tushuniladi.
Innovatsiyani ilmiy izlanishlarda, texnologik va ishlab chiqarish jarayonlarda xalqaro standartlarga asosan qo’llanilishi, bu bozor iqtisodiyoti sharoitida tashkiliy strukturaning to’g’ri tashkil etilganligidan dalolat beradi. Xalqaro strandartlarga asosan innovatsiya orqali, umumun inovatsion faoliyat orqali qo’lga kiritilgan yangi bir turdagi mahsulotni, xizmatni yoki ularni takomillashtirilgan ko’rinishda bozorga kiritilishi, shu bilan birgalikda yangi yoki mukammallashtirilgan texnologik jarayonlarni amaliyotga tadbiq etilishi bu
ijtimoyi xizmatlarga bo’lgan yangicha yondashuvni shakillantirib beradi. Shu asosida innovatsiya, innovatsion faoliyatning yorqin natijasi sifatida e’tirof etiladi. Agar o’z o’rnida turli xil mulohozalar asosida fikr bildiradigan bo’lsak, “Innovatsiya”ning spetsifik xususiyati sifatida uning “o’zgaruvchanligini” ya’ni davr talabiga monand o’zgaruvchan qobiliyatga egaligini, innovatsion faoliyatning bosh vazifasi sifatida “o’zgaruvachanlik” funksiyasini qayd etish mumkin. Bu borada Avstriyalik mashhur olim I.Shumpeter o’zgaruvchanlikni 5 turga bo’lib o’rgangan:
- Ishlab chiqarishga yangi texnologik jarayonlar hamda yangi texnika
va texnologiyalar asosida o’zgartirish kiritish;
- Mahsulotlarni takomillashgan ko’rinishda amaliyotga tadbiq etish;
- Xom-ashyo bazasiga o’zgartirish kiritish;
- Tashkilotning ishlab chiqarish taktikasiga va moddiy-texnik
ta’minotiga o’zgartirish kiritish.
- Bozor ko’lamini kengaytirish.
Bir qator manbalarda innovatsiya bir jarayon sifatida ko’rib chiqilgan va tan olinganki, “yangiliklar” vaqt o’tgan sari rivojlanib boradi. Va bu rivojlanishni innovatsiyaning dinamik va statik aspektlarga monand xususiyatlanishi sifatida ko’rib o’tilgan. Ma’lumki innovatsion jarayonning bir bosqichdan keyingi bir bosqichiga o’tishda vaqt resursi, energiya resursi, pul resursi va boshqa zaruriy resurslarga bo’lgan harajatlar talab etiladi. Bozor sharoitining iqtisodiy munosabatlar tizimida talab va taklif omili, tovar oldi-sotti jarayoni va ularga bo’lgan narxning proportsional yoki noproportsional tarzida mavjudlilik omili innovatsion faoliyatning kompanentlari sifatida qayd etiladi. Shu o’rinda innovatsion faoliyat tarkibini ko’rib chiqadigan bo’lsak, umuman bu faoliyatning strukturaviy asosini yangiliklar bozori, kapital bozori va sof raqobat bozori tashkil etadi. Innovatsiya zamirida keng qamrovda oqilona yangiliklardan foydalanish tushuniladi (xoh u yangi texnologiyalar ko’rinishida bo’lsin, xoh xizmat yoki mahsulot ko’rinishida, xoh tashkiliy-texnik va ijtimoyi-iqtisodiy yechimlarni o’zida qamrab olgan moliyaviy, tijoriy, ma’muriy xarakterdagi omil ko’rinishida bo’lsin). G’oyalarni vujudga kelish, ularni shakillanish va amaliyotda tadbiq etilishigacha bo’lgan davrini innovatsiyaning hayoti sikl deb atash mumkin. Innovatsiyaning hayotiy siklini innovatsion jarayonlar tashkil etadi. “Innovatsiya” va “innovatsion jarayon” atamalari bir biriga juda yaqin lekin bir xil tushunchalar emas. Innovatsion jarayon deganda yangiliklarni shakllantirish, o’zlashtirish va targ’ib etishni tushunish mumkin. Innovatsiya tashkilotchilari (novatorlar) asoslangan kriteriyalarga binoan ish yuritadilarki, ijobiy natijalar sifatida iqtisodiy samaradorlik yaqqol namoyon bo’ladi.Ularning strategiyasi, asosan sof raqobat muhitida aniq bir jabhada yangilik yaratgan holda raqobatchilardan o’tib ketishga qaratilgan. Ilmiy-texnik ishlab chiqilmalar va yangiliklar, ilmiy ishlab chiqarish siklning oraliq natijasi ko’rinishida namoyon bo’ladi va amaliy qabul qilish mobaynida so’nggi natija sifatida ilmiy-texnik innovatsiyani o’zida akslantiradi. Ilmiy-texnik ishlab chiqilmalar va kashfiyotlar, amaliyotda qo’llanishi nazarda tutilagan ilmlarga ilova bo’lib xizmat qiladi.
