Mavzuning matni

4- MAVZU:QADIMGI XINDISTON VA XITOY SAN’ATI.

MAVZUNING MATNI:
1 REJA: QadimgiHindiston

Xindistonningshimoliyg’arbidagiXinddaryosihavzasiMoxenjo-Doro (Sind viloyati) vaXarappadantopilganqadimgishaharqoldiqlari, madaniyatyodgorliklarieramizdanavvalgi 3-2 minginchiyillardayoqXindsan’atio’zigaxosyorqinvajozibador, fantaziyaga boy san’atbo’lganliginitasdiqlaydivamifologiyaasosidaqimmatlisan’atnamunalariyaratilganliginianglashimkoniyatiniberadi.

Eramizgachabo’lgandavrdanbirnechaasroldinroq, buerdamatematika, tilshknoslik, falsafa, tibbiyotravnaqtopgan, hunarmandchilikrivojlangan, yozuvpaydobo’lgan. Me’morchilik, haykaltaroshlikvarassomliksan’atibir-biribilanuyg’unlashganholdarivojtopgan. Eramizdanavvalgibirminginchiyillarningikkinchiyarmidabuerdadastlabkidavlatpaydobo’lgan. Adabiymanbalargako’rashudavlatlardaajoyib, hashamatliyog’ochme’morchiligiravnaqtopgan. Bu erdapaydobo’lganbuddizmningOsiyogatarqalganligi ham shundandalolatberadi.

Xindistonsan’ati ham qatorbosqichlarnibosibo’tgan, gohgreksan’atiningta’siridabo’lgan. Lekin shunga qaramayuningsan’atidao’zigaxoslikmavjudbo’lib, u asosanxalqsan’ati, ayniqsa, hunarmandchilikta’siridabo’lgan.

XindistonShumer, Akkad vaMesopotamiyaningboshqadavlatlari, shuningdekMisrbilanyaqinaloqadabo’lgan, ularorasidasavdo-sotiqrivojlangan.

QadimgiXindistonsan’atininggullagandavri Maurya sulolasi (er.av. 322-185 yillar) ayniqsa, Ashoka imperatorligidavri (er.av. 272-232 yillar)dasodirbo’ldi. Ashoka hukmronlikqilgandavrdabuddizmkengyoyildi. Bu din dastlabXindistonga, keyinroqSharqningqatordavlatlarigatarqalgan. Buddizmningtarqalishi u bilanbog’liqibodatxonalarqurilishiga, tasviriysan’atnamunalariningpaydobo’lishigaolibkeldi. Buddagabag’ishlanganme’morchilikkompozistiyalaridaqadimgiXindme’morchiligidagimavjudan’analar, xalqmifologiyalari, Buddahayotivafaoliyatibilanqo’shilibketganafsonalaro’zifodasinitopdi.

Buddizmningmuhimyodgorliklaridanyanabiriustunlardir. Ularyaxshipardozlanganyaxlittoshdanishlanganbo’lib, Buddata’limotinitarg’ibetishdafoydalanilganhamdaimperiyaningyagonaliginivajipsliginiko’rsatadigano’zigaxoshaykalhisoblangan. Bu ustunlarhayvonlartasviriishlangankapitelbilantugallangan. Sarnatxdagistambxvauningsherlartasviriishlangankapitelimashhurdir.

Buddaningdarveshonahayotkechirganiningramziyma’nosig’orlardaishlanganibodatxonalardir. Bundayibodatxonalarqoyalarichigaishlangan, ichkaridakoxinlarxonasivaibodatxonajoylashgan. Uningxonalariqoyaichigao’yibkirgan, devorlariesahaykaltaroshlikvarangtasvirbilanbezatilgan. Kiradiganeshiginingto’g’risida, xonaningdumaloqqilibishlangantomonigaesa stupa o’rnatilgan.

QadimgiXindso’nggitaraqqiyotiGuptalarsulolasi (320-450 yillar) davrigato’g’rikeladi. Bu Xindistonningquldorlikdanfeodalmunosabatlargao’tishdavribo’lib, san’atvamadaniyatningyanadaravnaqtopishdavrihisoblanadi. Adjantag’oridagiibodatxonavauningbadiiybezaklari, devoriysuratlariqadimgiXindsan’atiningengyaxshitomonlarinio’zidamujassamlashtiradi.

