Mavzu: Sonlarni kiritish yo‘llari. Reja

Mavzu: Sonlarni kiritish yo‘llari.
Reja:
1.Son tushunchasi.
2.Natural sonlar.
3. Sonlar ustida amallar.
4.Aynan almashtirishlar.

Yeramizdan avvalgi asrlarda yashagan insonlar tirikchiligi uchun xar xil kushlar, kiyiklar va boshka jonivorlarni ovlash bilan kun kechirganlar. Anna shu ovlangan kiyiklarni,umumantolganda jonivorlarni sonini dastlab kul va oyok barmoklari bilan kursatib tushuntirishga odatlanganlar. Agar ovlangan jonivorlar soni ikala kul barmoklari sonidan kup bulsa, ularni xisoblash uchun oyok barmoklaridan xam foydalanganlar. Vakt utishi bilan kishilarning ongi xam anash u davrga nisbatan shakillana borgan, xar xil xujalik ishlarini bajarish jarayonidagi xisoblarga oyok vakul barmoklarining soni javob berolmay kolgan, natijada ular xisoblash ishlarini bajarishda tayokchalardan foydalanganlar. Anna shu kul va oyok barmoklari xamda ishlatilgan tayokchalarni sanash natijasida bir, ikki, uch, turt va xakoza sonlar xosil kilingan. Masalan, bita kush,ikkita kiyik, uchta yulbars va xakoza. Yuqoridagi muloxazalardan kurinadiki, son- bu odamlar sanash natijasida narsalarning mikdoriy kiymatlarini ifoda kiluvchi tushuncha ekan. Sonlar rakamlar bilan belgilanadi, biz sanok sistemasini unlik sistema bulganligi uchun u tukkizta kiymatli va bita kiymatsiz rakam bilan belgilanadi:0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.

Matematika kursida 1,2,3…katorni natural sonlar katori deb ataladi. Natural sonlar tuplami kuyidagi xossalarga ega:

1. 
   Natural sonlar tuplamining birinchi elementi 1 ga teng.
   
2. 
   Natural sonlar tuplamida ixtiyoriy natural sondan keladigan va undan bita ortik bulgan birgina notural son mavjud.
   
3. 
   Natural sonlar tuplamida 1 sonidan boshka xar bir natural sondan bita kam bulgan va bu sondan oldin keladiagn birgina natural son mavjuddir.
   

Boshlangich matematika kursidanatural sonlar tuplami xakida eng sodda tushunchalar ukuvchilarda shakillantiriladi. IV sinfda esa koordinata tekisligi va nur tushunchalari kiritilgandan keyin natural sonlar tuplamining geometrik tasviri kursatiladi.
Xar bir natural songa koordinata nurining bita nuktasi mos kelishini ukituvchi kurgazali kurollar yordamida tushuntirishi lozim. Shundan keyin ukuvchilarga natural sonlarni ogzaki va yozma nomerlash ishlari urgatiladi. Buning natijasida ukuvchilar sonlarni ukish va yozishri urganadilar.

1. 
   Sanash vaktida birinchi unta sonning xar biriga aloxida nom beriladi.
   

2.Sanok birliklari gruppalarga shunday birlashtiriladiki, buning natijasida bir xil unta birlikdan Yangi sanok birligi, ya’ni ikkinchi xona birligi, ikkinchixonaning unta birligidan yangi uchunchi sanok birligi va xakozalar tuziladi.
3.Ikkinchi xonadan boshlab xar bir xona birligi shu xonadan bevosita kuyi xonaning unta birligidan tuzulgani uchun bizning sanok sistemamiz unli sanok sistemasi deb ataladi.
4. Turli xonalardan iborat bulgan sonlarning xar uchtasining birliklarini birlashtirib siniflar tuziladi. Dastlabki trtta xona birliklariga aloxida nomer beriladi, ya’ni bulardan turtinchi xona birligi ming-ikkinchisinf birligi deb karaladi va undan xuddi asosiy birliklardan tuzulgani kabi, navbvtdvgi birliklar tuziladi. Ikkinchi sinfning mingta birligi uchinchi sinfning birligi-millionni tashkil etadi va xokazo.
5. Sonlarni yozish uchun 10 ta rakam ishlatiladi, noldan boshqa xama rakamlar kiymatli rakamlar xisoblanadi.
6. Kiymatli rakamlarning kiymati ularning sondagi urniga karab uzgaradi. Bundan keyin ukituvchi ukuvchilarga natural sonlarni kushi shva ayirishni xamda kupaytirish va bulishni kundalik xayotda uchraydigan misollr asosida urgatishi maksadga muvofikdir.
Masalan, Odiljon 35 ta kuchat ekdi, kobiljon esa 30 ta kuchat ekdi. Ularning ikkalasi birgalikda necha tup kuchat ekishgan?
35 + 30 = 65 ta
Ikala natural sonni kushish natijasida yangi bir natural son xosil bo‘ladi, uni shu sonlarning yigindisi deyiladi. 30 va 35 sonlari kushiluvchilar,65 soni esa yigindi deb ataladi. Shu fikirlar ukuvchilarga urgatiladi, sungra kushish amaliga ta’rif beriladi