Научный вестник scientific journal 2017-yil, 2-son (102/1) gumanitar fanlar seriyasi tarix, Falsafa, Sotsiologiya, Iqtisodiyot

 
Литература 
1.
 
Меркулов И.П. Логика науки и индивидуальное творчество.// Когнитивная эволюция и 
творчество.- Москва: ИФРАН, 1995.- С. 173-174. 
103 

ILMIY AXBOROTNOMA 
   
FALSAFA 
      
 
      2017-yil, 2-son 
2.
 
Мухитдинова Н.К. Стратегия развития национальной системы в условиях глобализации.// 
Общественные науки в Узбекистане.- Ташкент, 2008.- № 4.- С. 13. 
3.
 
Полани М. Личностное знание.- Москва: Наука, 1985.- С. 180. 
4.
 
Пуанкаре А. Наука и метод./ О науке.- Москва: Наука, 1990.- С. 405. 
5.
 
Туленова К., Расулев Э. Научная школа как воспитательная образовательная единица.// 
Pedagogika.- 
Ташкент, 2016.- № 1.- С. 5. 
6.
 
См.: Зинченко В.П. Наука о мышлении.// Психологическая наука и образование.- Москва, 
2002.- 
№ 2.- С.9. 
7.
 
См.: Коваленко В.А. Организация творческого мышления.// Вопросы философии.- 
Москва, 2002.-№ 8.-С. 86. 
 
104 

ILMIY AXBOROTNOMA 
               SOTSIOLOGIYA                                            2017-yil, 2-son
 
UDK: 957.51 N – 18 
“SIYOSIY JARAYON” KATEGORIYASIGA OID KONTSЕPTUAL QARASHLAR VA 
TALQINLAR 
Nazirov M. 
Toshkent davlat sharqshunoslik instituti  
 
Annotatsiya. 
Ushbu maqola “siyosiy jarayon” katеgoriyasini kontsеptual anglash va talqin etish 
masalasiga ba
gʻishlangan. Muallif fanning bu sohasidagi asosiy ilmiy qarashlar va yondashuvlarni 
k
oʻrib chiqadi. 
Kalit s
oʻzlar:  siyosiy jarayon, katеgoriya, siyosiy tizim, ijtimoiy guruhlar, kontsеptual asos, 
ilmiy yondashuvlar. 
 
Концептуальные взгляды и интерпретации о категории «политический процесс» 
Аннотация.  Данная  статья  посвящена  концептуальному  осмыслению  и  толкованию 
категория «политический процесс». Автор рассматривает основные научные взгляды, подходы 
в этой области науки. 
Ключевые слова: политический процесс, категория, политическая система, социальные 
группы, концептуальная основа, научные подходы. 
 
Conceptual views and understandings about the category of “political process” 
Abstract. The article is dedicated to conceptual comprehension and interpretation of “political 
process” category. The author considers several scientific views and approaches in this field of 
science. 
Keywords:  political process, category, political system, social groups, conceptual basis, 
scientific approaches.   
 