2- REJA: QadimgiXitoysan’ati.

Eramizdanavvalgi 4-3 minginchiyillardaXitoydaloydanishlanganodamhaykallari, odamboshinieslatuvchiko’zalar, toshdanishlanganturlibadiiybuyumvahaykallaruchraydi. BularqadimgiXitoymadaniyatining boy va rang-barangbo’lganligidandalolatberadi.

Eramizdanavvalgi 2 minginchiyillardaXuanxedaryosivohasidaXitoydabirinchibordavlatpaydobo’ldi. Bu davlatni Shan dinastiyasiboshqardi. Sinfiyquldorchilikjamiyatishakllanib, rivojlanibbordi. Birinchishaharlaryuzagakeldi. Ularaniqrejalashtirishasosidaqurildi. Dehqonchilik, hunarmandchilikrivojlandi. Savdo-sotiqishlarijonlandi. Shan davridanbizgachasaqlanibkelganyodgorlikAn’yanrayonidantopilgankattashaharqoldiqlarihisoblanadi.

QadimgiXitoyningmuhimyodgorligiBuyukXitoydevoridir. Eramizdanavalgi IV-III asrlardaqurilaboshlaganbudevordastlabkipaytdaXitoyningshimoliychegaralariniko’chmanchiqabilalardansaqlashuchunxizmatqilganva 750 km.ni tashkinetgan. Devortepasidayo’lmavjudbo’lib, har 100m.da kattaminoralarishlangan. BuyukXitoydevorikishilarningkuch-shijoativakattairodasiniaksettiruvchi, o’zxarakterijihatidanMisrehromlaribilantenglashuvchivaodamlarbirlashsa, buyukmo’’jizalaryarataolishiniko’rsatuvchiyodgorliktarzidahamonkishinihayratlantiradi.

QadimgiXitoysan’ativamadaniyatiningengrivojlanganbosqichieramizdanavvalgi III asrdaneramizning III asrigachabo’lgandavrgato’g’rikeladi. Bu davrdamamlakat yagona markazlashganyirikdavlatgaaylandi. Stin (er.av. 221-206 yillar) va Xan (er.av.206 - yangieraning 220 yili) sulolasihukmronlikqilganpaytidaavvallarimustaqilbo’lganqatordavlatvaqabilalarXitoyimperiyasigaqo’shildi. XitoyO’rtaOsiyo, Eron, Suriya, Rim imperiyalaribilansavdo-sotiqishlarinijonlantirdi. Xitoyningtasviriy, amaliyvame’morchiliksan’ati ham nihoyatdarivojlandi.

Sichuandagimaqbarareleflaribirmunchadinamikxaraktergaegabo’lib, u erdaovmanzaralari, yig’im-terimko’rinishlaritasvirlangan. Xan davrimaqbaralaridako’plabdevoriysuratnamunalariuchraydi. Ularyorqinbo’yoqlardaishlangan, voqeavahodisalarninghayotiyvaifodalibo’lishigae’tiborberilgan. Xan davridaportretrassomchiligi ham rivojlandi. Maqbaravasaroydevorlarigaportretlarishlashkengodattusigakirdi. DevorgaishlanganshundayportretlardanbiriLoyanyaqinidagi Xan davrimaqbarasisaqlanibqoldi. Shundayportretishlashdatanilganrassomlardanbirieramizdanavvalgi I asroxirlarinio’zigajudao’xshatishga, hattoideallashtirishgaustabo’lgan. Uningportretlaridantasvirlanuvchiodamningyoshivahattohulqinibilishmumkinbo’lgan.

Kulolchilikda rang kengqo’llanilgan. Badiiykashtachilikvato’qimachiliko’arbiyOsiyovaEvropamamlakatlaridayuqoribaholandi. Nefritdanishlanganturlibuyumvahaykalchalarko’pchilikkamanzur.

QadimgiXitoysan’ati Xan davlatininginqirozgayuztutishibilano’zumrinitugatadi. Lekinqadimgidavrlarda, ayniqsa Xan davrisan’atidapaydobo’lganan’analarXitoysan’ativamadaniyatitaraqqiyotigakattata’sirqildi, uningxarakterlitomoninibelgilashdamuhimo’rinegalladi.