O’zbekistonning dunyo hamjamiyatiga integratsiyalashuvi jahon bozorida milliy mahsulotlar, tovarlar va xizmatlarning erkin savdosini tashkil etish va keskin raqobat sharoitida mamlakatlararo tovar ayriboshlash sohasida o’z o’rnini topishga zamin yaratadi. Buning uchun mamlakatning ilmiy va texnologik salohiyatini ko’tarish, birinchi navbatda, iqtisodiyotining barcha tarmoqlari, jumladan, ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish sohalarida texnik darajani tiklash, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, ilmiy texnika taraqqiyoti mahsulotlarini amaliyotga joriy etishni jadallashtirishga katta e’tibor qaratish lozim. Fan va texnikani zamon talablariga mos tarzda rivojlantirish borasida innovatsion jarayonlarning amalga oshirilishiga, yuqori texnologiyalarni ishlab chiqarishga joriy etilishiga bevosita ta’sir etuvchi real omillarni aniqlash juda muhim hisoblanadi. Bunday omillar ko’p qirrali bo’lib, ularga:
- iqtisodiyotni erkinlashtirish va tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish; yangi g’oya va innovatsion loyihalarning soha yoki alohida olingan tarmoq yoki tashkilot maqsadlariga mos kelishini ta’minlash;
- loyihalarni tanlash, ularni ekspertiza qilish va baholashda xolis va samarali tizimini joriy etish;
- samarali boshqaruv va nazorat me’yorlarini ishlab chiqish, ijodiy
g’oyalar manbaini yaratish;
- tashkilotlarning yangiliklarga nisbatan moyilligini rag’batlantirish;
- ishlab chiqarishda band bo’lgan xodimlarning shaxsiy va jamoaviy manfaatlarini kafolatlash bilan bir qatorda ularning javobgarligini oshirish va boshqalar kiradi.
Korxonalar boshqaruv faoliyatida innovatsion jarayonlarni tadqiqini innovatsion so’zining ma’nosi ingliz tilidagi innovatsion so’zidan olingan bo’lib yangilik va yangilik kiritish degan ma’noni bildirishini eslatib o’tamiz.
G’oyalarni vujudga kelish, ularni shakllanish va amaliyotda tadbiq etilishigacha bo’lgan davrini innovatsiyaning hayoti sikl deb atash mumkin. Innovatsiyaning hayotiy siklini innovatsion jarayonlar tashkil etadi. “Innovatsiya” va “innovatsion jarayon” atamalari bir biriga juda yaqin lekin bir xil tushunchalar emas. Innovatsion jarayon deganda yangiliklarni shakllantirish, o’zlashtirish va targ’ib etishni tushunish mumkin. Innovatsiya tashkilotchilari (novatorlar) asoslangan kriteriyalarga binoan ish yuritishadilarki, ijobiy natijalar sifatida iqtisodiy samaradorlik yaqqol namoyon bo’ladi. Innovatsion jarayonning asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat:
- kelib tushayotgan fikrlarni tizimlashtirish; g’oyani aniqlanishi va yangi mahsulotni g’oyasini ishlab chiqish;
- yangi mahsulotni iqtisodiy samaradorligini taxlili, marketing dasturini ishlab chiqish;
- yangi mahsulotni yaratilishi; bozorda yangi mahsulot sotilish ehtimolligi haqida davriy test o’tkazish;
- marketing dasturiga asoslangan yangi mahsulotni ishlab chiqarishga kiritish haqida qaror qobul qilish.