Hozirgi davrda jahon miqyosida k
еchayotgan  globallashuv  jarayonlari  butun  insoniyat 
taraqqiyoti uchun misli k
oʻrilmagan  imkoniyatlar  yaratib  bеrmoqda.  U,  avvalambor,  davlatlar  va 
mintaqalar 
oʻrtasidagi chеgaralarni ochib bеrib, turli sohalarda oʻzaro hamkorlik rivojiga ulkan hissa 
q
oʻshish  bilan  bir  qatorda,  siyosiy  jarayonlar  kеchuvini  ham  tеzlashtirib  yubordi.  Bu  esa  siyosiy 
jarayonlarni  yangicha  kontsеptual  idrok  etish  va  ilmiy  yondashuvlarni  koʻrib chiqish zaruratini 
oshiradi. 
Ma'lumki, siyosiy jarayon tarixiy jihatdan davlatchilik va  ilk jamiyatning paydo b
oʻlishi bilan 
bo
gʻliq tushuncha boʻlib, u jamiyat rivojlanishining turli davrlarida turlicha namoyon boʻlgan va 
oʻziga xos xususiyat kasb etgan. Masalan, antik davr faylasuflari asarlarida quldorlik jamiyatining 
siyosiy tuzilishi, unda ijtimoiy-siyosiy munosabatlarning tashkil topish xususiyatlari, jumladan, davlat 
tuzilishi va uning shakllariga doir masalalar t
oʻgʻrisida soʻz yuritadi.[1] Oʻrta asrlar Gʻarb 
mutafakkirlari, tarixchilari asarlarida xristian dini va Rim katolik chеrkovining Yevropadagi siyosiy va 
ma'naviy hayotning barcha sohalarida hukmronligi sharoitidagi davlatchilik, qonun, huquq masalalari, 
Oʻrta asrlar hukmdorining insoniy jihatlari va xatti-harakatlari, davlat siyosiy faoliyatining 
qonuniyatlari va 
oʻziga xos jihatlari, fеodal tuzumdan kapitalizmga qadam qoʻyilishi, erkin fuqarolar 
jamiyatining shakllanishi kabi 
oʻsha davrga oid muhim jarayonlar oʻz ifodasini topdi.[2] Oʻz 
navbatida, Sharq mutafakkirlarining ijtimoiy-siyosiy qarashlarida 
oʻz davrining siyosiy jarayonlari, 
ularning k
oʻproq ijtimoiy va axloqiy, ma'naviy qirralari yoritilgan. Ayniqsa, buyuk bobokalonimiz 
Amir  Tеmurning  “Tеmur  tuzuklari”  asarida  markazlashgan  davlat  tashkil  topishi,  unda  boshqaruv 
ishlari amalga oshirilishi, mamlakatni boshqarishga oid k
oʻplab tadbirlar haqida ma'lumotlar bor.[3]  
Sirasini aytganda, davrlar 
oʻtgan sari insoniyat ortirgan tarixiy tajriba va bilim, ma'naviy-
madaniy  mеros  koʻlami ortib boradi, bu esa ijtimoiy-siyosiy jarayonga zamon va makonda mos 
ravishda ta'sir 
oʻtkazadi.  Mamlakatimiz  Birinchi  Prеzidеnti  I.A.Karimov  ta'kidlaganidеk:  “Erkin 
fuqarolik jamiyatiga dunyodagi k
oʻp-koʻp davlatlar asrlar davomida toʻplangan tajriba va dеmokratik 
an'analarni rivojlantira borib y
еtib  kеlgan.  Biz  bunday  jamiyatni  qurishni,  barpo  etishni orzu 
qilmoqdamiz va shunga intilmoqdamiz”. [4] 
105 

