Mavzu: Matematika darslarida muammoli ta’lim

GEOMETRIYA DARSLARIDA MUAMMOLI TA’LIM TEXOLOGIYASINI QO`LLASH AHAMIYATI
Kamalova Gulzira Anvarbek qizi
( Norin tumani 5-maktab o`qituvchisi)
Mustaqil respublikamiz milliy, ijtimoiy–iqtisodiy va ma’naviy yuksalishining tub manbai maktabdan boshlanadi. Yurtimizning ulug` matafakkirlari inson kamoloti va davlat mavqei ilm –fanda deb bilganlar .
O`zbekiston Respublikasining “Ta’lim to`g`risida” gi qonuni oila, jamiyat, davlat oldidagi ma’suliyatni anglab yetadigan har tomonlama yetuk shaxsni shakllantiruvchi intelektual va ilmiy kuchlarni taraqqiy ettirishdek yuksak maqsadlarni belgilab berdi.
Muammoli o`qitishning mohiyatini, o`qituvchi tomonidan o`quvchilarning o`quv ishlarida muammoli vaziyatni vujudga keltirish va o`quv vazifalarini, muammolarini va savollarini hal qilish orqali yangi bilimlarni o`zlashtirish bo`yicha ularning bilish faoliyatini boshqarish tashkil etadi. Bu esa bilimlarni o`zlashtirishning ilmiy-tadqiqot usulini yuzaga keltiradi. Insonning bilish faoliyati jarayoni mantiqiy bilish ziddiyatlarini hal qilishdagi obektiv qonuniyatlari hamda didaktik tamoyil - muammolilikka tayanadi.
Metematika darslarida ko`proq muammoli ta’limni joriy etilishi madsadga muvofiq, chunki muammoli ta’lim, o`quvchilarni mustaqil fikrlash jarayonini shakllantiradi. O`quvchilarda bilimga qiziqish va ehtiyojni oshiradi. Bilimlarni mustaqil o`zlashtirish, ulardan amaliyotda erkin foydalanish ko`nikma va malakalarini shakllantiradi.
Pedagogik jarayonda dostona muhitni yaratish omillaridan biri muammoli ta’limdir. Ushbu darslarda quyidagi faoliyatlar olg`a suriladi:
-muammo har doim o`quvchining ma’lum bir faoliyatga bo`lgan qiziqishini orttiradi;
-darsda muammoni hal qilish davomida o`quvchining muloqotga kirishishi kommunikativ-muloqot madaniyatini egallashga yordam beradi;
- o`quvchining o`z iqtidori, qiziqishi, bilimini va o`zligini namoyon etishga imkon yaratadi;
-o`quvshilar ortasida ijodiy muhit tarkib topadi, muammoni hal etishda ijodiy va mustaqil faoliyatga ega bo`ladilar;
-muammoni hal qilish mobaynida musobaga, raqobat vujudga keladi;
-mavzuga doir bilim, malaka va ko`nikmalar rivojlanadi.
Muammoli ta’lim darslarida o`quvchilarning bilim olishida quyidagi talablarga amal qilish kerak.

• 
  muammoli ta’lim darsdagi mavzuning ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsad va vazifalarini hal qilishga qaratilgan bo`lishi,
  
• 
  amaliyotdagi muhim muammolarga bog`lanib ular dars davomida hal qilinishi yoki uyga vazifa qilib mustaqil ish sifatida berilishi mumkin,
  
• 
  barkamol avlodni tarbiyalash tamoyillari sharqona axloq-odob qoidalariga mos kelishi,
  
• 
  muammoda mantiqiy ketma-ketlik bo`lishi,
  
• 
  ta’lim prinsiplariga amal qilinishi va kam vaqt sarflanishi kerak.
  

Matematika daslarida muammoli ta’limni qo`llashni qiyidagi turlarini keltirish mumkin:
1. Mavzuga doir muammo.
2. Misol va masala yechishdagi muammo.
3. Geometrik yasashga doir muammo.
4. Isbotlashga doir muammo.
5. Tarixiy masalalarni o`rganishda paydo bo`ladigan muammo.
Ma’lumki, 8-sinflarda Geometriya fanida “To`rtburchaklar” mavzusi o`tiladi. Bu mavzuni o`qitishda o`quvchilarga to`rtburchaklar, to`g`ri burchakli to`rtburchak, turli tomonli to`rtburchak, trapetsiya, to`g`ri burchakli trapesiya, teng yonli trapetsiya, parallelogram, romb va kvadratlar haqida ma’lumotlar beriladi .
“To`rtburchaklar” mavzulari o`tib bo`lingandan so`ng, mustahkamlash darsida o`quvchilar o`rtasiga quyidagicha muammoli savollar qo`yamiz: romb chizing, unga darslikda berilgan quyidagi ta’rifdan boshqacha ta’riflar o`ylab topishga harakat qiling?
Ta’rif: Tomonlari teng bo`lgan parallelogramm romb deyiladi.
O`quvchilardan esa quyidagicha javoblarni eshitish mumkin:
Romb atamasining vujudga kelishi turlicha tushuntiriladi. U yunoncha so`z bo`lib, romb “aylanuvchi jism”, “pildiroq”, ma’nosini beradi. Geometriyada bu termin pildiroq kesimining rombga o`hshashidan kelib chiqqan. Arabchada romb uchun “muayyan” atamasi olingan.
O`rta osiyolik olimlardan Abu Rayhon Beruniy ham rombning ta’rifiga mufassal to`xtagan. U o`zining “Astranomiya san’atidan bo`shlang`ich ma’lumot beruvchi kitob” nomli asarida “To`rtburchaklarning turi qanday?” –deb savol qo`yadi va quyidagicha javob beradi: Ulardan birinchisi – kvadrat, uning barcha tomonlari teng, barcha burchaklari to`g`ri, dioganallari, ya’ni qarama-qarshi burchaklarini tutashtiruvchi chiziqlari esa o`zaro teng. Ikkinchisi – to`g`ri to`rtburchak, u kvadratga nisbatan uzunchoq, barcha burchaklari to`g`ri, turli tomonlari turlicha, ularning faqat qarama –qarshi tomonlari va diogonallari teng. Uchunchisi – romb, uning to`rtta tomoni teng, ammo diogonallari turlicha, burchaklari esa to`g`ri burcnak emas. To`rtinchisi – rombioid, uning diogonallari turlicha, faqat ikkitadan qarama-qarshi tomonlari teng. Bu shakllardan farqli to`rtburchaklar trapetsiyalar deyiladi.
O`quchilar dars mobaynida o`zlarining fikr-mulohazalarini bildiradilar.
Hozirgi kunda aniq fanlarni o`qitish samaradorligini oshirishning dolzrab masalalaridan biri, bu muammali ta’lim orqali o`quvchilarning mustaqil va erkin fikrlash qobiliyatlarini oshirish, mavzuni boshqa fanlarga bog`lab tushintirish, o`qitilayotgan fanga bo`lgan qiziqishlarini rivojlantirishdan iboratdir.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Yunusova D. Bo`lajak matematika o`qituvchisini innovatsion faoliyatga tayyorlash nazariyasi va amaliyoti. – T.: Fan, 2009.
2. A. A. Rahimqoriyev. 8-sinf Geometriya darsligi. T: 2014 yil.