Mavzu: Yordamchi so’z turkumlari

Mavzu: Yordamchi so’z turkumlari

Bajardi: Xamrayeva Sevinch

Leksik sath birliklari 2 ga bo’linadi:

• Leksik sath birliklari 2 ga bo’linadi:

Mustaqil so’z
Yordamchi so’z

Mustaqil so’z turkumlari: atash ma’nosiga ega(olmoshdan tashqari), biron so’roqqa javob bo’ladi, gap bo’lagi vazifasini bajaradi.

• Mustaqil so’z turkumlari: atash ma’nosiga ega(olmoshdan tashqari), biron so’roqqa javob bo’ladi, gap bo’lagi vazifasini bajaradi.
• Yordamchi so’z turkumlari: atash ma’nosiga ega emas, biron so’roqqa javob bo’lmaydi, gap bo’lagi vazifasida kelmaydi.
• Yordamchi so’zni mustaqil so’zga quyidagilar yaqinlashtiradi:
• A) shaklan alohida ajralib turishi;
• B) lug’aviy ma’noning mavjudligi;
• D) ko’pincha ularning mustaqil so’zlarga yaqinlashishi, ulardan kelib chiqishi.

Yordamchi so’zning shakliy xususiyatiga ko’ra turlari:

• Yordamchi so’zning shakliy xususiyatiga ko’ra turlari:
• A) qo’shimchasimon
• B) sof yordamchi so’z
• C) nisbiy yordamchi so’z ko’rinishiga ega.
• Yordamchi so’z turi:
• Ko’makchi: kabi, singari, sari, sayin, dovur, uchun, orqali, -dek, -day, -dayin,-cha;
• Bog’lovchi: va, hamda, ammo, lekin, biroq, chunki, agar, go’yo, garchi, yoki, yo, -ki, -u, -yu;
• Yuklama: axir, hatto, faqat, ham, naq, go’yo, go’yoki, -mi, -ku, -gina, -u, -yu, -da, -a.

Ko’makchi

• Ko’makchi
• O’zbek tilidagi ko’makchiga birinchi bo’lib mukammal ta’rifni A.N.Kononov bergan: “Ko’makchilar shunday bir gruppa so’zlarki, ular ot bilan yoki obyekt bilan predikat orasidagi qurol-vosita, maqsad, sabab, payt, masofa, yo’nalish, o’xshatish kabi munosabatning yaratilishida xizmat qiladi”.
• Ko’makchining shakliy xususiyatiga ko’ra turlari:
• a) sof ko’makchi;
• b) yarim ko’makchi;
• c) qo’shimchasimon ko’makchi.

Sof ko’makchilar: uchun, bilan, sari, qadar, kabi, singari, sayin, orqali.

• Sof ko’makchilar: uchun, bilan, sari, qadar, kabi, singari, sayin, orqali.
• Bilan ko’makchisi quyidagi ma’nolarni buldiradi:
• a) biror harakatning bajarilishida shaxs yoki predmetlarning birgaligini: Ko’pchilik bilan odam o’zini kuchli sezadi.

b) harakatni bajarishda vosita ma’nosini: Shu gapning ustiga Ismat bobo hassasi bilan eshikni ochib kirib keldi.

c) sabab ma’nosini: Ular: “Gulnor o’z ajali bilan o’ldi”,-deyishdi.

d) payt ma’nosini: Qo’ng’iroq chalinishi bilan o’qituvchi sinfga kirdi.

• d) payt ma’nosini: Qo’ng’iroq chalinishi bilan o’qituvchi sinfga kirdi.
• e) harakatning bajarilishidagi holatni: Onamning mehr bilan boqib turgan ko’zlarini bir umr unuta olmayman.
• Misollar:
• a) Yaxshi-yomonnin ko’ra-ko’ra odamning yaxshimi, yomon ekanini tez ajratib oladigan bo’lib qolgan.
• b)Qalandarovdan shikoyat boshlashdan ko’ra ko’proq bu noqulay ahvoldan chiqish uchun…
• c)Hirot sari yurdik.
• d) Ko’krak og’rig’im borgan sari battar bo’lyapti.

Bog’lovchi

• Bog’lovchi
• Bog’lovchining turlari:
• a) teng bog’lovchi:
• Biriktiruv bog’lovchilari: va, -u/ -yu, hamda.
• Ayiruv bog’lovchilari: yo, yoxud, yoki, goho, dam…dam, bir…bir, ba’zan…ba’zan.
• Zidlov bog’lovchilari: ammo, lekin, biroq
• b) ergashtiruvchi bog’lovchi:
• Aniqlov bog’lovchisi: ya’ni, -ki/kim;
• Sabab bog’lovchisi: chunki, shuning uchun, zeroki;
• Shart bog’lovchilari: agar, agarda, garchi;
• Chog’ishtiruv bog’lovchisi: go’yo, go’yoki.

Misollar:

• Misollar:
• a) Beda orasi juda issiq, go’yo quyoshning butun olovi beda ichiga yashiringanday.
• b) Havo bulut bo’ldi, lekin yomg’ir yog’madi.
• c) Chunki biz Azizbek kabilardan xalqnigina emas, balki o’zimizni ham qiynamoqdamiz.
• d) Na so’zlarida ma’no bor, na ishlarida hayo bor.
• e) Bir tovuqqa ham suv kerak, ham don kerak.

Yuklama

• Yuklama
• Yuklama shakliy jihatdan uch xil ko’rinishga ega:

a) Qo’shimchasimon yuklama (-mi, -chi, -a, -ya)

b)Sof yuklama (xuddi, faqat, axir)

c) Nisbiy yuklama ( yolg’iz, ba’zan, tanho, bir)

1.So’roq yuklamasi: -mi, -chi, -a, -ya, nahotki. 1.Kiyganiz ipakmidi, kimxobmi? 2. Opang-chi? Men-a? Meni-ya? 3. Nahotki shu gaplarga ishongan bo’lsangiz.

• 1.So’roq yuklamasi: -mi, -chi, -a, -ya, nahotki. 1.Kiyganiz ipakmidi, kimxobmi? 2. Opang-chi? Men-a? Meni-ya? 3. Nahotki shu gaplarga ishongan bo’lsangiz.
• 2.Ayirish-chegaralash yuklamalari: faqat/ faqatgina, -gina/-kina, -qina.
• Ta’kid yuklmasi: -ku, -da, -u, -yu
• Kuchaytiruv yuklamasi: axir, hatto, hattoki, -oq/-yoq.
• O’xshatish-qiyoslash yuklamasi: xuddi, naq, go’yo, go’yoki.
• Inkor yuklamasi: na.

E’tiboringiz uchun rahmat!

E’tiboringiz uchun rahmat!