Mavzu: Janubi Turkmanistonda ilk shaxarsozlik madanyati Reja: I. Kirish

Mavzu: Janubi Turkmanistonda ilk shaxarsozlik madanyati
Reja:
I. Kirish
II. Asosiy qism

1. 
   Janubiy Turkmaniston madaniyati.
   
2. 
   Janubiy Turkmaniston — eneolit davri
   
3. 
   Qadimgi va o’rta asrlarda arxeologiya va arxeologik tekshiruvlar.(Janubiy Turkmaniston misolida)
   

III. Xulosa va foydalanilgan adabiyotlar

KIRISH
Turkmanlar — xalq, Turkmanlar O'rta Osiyodagi millat, asosiy aholisi (2537 ming kishi, 1990-yillar oʻrtalari). Shuningdek, Oʻzbekiston, Shimoliy Kavkaz, Astraxon viloyati va Rossiya Federatsiyasining bir nechta shaharlarida, Afgʻoniston, Eron va Turkiyada yashaydi. Umumiy soni 4,6 mln. kishi. Turkman tilida soʻzlashadi. Dindorlari — sunniy musulmonlar. T.ning etnogenezida mahalliy daxmassagetlar, shuningdek, sarmatlar, alanlar qabilalari, qisman qad. Margʻiyona, Parfiya va Xorazm davlatlari aholisi qatnashgan. 1ming yillik oʻrtalarida Kaspiy boʻyi choʻllarida turkiy qabilalar, IXasrda oʻgʻuzlar paydo boʻlgan. Ular T.ning etnogenezida muhim rol oʻynagan. Oʻgʻuzlarning asosiy guruhi XI asrda shimoli-sharqdan kelib, mahalliy aholi bilan aralashib ketgan. XV asrda turkman elati shakllangan. XX asrgacha T.da qabilaurugʻlarga ajralish saqlangan. Ulardan eng yiriklari: takalar, yovmutlar, ersari, solurlar, sariklar, gyoklan va choudorlar boʻlgan.
Turkmanlar (turkm. Türkmenler) — Turkiy millat. Turkman tilida gapirishadi. Asosiy xalqi Islom diniga eʼtiqod qiladi. Turkmanlarning bir qismi Eron, Afgʻoniston va Rossiyada istiqomat qilishadi. Boshqa turkiy xalqlar qardosh xalqlar hisoblanishadi. Eng yaqinlari turklar va ozarbayjonlar. Asosiy mashgʻuloti koʻchmanchi chorvachilikdir. Turkmanlar dunyoga oʻzlarining otlari bilan juda mashhurdirlar, ayniqsa axaltekin otlari.¹
Turkman xalqi anʼanaviy ravishda koʻchmanchi va otliq boʻlgan va bugungi kunda SSSR parchalanganidan keyin ham turkmanlarni urbanizatsiya qilishga urinishlar unchalik muvaffaqiyatli boʻlmagan. 1930-yillarda Iosif Stalin tomonidan tuzilmaguncha, ular hech qachon izchil millat yoki etnik guruhni shakllantira olmagan. Aksincha, ular urugʻlarga boʻlingan va har bir urugʻning oʻziga xos shevasi va kiyinish uslubi boʻlgan. Turkmanlar tugunli turkman gilamlarini toʻqish bilan mashhur boʻlib, Gʻarbda koʻpincha bu notoʻgʻri " Buxoro gilamlari " deb ataladi. Bular naqshinkor va rang-barang qoʻlda toʻqilgan gilamlar boʻlib, ular ham turli turkman urugʻlari orasidagi farqni koʻrsatishga yordam beradi.
Turkmanlar sunniy musulmonlardir, lekin ular, mintaqadagi koʻchmanchilar kabi, islom diniga juda erkin amal qiladilar va Islomni islomdan oldingi animistik maʼnaviyat bilan birlashtiradilar. ²
Turkman odamini har qanday joyda anʼanaviy „telpek“ bosh kiyimlari bilan tanish mumkin, ular afrosga oʻxshash katta qora yoki oq qoʻy terisidan qilingan bosh kiyim hisoblanadi. Erkaklar uchun anʼanaviy liboslar baland, qoʻy terisidan tayyorlangan bosh kiyimlar va oq koʻylak ustidagi qizil chakmonlardan iborat. Ayollar tor shimlar ustidan uzun xalta koʻylaklar kiyishadi (shimlar toʻpigʻida kashta bilan bezatilgan). Ayollarning bosh kiyimlari odatda kumush taqinchoqlardan iborat. Bilakuzuklar va toʻgʻnogʻichlar yarim qimmatbaho toshlar bilan bezatiladi.
Eramizdan oldinga 2000-yillarda hozirga Turkmaniston hududida Margʻiyona davlati tashkil topgan.

• 
  VI—IV asrlarda bu hudud Ahamoniylar keyin esa, Iskandar Zulqarnayn qoʻli ostida boʻlgan.
  
• 
  Eramizdan oldingi III-asrda Parfiya qirolligi tarkibida (poytaxti — Nisa), keyinchalik Sosoniylar imperiyasi tarkibida. 
  
• 
  V-VIII asrlarda eftaliylarga qaram boʻlgan, keyin Turk xoqonligi tarkibiga kirgan, keyin esa arablar tomonidan bosib olingan. 776—783-yillarda xalq Muqanna boshchiligida arablarga qarshi qoʻzgʻalon loʻtargan (Muqanna qoʻzgʻaloni).
  
• 
  IX-Xasrlarda Toxiriylar va Somoniylar tarkibiga kirgan.
  
• 
  XIda Turkmaniston hududini oʻgʻuzlar ishgʻol qilishadi va mahalliy eroniy xalqlar bilan aralshgan holda turkman etnosini vijudga keltirishadi.XI asrda birinchi turkman davlati tashkil topadi va bu davlatni nomi Saljuqiylar imperiyasi deb atalgan poytaxti Marv shahri boʻlgan.
  
• 
  XII asr boshlarida moʻgʻullar tomonidan bosib olinadi va Ilxonlar davlati tarkibiga kiradi. Keyin esa Temuriylar davlati tarkibiga kiradi.
  
• 
  XVI-XVII asrlarda Xiva va Buxoro xonliklari tarkibida boʻlgan.
  
• 
  1869—1885 yillarda Rossiya tomonidan bosib olinadi (Kaspiyorti viloyati).
  
• 
  1917-yilning noyabr-dekabr oylarida sovet tuzumi oʻrnatilgan.1921-yilning 7-avgustida Turkmaniston hududi Turkiston ASSR tarkibiga kiritiladi.1924-yilning 27-oktabrida milliy chegaralanish tufayli Turkmaniston SSRga aylantiriladi.
  
• 
  1991-yilda Turkmaniston erkinlika erishadi.