Mavzu: shaxs psixodiagnostikaseda proyektiv metodlarning qo‘llanilishi

15-MAVZU: SHAXS PSIXODIAGNOSTIKASEDA PROYEKTIV
METODLARNING QO‘LLANILISHI
Reja:
1 .Proyektiv metodlaming mohiyati va o‘ziga xosligi.
2.Proyektiv metodlaming yaratilish tarixi.
3.Proyektiv metodlaming tasnifi.
Tayanch tushunchalar: proyektiv metodikalar, strukturalashtirish proyektiv metodikalari, tavsiviy proyektiv metodikalar, ekspressiv proyektiv metodikalar, retest ishochlilik.

Proyektiv metodlaming o‘ziga xos xususiyatlar:
•Turli-tuman javoblarga yo‘l qo‘yuvchi topshiriqlaming taqdim etilishi.
•Stimul qo‘zg‘atuvchining ko‘p ma’noli ekanligi.
•Shaxsni baholashga global yondoshuv, ya’ni uning yashirin, toMiq anglanmaydigan, yopiq tomonlarini aniqlash imkoniyatr.
•Sinaluvchi javoblarini“ to‘g‘ri” va “noto‘g‘ri” tarzida baholash mumkin emasligi.
Proyektiv metodlar tarixi. Proyektiv metodikalar klinik yo‘nalishlarga ega bo‘lgan o‘ziga xos, turli — tuman psixodiagnostik vositalar guruhidir. Klinik yo‘nalish deganda bu yerda shaxsning anomal holatlarini aniqlash emas, balki xulq - atvoming individual uslubi, nizoli va boshqa holatlarda affektiv hissiyot hamda
kechinmalarni, shaxsning ongsizlik holatlarini aniqlashga qaratilgan
metodikalar tushuniladi.
Proyektiv metodlar tarixi 1904 – 1905 yillarda K.Yung tomonidan yaratilgan so‘zli assotsiatsiyalar testiga borib taqaladi. Mazkur testning turli variantlari keyinchalik aybdorlik hissini aniqlash (detektor Iji M.Vertgayler va A.R.Luriya),
normani patologiyadan ajratish va boshqalar uchun qollanildi.
Tugallanmagan hikoya yoki gap testi ham Yungning assotsiativ testidan kelib chiqqan deb hisoblanadi.
Proyektiv diagnostikaning kelib chiqishi 1921 yilda shvetsariyalik psixiatr G.Rorshax tomonidan Bemda, nemis tilida “Psixodiagnostika: idrokka asoslangan diagnostik test” asarining nashr qilinishi bilan bogMangan. 0 ‘zi rassomlikdan voz kechishiga qaramay, Germon Rorshax san’at va rassomlik tarixi bilan ko‘proq
qiziqardi. Unga ma’lum bo‘lishicha, buyuk Leonardo da Vinchi o‘z hnyolini osmondagi bulutlar, ulardagi turli shakllami uzoq vaqt dnvomida kuzatish va ulami tahlil qilish orqali mashq qildirar edi. Bu xususiyat, ya’ni atrofimizdagi predmetli dunyoni “jonlantirish” hurchaga, ayniqsa rassomlar va yosh botalaiga xos bolgan Xususiyatdir. .Rorshaxning taxminiga ko‘ra, siyoh dogMari, ya’ni ko'rishga yo'naltirilgan siyoh dogMari motor (harakat) fantaziyalarini Jonlantiradi. G.Rorshaxdan avval siyoh dogMari bilan boshqa psixoioglar, masalan Rossiyada F.E.Ribakov, A.Bine va V.Anri – Fransiyada ckspcrimentlar o‘tkazishgan. Biroq G.Rorshax birinchi boMib fantaziya obrazlarini shaxsning asosiy sifat va xislatlari bilan aloqasini isbotlab berdi. Rorshax g‘oya va tadqiqotlari hozirgi kunda ikki
yirik yo'nalishda — Amerika (Vesk, Klopfer, Daviolson) va Yevropa (Bohm, doosli - listeri) yo‘nalishlarida namoyon bolmadi.Rossiyada Rorshax testini qoMlashga dastlabki urinishlar 20 -30 yillarga to‘g‘ri kelib, u asosan shaxs anomal xususiyatlarini aniqlash, nevroz va psixopatlar diagnostikasi, shuningdek, epilepsiya kasalligini tadqiq qilishda fo‘ydalanildi. 60 yillardan boshlab Rorshax testi psixologlaming tadqiqot va klinik diagnostik ishlarida keng tadbiq qilina boshlaydi. Dastlabki metodik qollanmalar yuzaga keladi. Bu testdan tashqari proyektiv metodikalar qatoriga 1935 yilda dastlab jumalda nashr qilingan tematik appersepsion testini ham (TAT) kiritish mumkin. Bu test fantaziyani eksperimental o‘rganish metodikasi sifatida yuzaga keldi. Uning avtori G. Myurrey hisoblanadi. Rorshax testi singari bu testing ham o‘z tarixi mavjud. Psixolog va psixiatrlarga shu narsa oldindan ma’lum ediki, tekshiriluvchilar uchun maxsus tanlab olingan syujetli rasmlar asosida tuzilgan hikoyaga qarab, insonning qiziqishlari,
may I lari haqida xulosa chiqarish mumkin. Ba’zida esa psixikaning kuNullik holatini ham aniqlash mumkin. Bir qarashda TAT fikri, C.Rorshax g'oyasiga qaraganda ancha sodda va aniq ko‘rinar edi. Ammo bunda “avtor” aynan qaysi shaxsiy tajribasi uning
30-50 yillar davomida o‘tkazilgan tadqiqotlar Myurreyning TAT hikoyaiarida uyqudan qolish, bo‘lib o‘tgan muvaffaqiyatsizlikiar yoki omad aks etishi haqidagi fikrini tasdiqladi.
Proyektiv metodlarning kamchilik va afzalliklari