ILMIY AXBOROTNOMA 
               SOTSIOLOGIYA                                            2017-yil, 2-son
 
Bugungi kunda “siyosiy jarayon” ham asosiy katеgoriya, ham kеng qamrovli hodisalardan biri 
sifatida ijtimoiy-siyosiy fanlarda va jamoatchilik orasida k
oʻp qoʻllaniladi. Ammo ushbu atamadan 
kеng foydalanilishiga qaramay, uning aniq mazmuniga qat’iy ta'rif bеrish anchagina mushkul va shu 
sababli u k
oʻp hollarda birmuncha erkin talqin qilinadi. Shunga qaramay, siyosiy jarayonning aniq 
ta'rifini ishlab chiqish hozirda muhim masalalardan biriga aylanmoqda. 
Ta'kidlash joizki, ijtimoiy-gumanitar fanlarda siyosiy jarayon individlar, guruhlar, ularning 
madaniyatlari 
oʻrtasidagi munosabatlar tarzida ifodalanadi. Bunda turli soha vakillari siyosiy 
jarayonning alohida sohaviy jihatlarini ajratib k
oʻrsatadilar va turlicha  ta'rif  bеradilar.  Masalan, 
amеrikalik  olim  R.Douz  siyosiy  jarayonni  “siyosat”  tushunchasi  bilan  bir  ma'noda  ishlatsa,[5] 
Ch.Mеrriam  esa  uni  hokimiyat  subyеktlarining  oʻz manfaatlari va maqsadlarini amalga oshirish 
cho
gʻidagi xatti-harakatlari, subyеktlarning maqomi va ta'siri oʻzgarishida koʻradi.[6] 
Bundan tashqari, mashxur sotsiolog olim T.Parsons siyosiy jarayonning 
oʻziga xos 
xususiyatlarini uning faoliyati natijasida qayd etadi,[7] S.Xantington esa siyosiy jarayonni hokimiyat 
institutlarining faoliyat yuritishi va transformatsiyasi bilan bo
gʻlaydi,[8] D.Iston uni siyosiy tizimning 
atrof-
muhit talablariga rеaksiyalari majmuasi sifatida tushunadi,[9] nеmis sotsiologi R.Darеndorf va 
amеrikalik olim A.Bеntli turli ijtimoiy guruhlarning hokimiyat maqomi yoki rеsurslari uchun raqobati 
dinamikasiga e'tibor bеradilar.[10] D.Trumen esa siyosiy jarayonni turli ijtimoiy guruhlarning zamon 
va makonda bеqaror munosabatlardan oʻzaro muvozanatlashgan holatga oʻtishi yoʻlidagi past-baland 
oʻzgarishlar sikli sifatida talqin qiladi.[11] 
Siyosiy  jarayonni  ijtimoiy  hodisa  sifatida  talqin  etgan  amеrikalik  olim  L.Pay  kontsеptual 
yondashuvi ham e'tiborga molik. U siyosiy jarayon hodisasiga qadriyatlar nuqtaiy  nazaridan 
yondashishni taklif qilgan edi.[12] 
Oʻz navbatida, J.Mangеym  va  R.Rich  siyosiy  jarayonni  davlat 
institutlari faoliyatining 
oʻziga xos xususiyatlari va ularning jamiyatga ta'sirini bеlgilovchi murakkab 
voqеa-hodisalar majmuasi sifatida talqin qiladilar.[13]  
Mana shunday xilma-xil yondashuvlar doirasida siyosiy jarayon 
oʻzining eng muhim manbalari, 
