Mavzu: termik ishlashni po‘lat tuzilishi va mexanik xossalariga ta’sirini o’rganish

ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI AVTOMOBILSOZLIK FAKULTETI EM 76-21 GURUH 2-KURS TALABASI QULLIYEV BEHZODNING MKMT FANIDAN TAYYORLAGAN 7-AMALIY MASHG‘ULOTI MUSTAQIL ISHI

MAVZU: TERMIK ISHLASHNI PO‘LAT TUZILISHI VA MEXANIK XOSSALARIGA TA’SIRINI O’RGANISH

• REJA
• 1. Po`latlarni termik ishlash haqida tushuncha.
• 2. Martensitning kristall panjarasi.
• 3. Toblash haqida ma’lumot.

Po`latlarni termik ishlash haqida tushuncha.

• . Po`latlarni termik ishlash deb, shunday jarayonlarga aytiladiki, bunda metall va qotishmalarini ma`lum temperaturagacha qizdirib, shu temperaturada ma`lum vaqt ichida ushlab turib, to xavo temperaturasiga mos kelguncha tez yoki sekin sovitiladi.
• Po`latlar qizdirilganda yoki sovitilganda ma`lum temperaturalarda (nuqtalarda) ichki o`zgarishlar sodir bo`ladi.

Termik ishlash jarayonida po`latning ichki tuzilishini o`zgartirishga ta`sir kursatuvchi asosiy omillar.

• Termik ishlash jarayonida po`latning ichki tuzilishini o`zgartirishga ta`sir kursatuvchi asosiy omillar.
• Qizdirish temperaturasi.
• Qizdirish vaqti.
• Qizdirilgan po`latni sovitish tezligi .
• Qizdirish vaqti asosan qotishmaning ximiyaviy elementlariga, o`lchamlariga va qotishmaning shakliga, shu qotishma pechni ichida qanday joylashtirganligiga, qizdirish uskunalariga bog`liq.

Martensitning kristall panjarasi.

• Amaliyotda uglerodli po`latlar uchun qizdirish temperaturasining vaqti asosan qizdirish uskunalariga bog`liq. Shu temperaturada bir vaqt ushlab turish asosan faza o`zgarishlariga va butun xajmi bo`yicha bir tezlikda qizishiga bog`liq.

Sovish tezligi esa asosan austenitning barqarorligiga, qotishmaning ximiyaviy elementiga va strukturasiga bog`liq. Po`lat qizdirish va sovitish jarayonida undagi faza ichki o`zgarishlari muvozanat temperaturalari (A1,A3, An) ga nisbatan bir oz yuqori yoki past temperaturalarda sodir bo`ladi. Shuning uchun qizdirish paytidagi temperaturani sovitish paytidan farq qilishi uchun kritik temperaturaning belgisi A - ning yoniga yana bitta qo`shimcha xarf (indeks) qo`yiladi: qizdirish paytidagi temperatura ko`zda tutilgan S sovitish r xarfi bilan belgilanadi. Po`latni termik ishlashni bir necha turlari bor.

• Sovish tezligi esa asosan austenitning barqarorligiga, qotishmaning ximiyaviy elementiga va strukturasiga bog`liq. Po`lat qizdirish va sovitish jarayonida undagi faza ichki o`zgarishlari muvozanat temperaturalari (A1,A3, An) ga nisbatan bir oz yuqori yoki past temperaturalarda sodir bo`ladi. Shuning uchun qizdirish paytidagi temperaturani sovitish paytidan farq qilishi uchun kritik temperaturaning belgisi A - ning yoniga yana bitta qo`shimcha xarf (indeks) qo`yiladi: qizdirish paytidagi temperatura ko`zda tutilgan S sovitish r xarfi bilan belgilanadi. Po`latni termik ishlashni bir necha turlari bor.

Yumshatish - deb-po`latni ma`lum temperaturagacha qizdirib, mo`ljallangan vaqtda pechda tutib turilgandan keyin, asta-sekin (pech bilan birga) sovitishga aytiladi. Yumshatishdan asosiy maqsad metall va metall qotishmalarimizni qattiqligini pasaytirish, ichki kuchlarni yo`qotish va mayda donachalar olish uchun ishlatiladi.

• Yumshatish - deb-po`latni ma`lum temperaturagacha qizdirib, mo`ljallangan vaqtda pechda tutib turilgandan keyin, asta-sekin (pech bilan birga) sovitishga aytiladi. Yumshatishdan asosiy maqsad metall va metall qotishmalarimizni qattiqligini pasaytirish, ichki kuchlarni yo`qotish va mayda donachalar olish uchun ishlatiladi.

Toblash haqida ma’lumot.

• Amaliyotda uglerodli po`latlarni suvda, legirlangan po`latlar moyda sovitiladi. Po`larlarimizni suvda sovitilganda sovish tezligi yog`ga nisbatan tezroq bo`ladi.
• Tez soviganda martensit xosil bo`ladi. Martensit deb, o`ta to`yinib ketgan uglerodning - temiriga aytiladi. Toblash jarayonida asosan martensit strukturasi xosil bo`ladi. Martensitning strukturasining qattiqligi (HRC 50-65) ga bo`ladi.
• Austenitning martensitga aylanishi diffuziyasiz sodir bo`ladi. Uning kristall panjaralari tetrogonal shaklda ko`rinadi

Martensitning strukturasini ichki tuzilishi ninachalaridan iborat. Ninachalarining katta-kichikligi austenit donalarining o`lchamlariga bog`liq. Agar austenit donacharining o`lcham-lari kichkina bo`lsa, ninachalar xam kichik bo`ladi

• Martensitning strukturasini ichki tuzilishi ninachalaridan iborat. Ninachalarining katta-kichikligi austenit donalarining o`lchamlariga bog`liq. Agar austenit donacharining o`lcham-lari kichkina bo`lsa, ninachalar xam kichik bo`ladi

Austenit strukturasini olish uchun austenit sekundiga 1800C tezlik bilan sovitilganda olinadi.
Austenit strukturasini olish uchun austenit sekundiga 1800C tezlik bilan sovitilganda olinadi.