Milliy ekonomikani’n’ sali

18-tema. Milliy ekonomikani’n’ sali’sti’rmalari’ ha’m tensalmaqli’g’i’

1. Ekonomikaliq ten’salmaqli’q tu’sinigi. Uli’wmaekonomikali’q ha’m jeke ten’salmaqli’q.

2. Ten’salmaqli’qlardi’n’ klassifikaciyalani’wi’. Ten’salmaqli’q-lardi’ ta’miyinlew arqali’ milliy wo’ndiristi ten’salmaqli’ rawajlandi’ri’w maqsetleri.

3. O’zbekistanda ekonomikani’ strukturali’q wo’zgertiw, diversifikaciyalaw, modernizaciyalaw tuykari’nda ten’salmaqli’ rawajlandi’ri’li’wi’.

Ekonomikalıq teńsalmaqlıq (economic eduilibrium) dep, ekonomikalıq

processler, hádiyselerdiń eki yamasa bir neshe tárepiniń bir -birine teń bolǵan

jaǵdayına aytıladı. Sonlıqtan da pútkil ekonomikanıń teńsalmaqlıǵı haqqında sóz

etilgende eń dáslep jalpı talap hám jalpı usınıs ortasındaǵı teńlik itibarǵa alınadı.

Jeke teńsalmaqlıq (private equilibrium) – bul eki óz-ara baylanıslı bolǵan

ekonomikalıq muǵdarlar yamasa ekonomika tárepleriniń muǵdarı boyınsha teń

keliwi. Jeke teńsalmaqlıq óndiris hám tutınıw, xalıqtıń satıp alıw qábileti hám tovar

usınısı máseleleri, byudjet dáramatları hám qárejetleri, xalıqta tovarlarǵa talap hám

usınıs ortasındaǵı teńsalmaqlıqlar kórinisinde júzege keledi.
Ulıwma teńsalmaqlıq (general equilibrium) jámiyettiń barlıq mútájlikleri

hám milliy óndiris kóleminiń óz-ara teń keliwin bildiredi. Ulıwma ekonomikalıq

bazar sharayatında, dáslep, jalpı talap hám jalpı usınıstıń teń keliwinde kórinedi. Bul tek tutınıw ónimlerine emes, al óndiris ásbaplarına, jumıs kúshine hámde barlıq

ekonomikalıq xızmettiń nátiyjelerine ulıwma talap hám usınıstıń sáykes keliwin

ańlatadı.
Dáramatlar hám shıǵınlar (qárejetler) teńsalmaqlıǵı ( equilibrium of incomes and costs). Bul málim waqıtta (mısalı, bir jılda) islep tabılǵan dáramatlar hám shıǵınlardıń bir-birine muwapıq bolıwın bildiredi. Bizge málim, jámiyettiń dáramatı – bul JIÓniń qunı bolıp, ol pulda sáwlelenedi.

Milliy ekonomikadaǵı teńsalmaqlıq onıń túrli tárepleri hám tarawları ortasında

sáykesliktiń bolıwın talap etedi.

Ekonomikalıq sáykeslik (economic proportion) – ekonomikanıń túrli tárepleri hám tarawları ortasında muǵdar hám sapa jaǵınan málim bir sáykesliktiń bolıwı.

Ekonomikalıq sáykesliklerdi bul sıyaqlı túrli kórinistegi klassifikaciyalawlar basqa dereklerde de kóplep ushırasadı. Soǵan muwapıq, olardıń barlıǵın ulıwmalastırıp sáykesliktiń tómendegi toparlarınıń quramına kiritiw múmkin.
1. Ulıwma ekonomikalıq sáykeslikler. Bunda milliy dáramattaǵı strukturalıq bólimler: tutınıw fondı hám toplaw fondı ortasındaǵı; ekonomikadaǵı tovar hám xızmetler massası menen pul massası ortasındaǵı; xalıqtıń dáramatları menen

qárejetleri ortasındaǵı sáykesliklerdi mısal etip kórsetiw múmkin.

2. Tarawlar aralıq sáykeslikler. Milliy ekonomikanıń teńsalmaqlıǵın

támiyinlewde tarawlar aralıq sáykeslikler ayrıqsha orın iyeleydi.

3. Taraw ishindegi sáykeslikler. Tarawlar aralıq sáykeslik hám milliy óndiris dárejesindegi sáykeslik tarawlar ishindegi sáykeslik arqalı támiyinlenedi.
4. Aymaqlıq sáykeslikler. Ekonomikalıq rawajlanıw mámlekettiń ayırım aymaqları ortasındaǵı baylanıslılıqtı da talap etedi.
5. Mámleketler aralıq sáykeslikler