Innovatsiya jarayonini boshqarish ob’ekti texnik siyosatni ishlab chiqish uchun yuqori darajada maxsuslashtirilgan bo’limlar, ya’ni uyushmalarni, qo’mitalarni yoki ishchi gurhini tuzishni taxmin qiladi:
- innovatsion faoliyatni nazorat qilish uchun yangi mahsulotni
bo’limlarini va markazlashgan xizmat ko’rsatishni tashkil etish;
- yangi mahsulot yaratish uchun maqsadli loyiha gurhlarini yoki markazlarini belgilash;
- ishlab chiqarish bo’limlarida mavjud bo’lgan II, KI laboratoriyalar, ilmiy markalar bo’limlarini rolini oshirish;
- innovatsion faoliyatni rag’batlantiruvchi maxsus fondlarni va venchur bo’limlarni tashkil etish;
- yangilik kiritish sohasida maslahat berish xizmatlarini tashkil etish;
- yangi texnologiyalarni o’zlashtirish muammosi bilan shug’ullanuvchi
maxsus tarmoqli laboratoriyalarni yaratishdir.
Bugungi kunda har qanday davlatning barqaror taraqqiyoti asosini innovatsion faoliyat tashkil etadi. Tarix shundan dalolat beradiki, inson o‘zining aql-zakovati bilan dastlabki mehnat qurollarini o‘ylab topishdan, algoritm va nanozarralar, zamonaviy innovatsion kompyuter, quyosh va boshqa yuqori texnologiyalarni kashf etishgacha bo‘lgan murakkab yo‘lni bosib o‘tdi.
Shu bilan bir qatorda ta’lim sohasi tizimiga, balki jamiyatning barcha sohalarining rivojiga o‘zining aks ta’sirini ko‘rsatadi. Shu bois ham ana shu ta’sir va bo‘shliqning oldini olish maqsadida Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan mazkur 2018-yilni “Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili” deb e’lon qilindi.
“Bugun biz davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarini tubdan yangilashga qaratilgan innovatsion rivojlanish yo‘liga o‘tmoqdamiz. Bu bejis emas, albatta. Chunki zamon shiddat bilan rivojlanib borayotgan hozirgi davrda kim yutadi? Yangi fikr, yangi g‘oyaga innovatsiyaga tayangan davlat yutadi. Innovatsiya – bu kelajak degani. Biz buyuk kelajagimizni barpo etishni bugundan boshlaydigan bo‘lsak, uni aynan innovatsion g‘oyalar,innovatsion yondashuv asosida boshlashimiz kerak”.
O‘zbekistonda mustaqillikning dastlabki yillaridan mamlakatimiz ilm-fani, yetakchi ilmiy maktablar, birinchi navbatda, eng yirik va muhim ahamiyatga ega tashkilot – O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasini yanada rivojlantirish uchun mustahkam poydevor yaratishga alohida e’tibor qaratildi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ham qabul qilingan farmon va qarorlar yangi tarixiy voqeliklarga mos keladigan fan-texnika va innovatsiya sohasida davlat siyosatini izchil amalga oshirish uchun o‘ziga xos rag‘bat bo‘ldi.
Ana shu rag‘batlarni amaliy qo‘llab-quvvatlash maqsadida bir qator me’yoriy hujjatlar qabul qilindi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning 1992-yil 8-iyuldagi “Ilm-fanni davlat yo‘li bilan qo‘llab-quvvatlash va innovatsiya faoliyatini rivojlantirish to‘g‘risida”gi farmoni va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1992-yil 21-iyuldagi “Ilm-fanni rivojlantirishni va innovatsiya faoliyatini davlat yo‘li bilan qo‘llab-quvvatlash choralari to‘g‘risida”gi qarori ilm-fan va innovatsiyalarni rivojlantirish sohasidagi dastlabki asosiy hujjatlardir. Davlatimiz rahbarining 2006-yil 7-avgustdagi “Fan va texnologiyalar rivojlanishining muvofiqlashtirish va boshqarishni takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq, O‘zbekiston ilm-fanini boshqarish va moliyalashtirishni davlat tomonidan tartibga solish, uning sa’y-harakatlarini ustuvor sohalarga yo‘naltirishga qaratilgan islohotlar davom ettirildi.