holatlari, tarkibiy qismlarini namoyish etadi. Ayni vaqtda siyosiy jarayon turli talqinlarga qaramay, 
ijtimoiy-siyosiy suby
еktlarning ichki va tashqi omillar natijasida shakllangan oʻzaro rеal ta'sirini aks 
ettiradi. Boshqacha aytganda, siyosiy jarayonda individlar, guruhlar, hokimiyat institutlari 
oʻzlarida 
shakllangan  barcha  stеrеotiplar, maqsadlar asosida rol va funksiyalarni amalga oshirish uchun bir-
birlari hamda davlat bilan 
oʻzaro ta'sirga kirishadilar. 
Shuningdеk,  aksariyat  adabiyotlarda  “siyosiy  jarayon”  katеgoriyasi  hozirgi  vaqtda  koʻproq 
jamiyat hayotida hal qiluvchi 
oʻzgarishlar,  yangilanishlarning  yuz  bеrishiga  sabab  boʻlayotgan 
jarayonlar,  xususan,  sotsialistik  tizimdan  dеmokratiyaga  oʻtayotgan jamiyatlardagi rivojlanish 
xususiyatlarini  (siyosiy  modеrnizatsiya,  libеrallashuv)  aks  ettirish,  saylov  jarayonlarini  ifodalash 
uchun q
oʻllanilmoqda.[14]  
Siyosiy jarayon boshqa bir qator adabiyotlarda siyosiy tizim faoliyatining shakli sifatida talqin 
qilinadi. V.Gutorov, V.Achkasov talqiniga k
oʻra,  “siyosiy  jarayon”  katеgoriyasi  institutsional  va 
noinstitutsional suby
еktlarning  hokimiyat  sohasidagi,  jamiyat  siyosiy  tizimining  oʻzgarishi va 
taraqqiyotiga  (yoki  inqiroziga)  olib  kеluvchi  oʻziga xos funksiyalarini bajarish boʻyicha 
harakatlarining yi
gʻindisidir.[15] V.Kraytеrman oʻz talqinida ijtimoiy-siyosiy hayotning funktsional va 
dinamik jihatlariga e'tibor  qaratadi. Uning fikricha, funksional jihatdan siyosiy tizim amal qiladi, 
oʻzini saqlaydi va qayta tiklaydi, dinamik jihatdan esa evolyutsiyani boshdan kеchiradi, isloh etiladi, 
taraqqiy  etadi  yoki  tanazzulga  uchraydi.[16]  Shuning  uchun  ham  V.Kraytеrman  dinamik  jihatga 
nisbatan ikki xil, ya'ni siyosiy taraqqiyot va siyosiy jarayon ta'riflarini ishlatadi. 
Umuman olganda, siyosiy jarayon borasida olimlarning qarashlari va talqinlari turfa xil b
oʻlsa-
da, mohiyatan bir-biriga yaqindir, ya'ni ular siyosiy jarayonning muhim manbalari, holati va 
shakllarini tavsiflash bilan bir qatorda, ijtimoiy-siyosiy hodisa sifatida doimiy 
oʻzgaruvchan turli 
bеlgilari  va  xususiyatlarini  ochib  bеradi.  Shunday  qilib,  koʻrib chiqilgan yondashuvlarga tayanib, 
ta’kidlash mumkinki, siyosiy jarayon 
oʻzida jamiyat siyosiy tizimining umumiy faoliyatini, undagi 
ichki va tashqi omillar ta'sirida yuza
ga  kеluvchi  dinamik  oʻzgarishlarni  oʻrganish, aniq va yaxlit 
tasavvur qilish imkonini bеradi. 
 
