Mavzu; Qattiq jism deformatsiyasi va mexanik kuchlanish Guk qonini. Yung moduli Reja

Mavzu; Qattiq jism deformatsiyasi va mexanik kuchlanish Guk qonini. Yung moduli


Reja :
1.Qаttiq jismlаr dеfоrmаsiyasi vа kuchlаnishlаr. Duk qonuni
2. Beometrik formula Bolsman taqsimoti
3.Elektrostatik maydon kuchlarining bajargan ishi

Qattiq jismlar tuzilishiga kura ikki qismga bo`linadi.1) Kirisstallar, 2) Ammorf qattiq jismlardir. Kirisstal qattiq jismlar molekulalari aniq qattiy tartidda joylashadi va aniq erish hararotiga ega bo`ladilar. Ammorf qattiq jismlar esa aniq erish hararotiga ega bo`lmaydilar.

Qattiq jismlarda mexanik kuchlanish

Qattiq jsmga ta`sir etuvchi kuchning shu qattiq jism ko`ndalang kesim yuzasiga nisbatiga mexanik kuchlanish diyiladi.
Absolyut uzayish

Nisbiy uzayish

Kichik deformasiyalarda mexanik kuchlanish nisbiy uzayishga to`g`ri proporsional bo`ladi.
ε Bu ifoda Guk qonuni diyiladi. Agar bu ifodadagi kattaliklarni oldingi ifodadagi qiymatini quysak
=Eε=E

F=E

Agar bu ifodadagi E =k belgilash kiritsak Guk qonunini quydagicha ko`rinushi xosil bo`ladi.
F=KΔL
Mexanika qonunlari elastiklik kuchlari bilan ham bog’langan. Agar prujinaga Р og’irlikdagi yuk osilgan va u deformatsiyalanib, ga chuzilgan. CHo’zilgan prujinada yuzaga kelgan elastiklik kuchining absolyut kattaligi yukning Р og’irligiga teng ekanligidan elastik deformatsiya chegarasida
(.1)
Bunda
Demak: ma‘lum bo’lsa, (1) dan prujinaning bikrlik koeffitsientini topish mumkin.
Ikkinchi prujinaga Р og’irlik kuchi ta‘sir etadi. Ikkinchi prujina esa yukka elastiklik kuchi bilan ta‘sir qiladi va u kuch Р-og’irlik kuchiga teng bo’ladi. Birinchi va ikkinchi prujina ulanish joylariga Nyutonning uchinchi qonuniga ko’ra
(2)
kuch bilan tortadi. Ikkala prujina mos ravishda ga uzayadi. Umumiy uzayishlar
(3)
(4)
kabi bo’ladi. Bu ifodalarni (5.3) ifodaga qo’ysak,
(5)
(5.2)ga asosan ketma-ket ulangan prujinalar bikrligi uchun quyidagi ifodani olamiz:
(6)
Agar ta prujina ketma-ket ulangan bo’lsa, (6) ifodani

ko’rinishda yozishimiz mumkin.
Agar ga teng bo’lsa, umumiy bikrlik ga teng buladi. Bikrlik marta, ya‘ni prujinalar soni necha marta bo’lsa, shu qadar kamayadi, bikrlik bo’lgan ikkita prujinani parallel ulab, unga massali yukni shunday ulab osamizki, ikkala prujinaning uzayishi ham bir xil bo’lsin (5.2-rasm).
Ularda hosil bo’lgan elastiklik kuchlari yig’indisi P og’irlik kuchiga teng bo’ladi.
(5.7)

(5.7)ga asosan esa ifodani olamiz. ta parallel ulangan prujina uchun umumlashtirib

kabi yozamiz. Agar
bo’lsa,
ga teng bo’ladi, ya‘ni bikrlik marta ortadi.
Qurilma bilan tanishish.
1-nomerli prujina qurilmadagi ilgakka osiladi. shkaladan prujinaning boshlag’ich uzunligi belgilanadi.
Prujinaga yuk osiladi. Prujina yukning og’irligi ta‘sirida cho’ziladi. shkaladan, cho’zilgan prujinaning uzunligi belgilanadi. Yuk ta‘sirida prujinaning absolyut deformatsiyasi kattaligi ifodadan topiladi. So’ng (5.1) formuladan foydalanib, bikrlik koeffitsientini hisoblanadi.
Qolgan va yuklarni navbatma–navbat prujinaga osib, yuqoriga qayd etilgan usulda yuklar ta‘siridagi mos va cho’zilishlar topiladi. kattaliklar hisoblanadi.

Olingan natijalar asosida muayyan prujinaning bikrlik koeffitsientining o’rtacha qiymati hisoblanadi.

2-3 bandlarda bayon etilgan usulda qolgan prujinalarning ham bikrligi aniqlanadi.
Absolyut va nisbiy xatoliklar hisoblanadi.
Bikrliklari aniqlangan prujinalarni ketma-ket ulab, ilgakka osiladi. shkaladan prujinaning boshlag’ich uzunligi belgilanadi. ketma-ket ulangan ikki prujinaning umumiy bikrligi hisoblanadi.
Tajriba bir necha bor takrorlanib, ning o’rtacha qiymati, absolyut va nisbiy hatoliklari hisoblanadi.
Prujinalarni parallel ulab, qurilmadagi, ilgakka osiladi, shkaladan prujinaning boshlang’ich uzunligi belgilanadi. 3-6 bandlarda bayon etilgan usulda parallel ulangan ikki prujinaning umumiy bikrligi hisoblanadi.
Tajriba bir necha bor takrorlanib, ning o’rtacha qiymati va absolyut hatoliklar hisoblanadi.
Tajribada aniqlangan va hisoblangan natijalar 1-jadvalga yoziladi.
Ketma-ket va parallel ulangan prujinalar uchun nazariy hisoblangan va formulalar yordamida hisoblangan bikrliklarni solishtiramiz.
Barometrik formula - ogʻirlik kuchi maydonidagi gaz (atmosfera) bosimining balandlikka qarab oʻzgarishini ifodalaydigan formula. Hamma balandliklarda temperatura birday hisoblanganda (izotermik hol): bunda: r — gaz bosimi, s — gazning molekulyar ogʻirligi, R — gaz doimiysi, g — ogʻirlik kuchi tezlanishi, T — mutloq temperatura. Barometrik formula balandlik ortib borgan sari gaz (atmosfera) bosimining kamayib borishini koʻrsatadi. Balandlik katta boʻlsa, temperaturani oʻzgarmas deb belgilaydi. Atmosferaning ayrim qatlamlarida temperatura A balandlikka qarab chiziqli oʻzgaradi.
Samolyot qanday balandlikda uchayotganini koʻrsatuvchi asbob — altimetrning ishlash tarzi atmosfera bosimining balandlikka qarab oʻzgarib borishiga asoslangan.
Young moduli - bu metall novda va shunga o'xshash qattiq materialning kuchlanish yoki bosim kuchlari ta'sirida elastik xususiyatlarini tavsiflash uchun qo'llaniladigan raqamli konstanta. U namunaning uzunlikdagi o'zgarishlarga bardosh berish qobiliyatini o'lchaydi va elastiklik moduli sifatida ham tanilgan. Ushbu sinov faqat kuchlanish (kuch) deformatsiyaga (o'zgartirish) mutanosib bo'lganda va material asl holatiga qaytishi mumkin bo'lganda aniq bo'ladi. Ishlab chiqilgan dasturiy paketlar bilan birgalikda ishlatiladigan sinov mashinalari Young modulini hisoblashni oddiy, takrorlanadigan va aniq sinov protsedurasiga aylantirdi.