Sir emaski, XXI asr - texnika va texnologiya asri. Ha, bu nom bejizga berilmadi. Atrof-muhitda sodir bo‘ladigan hodisalar uni o‘rganishga bo‘lgan qiziqishni yanada orttirdi. Bu qiziqish ortidan ilm-fan sohasida misli ko‘rilmagan kashfiyotlar paydo bo‘ldi va paydo bo‘lmoqda. Kundan kunga kishini hayratga soladigan yangiliklar yaratilmoqda.
Bu borada O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Abdug‘aniyevich Karimovning quyidagi fikrlarini keltirib o‘tishni o‘rinlidir: “Kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning ertangi kuni qanday bo‘lishi farzandlarimizning bugun qanday ta’lim va tarbiya olishiga bog‘liq”.
Darhaqiqat, farovon kelajak poydevori hozirda unib-o‘sib kelayotgan yoshlar hisoblanadi. Shu sababli, ularning yuqori bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lib voyaga yetmoqlari muhim omildir.
Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy sohalarda bo‘layotgan tezkor o‘zgarishlar ta’lim tizimini ham tubdan isloh qilishni taqozo etmoqda, chunki mukammal ta’lim tizimi orqali Respublikamizning kelajak intellektual imkoniyatlarini va uni gullab yashnashi hamda rivojlanishini belgilab beruvchi yoshlarni har tomonlama ijodkor, mustaqil faoliyat yuritadigan qilib tarbiyalashda asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi. Shuning uchun ta’limda eng muhim strategik yo‘nalish ta’lim muassasalarining innovatsion faoliyati hisoblanadi. Bu esa barcha ta’lim muassasalarida,ayniqsa ijodkor, yuqori salohiyatli mutaxassis kadrlarni tayyorlovchi oliy ta’lim maskanlarida innovatsion texnologiya ko‘rinishida faoliyat olib borish dolzarb masalalardan biri bo‘lib kelgan.
Xususan, hozirgi kunda ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalar, pedagogik va axborot texnologiyalarini o‘quv jarayonida qo‘llashga bo‘lgan qiziqish, e’tibor kuchaygan.
Ma’lumki, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da ta’lim muassasalarining resurs, kadrlar va axborot bazalarini yanada mustahkamlash, o‘quv-tarbiya jarayonini yangi o‘quv-uslubiy majmualar, ilg‘or pedagogik texnologiyalar bilan to‘liq ta’minlash” vazifalari belgilab qo‘yilgan. Mamlakatimizning taraqqiy etgan mamlakatlar qatoridan o‘rin olishi uchun aholi ta’limini jadallashtirish va uning samaradorligini oshirish maqsadi ham ilg‘or pedagogik tadbirlardan, texnologiyalardan keng foydalanishimizni talab etmoqda.
Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov ta’biri bilan aytganda, “Biz rivojlangan bozor iqtisodiyotiga asoslangan zamonaviy davlat qurish yo‘liga qadam qo‘yib, kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyati sari izchillik bilan o‘tishni ta’minlar ekanmiz, faqat milliy va umumbashariy qadriyatlar uyg‘unligi zaruratini teran anglaydigan, zamonaviy bilimlarni, intellektual salohiyat va ilg‘or texnologiyalarni egallagan insonlargina o‘z oldimizga qo‘ygan strategik taraqqiyot maqsadlariga erishishi mumkin ekanini hamisha o‘zimizga yaxshi tasavvur etib kelmoqdamiz”.