 
106 

ILMIY AXBOROTNOMA 
               SOTSIOLOGIYA                                            2017-yil, 2-son
 
Adabiyotlar 
1. 
Platon. Sobraniе sochinеniy: V 4-x t. T.1 / Obsh. rеd. A.F. Losеva i dr. –M.: Misl, 1994. -S. 44-
45; Aristotеl. Sochinеniya. T.4. T.4 / Obsh. rеd. A.I. Dovatura. –M.: Misl, 1983. -S. 38-57. 
2. Rassеl B. Istoriya zapadnoy filosofii. –M.: Akadеmichеskiy proеkt, 2000. -S. 339-341. 
3. 
Tеmur tuzuklari. –T.: Gʻafur Gʻulom, 1991. –144 b. 
4. Karimov I.A. Biz kеlajagimizni oʻz qoʻlimiz bilan quramiz. 7-j. – T.: Oʻzbеkiston, 1999. –B. 
304. 
5.  Pugachеv  V.P.,  Solovеv  A.I.  Siyosatshunoslikka  kirish.  (oʻzbеkcha  nashri).  –T.: Yangi asr 
avlodi, 2004. –B. 386. 
6. 
Mеrriam Ch. Noviе aspеkti politiki (fragmеnti). Pеr. s angl. T.N. Samsonovoy, A.L. Alyushina // 
Sotsialno-
politichеskiy jurnal. -1996. -№5. –S. 163-182. 
7. 
Parsons T. Sistеma sovrеmеnnix obshеstv. –M., 1998. 
8. 
Xantington S. Trеtya volna. Dеmokratizatsiya v kontsе XX vеka. -M.: ROSSPEN, 2003. - 368 s. 
9. 
Iston  D.  Katеgorii  sistеmnogo  analiza  politiki  //  Politologiya:  xrеstomatiya.  Pod  rеd.  prof. 
M.A.Vasilika. -M.: Gardariki, 2000. –S. 319. 
10. Dahrendorf R. Class and Class Conflict in Industrial Society. –L., 1957. –P. 76. 
11. Truman D.B. The Governmental Process: Political Interests and Public Opinion. –N.Y.: Knopf, 
1951. 
12. Idirov U.Yu. Siyosatshunoslik: 
Oʻquv qoʻllanma. –T.: TDShI, 2013. –B. 117. 
13. 
Mangеym J., Rich R. Politologiya. Mеtodi isslеdovaniya: Pеr. s angl./ Prеdisl. A.K. Sokolova. - 
M.: Vеs Mir, 1997. – 544 s. 
14. Aliеv B., Ergashev I., Yuldashev O., Hoshimov T. Politologiya: Darslik. –T.: TDIU, 2010. –B. 
74. 
15. 
Gutorov V.A., Achkasov V.A. Politologiya. Uchеbnik dlya VUZov. - SPb.: Pitеr, 2005. – S. 
490. 
16.  Kraytеrman  V.S.  Politologiya:  Uchеbnoе  posobiе  dlya  visshix  uchеbnix  zavеdеniy.  –M.: 
MGUTII, 2007. – S. 221. 
 
