Moliyaviy tizim moliyaviy xizmatlar taqdim etuvchi boshqa institutlar firmlar vositachilar bozorlar ni qamrab oladiki, ular yordamida davlat tashkilotlari xususiy

---

Moliyaviy tizim
moliyaviy xizmatlar taqdim etuvchi
boshqa
institutlar
firmlar
vositachilar
bozorlar
...ni qamrab oladiki, ular yordamida
davlat
tashkilotlari
xususiy
kompaniyalar
uy xo’jaliklari
o’zlari tomonidan qabul qilingan moliyaviy qarorlarni
amalga oshiradilar
(hayotga tadbiq etadilar)
2-MAVZU: MOLIYAVIY TIZIM VA MOLIYAVIY INFRATUZILMA. MOLIYAVIY
OQIMLAR.
1. Moliyaviy tizim va moliyaviy infratuzilma: ta’rifi, mazmun-mohiyati va
funksiyalari
Moliyaviy bitimlar tuzish, aktivlar va riskni almashishda foydalaniladigan bozorlar
va boshqa institutlar majmuiga moliyaviy tizim (financial system) deyiladi. Moliyaviy
tizim moliyaviy xizmatlar ko‘rsatuvchi bozorlar, vosita-chilar va firmalar hamda uy
xo‘jaliklari, xususiy kompaniyalar va hukumat tashkilotlari o‘zlari tomonidan qabul
qilinayotgan moliyaviy qarorlarni ular yordamida amalga oshiradigan boshqa institutlarni
o‘z ichiga oladi. Ushbuni chizmali tarzda quyidagicha tasavvur qilish mumkin (1-rasm).
1-rasm.
Moliyaviy
tizimning
na’munaviy
ko’rishini
Moliyaviy resurslarning samarali taqsimlanishidan iborat moliyaviy tizim bosh
funksiyasi tahliliga asosan, tahlilning ko‘proq umumiy dara-jasida bu tizimning quyidagi
oltita bazaviy (tub) yoki muhim funksiyalari to‘g‘risida gapirish mumkin (2-rasm).
2-rasm. Moliyaviy tizim funksiyalari
Ularni yanada aniqroq tarzda quyidagicha ifodalasa bo‘ladi:
Resurslarni vaqt (zamon) va
makonda joylashtirish
Riskni boshqarish
(riskiy boshqaruv)
Hisob-kitob-
to’lov tizimi
Moliyaviy tizim funksiyalari
Stimullashtirishning psixologik
muammolarini echish
Resurslarning birlashishi va
kapitaldagi ishtirok
ulushining bo’linishi
Informatsion qo’llab-quvvatlash
(axborot ko’magi)

---

• iqtisodiy resurslarning vaqt (davr) bo‘ylab (bo‘yicha), davlat chega-rasi orqali va
iqtisodiyotning bir tarmog‘idan boshqasiga o‘tish (joyini o‘zgartirish) usulini ta’minlash;
• riskni boshqarish (riskiy boshqaruv usullarini ta’minlash;
• savdoga imkon yaratadigan hisob-kitobni amalga oshirish va kliring usullarini
ta’minlash;
• moliyaviy resurslarni birlashtirish va turli korxonalarda egalik-ning bo‘linishi
mexanizmini ta’minlash;
• iqtisodiyotning turli tarmoqlarida qaror qabul qilishning markaz-lashtirilmagan
jarayonini muvofiqlashtirish imkonini beradigan narx-navo (baho) axboroti bilan
ta’minlash;
• stimullashtirish muammolarini hal qilish usullarini ta’min-lash.
Resurslarning moliyaviy resurslari ortiqcha bo‘lgan iqtisodiy subyektlardan
moliyaviy resurslari defitsit bo‘lgan iqtisodiy sub’-ektlarga oqib o‘tishiga moliyaviy oqim
deyiladi. Moliyaviy oqimlarsiz moliyaviy tizimni tasavvur etib bo‘lmaydi. Ularsiz moliyaviy
tizim “bo‘sh”ligicha qolaveradi. Moliyaviy oqimlar bo‘lmasa, moliyaviy tizimga ham hojat
yo‘q. Bunday vaziyatda u “bir tiyinga qimmat” narsaga aylanadi-qoladi. Shu bois, 3-
rasmda (navbatdagi betga qarang) moliyaviy tizimning asosiy ishtirokchilari o‘rtasidagi
o‘zaro aloqa (oqim)lar ko‘rsatilgan. Ular moliyaviy oqimlar harakatini, eng umumiy
tarzda, aks ettiradi. Unga ko‘ra moliyaviy mablag‘lar moliyaviy tizim tuzilmalarining turli
elementlari orqali moliyaviy mablag‘lari ortiq bo‘lgan kompaniyalardan (chizmada chap
tomondagi to‘g‘ri to‘rtburchak) mablag‘ defitsiti kuzatilayotgan kompaniyalarga oqib
o‘tadi (chizmada o‘ng tomondagi to‘g‘ri to‘rtburchak). Masalan, a’zolari o‘z joriy
daromadlarining bir qismini undan kelajakda pensiya ta’minoti sifatida foydalanish
maqsadida to‘plagan (jamg‘argan) bir oila erkin moliyaviy mablag‘larga egalik qiladi.
Yangi uy sotib olmoqchi bo‘lgan boshqa oila esa, shunday mablag‘ga muhtojlik (ehtiyoj)
sezadi.
Investitsion loyihalarni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan moliya-viy resurslarda
ehtiyojlaridan daromadlari ko‘proq firmalarni ortiq mablag‘ga ega bo‘lgan sub’ektlar
deb ataydilar; kelgusidagi sarmoyalar uchun resursi yetishmaydigan firmalar resurslari