Innovatsion texnologiyalar asosida mantiqiy fikrlash uzluksiz ta’lim tizimini rivojlantirishning eng muhim omillaridan hisoblanadi. Ular ta’lim jarayonida ma’lum o‘zgarishlarga, ta’lim mazmuni, sifati boyishiga va samarali tashkil etilishiga sabab bo‘ladigan turli tashabbus va yangiliklarning yaxlit tizimida namoyon bo‘ladi. Ilm, fan va texnikaning jadal rivojlanishi, yangi texnika va texnologiyalarning jamiyatning barcha qatlamlariga kirib borishi, axborot texnologiyasi vositalarining barcha davlat va nodavlat muassasalarida qo‘llanilishi o‘qituvchilardan uzluksiz bilim olishni talab qilmoqda. O‘qituvchilarning faoliyati ko‘p qirrali bo‘lib, ular boshqaruvchi, muloqot qiluvchi, yo‘naltiruvchi, tashkil etuvchi va baholovchi rollarini amalga oshirishlari kerak bo‘ladi.
Ta’lim tizimini isloh qilishning zarurligini tushunib yetish, amaliyotda ta’lim muassasalarini innovatsion jarayonlarga qo‘shilishini taqozo etmoqda, o‘zini yaratish imkoni mavjud innovatsion maydonda ko‘rish va eng muhimi aniq yangiliklarni o‘zlashtirishdan iborat.
Ta’lim sohasi – mamlakatimizda birinchilardan bo‘lib faol innovatsion harakatni boshladi. Ma’lum bosqichda XX asr oxirlarida bunday harakatlar yo‘lga qo‘yilgan edi. Masalan, A.G.Rivin va V.K.Dyachenko tomonidan o‘qitishni jamoaviy o‘qitish, D.B.Elkonin, V.V.Davыdov, L.V.Zankovlar tomonidan ilgari surilgan rivojlantiruvchi innovatsion ta’lim to‘g‘risidagi qarashlar o‘z vaqtida ma’lum ahamiyat kasb etdi. Shu bilan birga boshqa innovatsion ta’lim texnologiyalari: dialektik o‘qitish usullario‘qitishning individual yo‘nalishli usuli, “Ekologiya va dialektika” evristik o‘qitish dialog madaniyati refleksiya va b.q.larni keltirish mumkin.
Ilm-fan va ishlab chiqarishni integratsiyalashtirish, xususiy tadbirkorlar va davlat o‘rtasidagi hamkorlik, kichik va o‘rta innovatsion biznesning xalqaro aloqalarini qo‘llab-quvvatlash innovatsion faoliyatni keng rivojlantirishning muhim shartlaridir. Shuni ta’kidlash kerakki, dunyoning rivojlangan davlatlarida yangiliklarning qariyb yarmi tashkilotlar, kichik va o‘rta biznes firmalari tomonidan amalga oshirilmoqda. Chunonchi, AQSh Milliy ilm-fan fondi ma’lumotlariga ko‘ra, kichik firmalarda hayotga tatbiq etilayotgan yangiliklar soni sarf-xarajatlar birligi bo‘yicha o‘rta va yirik firmalarga qaraganda ancha ko‘pdir. Bundan tashqari, kichik firmalar yangiliklarni jadal o‘zlashtirish va iste’molchilarga yetkazib berishda ham yirik firmalarga qaraganda taxminan uchdan bir barobar ilgarilab ketgan.
Universitet va texnika institutlari ishlab chiqarish kompaniyalari va firmalar bilan birgalikda patentlangan ishlanmada o‘z ishtiroki ulushini belgilab tadqiqot va innovatsion loyihalarni amalga oshirgandagina ilm-fan va ishlab chiqarishning integratsiyalashuv jarayoni katta samara beradi. Yevropa patent idorasi tomonidan berilgan barcha xalqaro patentlarning 85 foizi aynan shunday hamkorlikdagi ishlanmalar ulushiga to‘g‘ri kelishi ham bejiz emas.
Jahon tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, har tomonlama rivojlangan innovatsion tizimga ega mamlakatlardagina innovatsiya jarayonlari samarali amalga oshirilib, texnologiyalar va boshqa ilmtalab mahsulotlar tijoratlashtirilmoqda. Bu jarayonda davlatning ishtiroki, iqtisodiyotning real sektori va yetakchi kompaniyalarning innovatsiya faoliyatini qo‘llab-quvvatlashi muhim ahamiyatga egadir. Zero, ilm-fan davlatning texnik taraqqiyoti va jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini ta’minlaydigan ushbu integratsiya mexanizmining asosini tashkil qiladi.