UDK:  342.84 
SAYLOV MADANIYATI - SIYOSIY TAFAKKUR BELGISI 
J
oʻraev R.T. 
Namangan davlat universiteti  
 
Annotatsiya.  Maqolada 
Oʻzbekistonda keyingi yillarda demokratik jarayonlar yanada 
chuqurlashib, mamlakatni modernizatsiya qilishda izchil islohotlar amalga oshirilayotganligi hamda 
aholining saylov madaniyati, siyosiy ong va tafakkuri muttasil 
oʻsib borishi xususida fikr yuritiladi. 
Kalit s
oʻzlar: demokratiya, siyosiy ong, mafkura, saylov, tafakkur, ijtimoiy, fuqaro, islohot. 
 
Культура выборов- показатель политического мышления 
Аннотация.  В  стате  далнейшее  углубление  демократических  процессов  в  последние 
годы осуществления реформ и модернизации страны и електоралной културы населения, рост 
политического сознания и мышления, постоянно называют видением.  
Ключевые слова: демократия, политическое сознание, идеология, выборы, психические, 
социалные и гражданские реформы. 
 
Election culture- is a sighn of political 
mentality
 
Abstract. 
The article further deepening of democratic processes in recent years implementation 
of reforms and modernization of the country and the electoral culture of the population, the growth of 
political consciousness and thinking constantly referred to a vision.
 
Keywords:  democracy, political consciousness, ideology, election, mental, social, and civil 
reforms. 
 
107 

ILMIY AXBOROTNOMA 
               SOTSIOLOGIYA                                            2017-yil, 2-son
 
Oʻzbekistonda keyingi yillarda demokratik jarayonlar yanada chuqurlashib, mamlakatni 
modernizatsiya qilishda izchil islohotlar amalga oshirilmoqda, aholining saylov madaniyati, siyosiy 
ong va tafakkuri muttasil 
oʻsib bormoqda. 
Ma’lumki, saylov madaniyati k
oʻp qirrali tushuncha. Uning mezonlarini bir ikki tomonlarini 
aytish bilan belgilab b
oʻlmaydi. Bu borada professor S.  Atamurodovning quyidagi fikrini keltirish 
oʻrinli: «Saylov madaniyati saylovchilarning Konstitutsiya talablariga binoan bir necha nomzodlar 
ichidan mamlakat va uning barcha fuqarolari manfaatlarini k
oʻzlashga, umumdavlat doirasida tafakkur 
qilishga, istiqbolni k
oʻra bilishga salohiyati yetarli boʻlgan deputatlarni saylash ma’rifatidir»[1].  
Shu  ma’noda, saylov deputatlarni saylash doirasi bilan cheklanmaydi, shuning bilan birga 
saylovchilarning siyosiy madaniyati darajalarini belgilab beruvchi mexanizm hisoblanadi. Agar 
saylovchilar nomzodlar ichidan sessiya paytida «dam» olish uchun emas, balki qilinadigan har bir 
qonunga yoki muhokama qilinadigan har bir masalaga 
oʻzining mustaqil fikrini bildirib, har bir 
sessiyaning munozarali, kerak b
oʻlsa qizgʻin oʻtishida oʻzining faolligi bilan qatnashishiga salohiyati 
yetadiganlarini tanlay olsagina siyosiy madaniyatning rivojlanganligi haqida ijobiy fikr bildirish mumkin 
bo
ʻladi. Buni albatta saylov natijalari koʻrsatadi. 
Respublikamizning  Birinchi  Prezidenti I. A. Karimov 2005  -  yil 27 -  yanvar kuni yangi 
saylangan Qonunchilik palatasi deputatlari oldida «Parlament-jamiyat hayotining k
oʻzgusi» mavzuida 
ma’ruza qilar ekan, «Ushbu saylovlar oshkoralik, ochiqlik va qiz
gʻin kurashlar bilan oʻtdi. Ularni 
nafaqat yurtimizga kelgan xalqaro ekspert va kuzatuvchilar, balki boshqa xayrixoh b
oʻlgan, buni 
uzoqdan biladigan dunyo jamoatchiligi ham ommaviy axborot vositalari orqali kuzatib turdi.  Shu 
ma’noda, bu saylovlar biz uchun yana bir sinov b
oʻldi. Yaratganga shukrlar boʻlsinki, 
saylovchilarimiz, butun xalqimiz sinovdan yoru
gʻ yuz bilan oʻtdi. 
Bu sinov bizning hech kimdan kam emasligimizni, yurtimizda demokratik davlat barpo etish, 
o
ʻz kelajagimizni oʻz qoʻlimiz bilan qurish yoʻlida salmoqli qadamlar qoʻyayotganimizni yana bir bor 
k
oʻrsatdi.  Shuning  uchun ham bu saylovlar Oʻzbekistonning yangi tarixida alohida sahifa boʻlib 
qoladi[2]» deb qayd qilgan edi. 
Tabiiyki, davlatimiz rahbarining bunday bahosi xalqimizning siyosiy ongi va tafakkuri yuksalib 
borayotganini, ayni cho
gʻda aholida saylov madaniyati ham islohotlar jarayonida bosqichma-bosqich 
oʻsib borayotganini koʻrsatadi.  Shu  ma’noda siyosiy adabiyotlarda koʻp uchraydigan saylov 
jarayonlari bilan bo
gʻliq saylov madaniyati tushunchasiga toʻxtashni joiz deb bilaman.  
Bu borada siyosiy adabiyotlarda saylov madaniyatining mezonlari sifatida quyidagi jihatlar 
alohida ta’kidlanadi. Jumladan: 
1)  k
oʻppartiyaviylikning mavjudligi; 2) siyosiy  partiyalar saylovoldi dasturlarida chinakam 
muqobillikning  b
oʻlishi; 3) saylovchilarga nomzodlar ichidan eng salohiyatlilarini tanlash 
imkoniyatlarining yaratilganligi; 4) saylovchilarning tanlashga salohiyati etarli b
oʻlishi; 5) koʻrsatilgan 
nomzodlarga  teng sharoitlarning mavjudligi; 6) amaldagi hokimiyatning u yoki bu nomzod manfaatini 
k
oʻzlab saylov jarayonlariga tazyiq oʻtkazishga yoʻl qoʻymaganligi; 7) saylov kompaniyasida 
mamlakat  manfaatlariga zid b
oʻlgan har xil boʻlinishlar yoxud guruhbozlik, mahalliychilik, urugʻ-
aymoqchilik, milliy va irqiy kamsitishlar kabi salbiy holatlarning yuzaga kelishiga y
oʻl qoʻyilmaganligi; 
8) nomzodlarning munosabatlarida 
oʻzaro hurmat va e’tiborning mavjudligi, kabilar koʻrsatib oʻtiladi. 
Albatta, birinchi 
oʻrinda saylovning oʻtishida Konstitutsiya va qonun talablariga amal qilinishi 
saylov madaniyatining darajalarini va mezonlarini qanchalik  huquqiy jihatdan t
oʻgʻri ekanligini 
k
oʻrsatadi.  
Shu  nuqtaiy  nazardan saylov kompaniyasining vazminlik, 
oʻzaro hurmat va eng asosiysi 
umumdavlat manfaatlarining ustuvorligi ruhida 
oʻtishi saylov madaniyatining asosiy mezoni hisoblanadi. 
Shunday  qilib, demokratiya har doim va hamma joyda ham xalq hokimiyatining qaysi 
darajada tashkil topganligi va xalqning hokimiyatni boshqarishda ishtirok  etish imkoniyatlari bilan 
oʻlchanadi. Demokratiyaning milliy «modeli» boʻlishi mumkin emas. U umuminsoniy qadriyatlar va 
insoniyatning asrlar davomida intilayotgan idealidir. 
T
oʻgʻri, demokratiya shakllanishida milliy mentalitet  oʻzining ta’sirini oʻtkazadi Millatning 
ruhiyati, dunyoqarashi, urf-odatlari va qadriyatlari demokratiya rivojlanishida muhim rol 
oʻynaydi. 
Ammo, demokratiyaning mezoni yagonadir. Uni demokratik jarayonlar rivojlanishiga salbiy ta’sir 
oʻtkazuvchi mexanizmga aylantirish degani emas. Balki, demokratiyaning umumjahonda e’tirof 
108 

ILMIY AXBOROTNOMA 
               SOTSIOLOGIYA                                            2017-yil, 2-son
 
etilgan mezonlari barcha mamlakatlar uchun yagona ekanligini va ayni uni amalga oshirishda. milliy 
oʻziga xoslikdan kelib chiqqan boʻladi. 
Bugungi matbuotda ayrim siyosatchilar demokratiyani tezlashtirish,  yoki 
gʻarb demokratiyasini 
misol sifatida k
oʻrsatishga urinayotganlari koʻzga tashlanadi. Shu  oʻrinda  bizda shakllanayotgan 
demokratiyaning ildizlari 3 ming yillik davlatchilik tariximizga borib taqalishini ham esdan 
chiqarmasligimiz lozim. Shu  nuqtaiy  nazardan, mamlakatimizda milliy mustaqillikni asrab-avaylash, 
himoya qilish asosiy ustuvor vazifa sifatida belgilanishi ham bejiz emas. 
Biz milliy rivojlanishimiz jarayonida merosimizni 
oʻzlashtirish, urf-odatlar, an’analar va 
qadriyatlarni  qaytadan tiklash bilan birga dunyo davlatchilik tizimida 
oʻzining munosib oʻrniga ega 
b
oʻlgan davlatchiligimiz an’analari, demokratiya qadriyatlarni ham ijodiy oʻzlashtirayotganimizni 
nazarda tutadigan b
oʻlsak, demokratiya rivojlanish jarayonida biz bugun erishgan yutuqlarni vaqt 
nuqtaiy nazaridan 
gʻarb yoki Amerikaga solishtirish toʻgʻri boʻlmaydi. 
Boz ustiga, demokratiya taraqqiyotining dunyo mamlakatlari tajribalari mavjud, biz ulardan 
tegishli xulosalar chiqarish imkoniyatiga ham egamiz. Ammo, ularning birontasi ham 
Oʻzbekiston 
uchun etalon b
oʻla olmaydi. 
Chunki, 
gʻarb va Amerikada shakllangan demokratiya juda murakkab jarayonlarni, inqiloblar 
va qon t
oʻkishlarni  oʻz boshidan kechirdi hamda bugungi darajaga erishdi. Ular hayotida boʻlgan 
jarayonlar takrorlanmasligi kerak. Insoniyat demokratiyaning qurboni b
oʻlishi kerak emas, balki 
demokratiya inson kamoli uchun xizmat qilishi lozim. 
Oʻzbekiston taraqqiyotning evolyutsion 
y
oʻlidan, vazminlik va sobitqadamlik bilan dadil bormoqda. U dunyo mamlakatlari toʻplagan 
tajribalardan tegishli xulosalar chiqarmoqda. Bu 
Oʻzbekistonda demokratik jarayonlar 
rivojlanishining 
oʻziga xos tizimini shakllantirish imkoniyatini bermoqda. Bu tizim Oʻzbekistonda 
saylovlarni 
oʻtkazishda ham eng zamonaviy andozalarning shakllanishiga oʻzining ijobiy ta’sirini 
oʻtkazadi. 
Bugun 
Oʻzbekistonda  oʻtkazilayotgan saylov jarayonlari jahondagi demokratiya rivojlangan 
deb hisoblangan mamlakatlardagi tartibotga t
oʻliq javob beradi. Yuqorida  saylov madaniyatining 
mezonlari haqida k
oʻrsatilgan shartlar  Oʻzbekistonda toʻla amalga oshirilmoqda. Ayni chogʻda bu 
bizning milliy xususiyatimiz va ruhiyatimizga ham t
oʻliq mosdir. 
Oʻzbekistonda  oʻtkazilayotgan saylovlar ba’zi mamlakatlarda boʻlganidek, shovqin-suron, 
oʻzaro toʻqnashuvlar tarzida emas, balki qonunlarda belgilangan tartibda amalga oshirilmoqda. Bu 
gʻoyat muhimdir. 
Binobarin demokratiya va saylov tushunchalari doimo yonma-yon yuradi, 
oʻzaro birlashib 
ketgan. Saylov-demokratiya degani. Demokratiya  –  bu saylov degani. Chunki, har qanday siyosiy 
partiya, avvalo, saylovlar orqali 
oʻzining tarafdorlarini aniqlaydi, kim unga ovoz beryapti, kim uning 
gʻoya va dasturlarini qoʻllab-quvvatlayapti  –  bularning barchasini amalda koʻrishga muvaffaq 
b
oʻladi.  
Shu  bilan birga, aynan saylov paytida siyosiy partiyalar 
oʻz  gʻoya  va dasturlarini omma 
orasida tar
gʻib qilish imkoniyatiga ham ega boʻladilar.    
Shu  jihatdan siyosiy partiyalar keyingi  saylovlar jarayonida 
oʻz  oʻrinlarini asta-sekinlik bilan 
topa boshladilar, lekin 
oʻz oʻrnini topa olmagan va omma orasida oʻz ta’siriga ega boʻlmagan partiyalar 
sham k
oʻzga tashlandi. 
Bunday jarayonlar ijtimoiy-siyosiy hayotda sustkashlik qilayotgan ayrim partiyalar jamiyatdagi 
mavjud muammolarni k
oʻtarib chiqish salohiyatiga yetarli ega boʻlmagani sababli yangi partiya vujudga 
kelishiga zaruriyat yetiladi va keyingi yillarda Fidokorlar milliy demokratik partiyasi, 
Oʻzbekiston 
liberal demokratik partiyasi ana shu obyektiv zaruratning mevasi sifatida vujudga keldi hamda juda 
tez ommaviylashib bormoqda. 
B
oʻlib  oʻtgan saylovlarda Oʻzbekiston  liberal demokratik partiyasi nima sababdan gʻalaba 
qildi?,-degan savolga Birinchi  Prezidentimiz I. A. Karimov t
oʻxtalib «Men bu savolga, 
avvalambor, amaliy ishlari, aniq dasturi bilan deb javob bergan b
oʻlardim. Bu partiya qisqa davr 
ichida qanday qilib xalqimiz turmush darajasini yaxshilash, 
Oʻzbekistonni taraqqiy topgan 
davlatlar qatoriga q
oʻshish, iqtisodiy yuksalishga erishish mumkin, degan masalalar boʻyicha oʻz 
gʻoya va maqsadlarini koʻpchilikning ongiga singdirib,  ularning ishonchini qozona oldi»[3] deb 
k
oʻrsatib oʻtadi. 
109