Navoiy davlat konchilik instituti energo-mexanika fakulteti

NAVOIY DAVLAT KONCHILIK INSTITUTI 

ENERGO-MEXANIKA FAKULTETI 

“Raqamli boshqarish tizimlari” fanidan 

 

 

Mustqil ish 

 

 

 

 

 

 

Bajardi: 7b-17 TJA guruhi talabasi Yarashov Shoxrux 

Tekshirdi: Samadov A 

Mavzu: ARO’ning sxemalarini loyhalash. 

 

Reja: 

1) 

Analog signallar va raqamli signallar

 

2) 

ARO’ning sxemalar va ishlash prinsiplari 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Raqamli elektronika bugungi kunda tobora an'anaviy analogni 

almashtirmoqda. Turli xil elektron uskunalarni ishlab chiqaruvchi 

etakchi kompaniyalar raqamli texnologiyalarga to'liq o'tish to'g'risida 

e'lon qilishmoqda. Elektron chip ishlab chiqarish texnologiyasining 

rivojlanishi raqamli texnologiyalar va qurilmalarning jadal 

rivojlanishini ta'minladi. Signalni qayta ishlash va uzatishning 

raqamli usullaridan foydalanish aloqa liniyalari sifatini sezilarli 

darajada yaxshilaydi. Telefoniyadagi signallarni qayta ishlash va 

kommutatsiya qilishning raqamli usullari kommutatsiya 

moslamalarining og'irligi va o'lchamlarini bir necha bor kamaytiradi, 

aloqaning ishonchliligini oshiradi va qo'shimcha funktsiyalarni joriy 

qiladi.Yuqori tezlikda ishlaydigan mikroprotsessorlar, katta hajmli 

operativ xotira chiplari, kichik o'lchamli ma'lumotlarni saqlash 

moslamalari katta qattiq disklarda paydo bo'lishi, kundalik hayotda 

va ishlab chiqarishda juda keng qo'llaniladigan juda arzon universal 

universal elektron kompyuterlarni (kompyuterlarni) yaratishga imkon 

berdi. 

Raqamli texnologiya avtomatlashtirilgan ishlab chiqarishda 

ishlatiladigan tele signalizatsiya va telekontrol tizimlarida ajralmas 

hisoblanadi, masalan, kosmik kemalar, gaz nasos stantsiyalari va 

boshqalarni boshqarish. Raqamli texnologiya elektr radio o'lchash 

tizimlarida ham kuchli o'rinni egalladi. Signallarni qayd etish va 

ko'paytirish uchun zamonaviy qurilmalar raqamli qurilmalardan 

foydalanmasdan aqlga sig'maydi. Raqamli qurilmalar maishiy 

texnika boshqaruvida keng qo'llaniladi. 

Kelajakda elektronika bozorida raqamli qurilmalar ustunlik qilishlari 

juda katta ehtimol. 

Birinchidan, biz ba'zi asosiy ta'riflarni beramiz. 

Signal- bu har qanday jismoniy miqdor (masalan, harorat, havo 

bosimi, yorug'lik intensivligi, oqim kuchi va boshqalar) vaqt bilan 

o'zgarib turadi. Vaqt o'zgarishi tufayli signal qandaydir ma'lumotga 

ega bo'lishi mumkin. 

Elektr signalVaqt o'zgarishi bilan elektr miqdori (masalan, 

kuchlanish, oqim, quvvat). Barcha elektronika asosan elektr 

signallari bilan ishlaydi, ammo so'nggi paytlarda yorug'lik signallari 

vaqtdan ko'proq o'zgarib turadigan yorug'lik signallari ko'proq 

ishlatiladi. 

Analog signal- bu ma'lum bir chegaralardagi har qanday qiymatlarni 

qabul qilishi mumkin bo'lgan signal (masalan, kuchlanish noldan o'n 

voltgacha silliq o'zgarishi mumkin). Faqatgina analog signallar bilan 

ishlaydigan qurilmalarga analog qurilmalar deyiladi. 

 

 

Raqamli signalBu faqat ikkita qiymatni (ba'zan uchta qiymatni) olishi 

mumkin bo'lgan signaldir. Bundan tashqari, ushbu qiymatlardan 

ba'zi og'ishlarga yo'l qo'yiladi (1.1-rasm). Masalan, kuchlanish ikkita 

qiymatni olishi mumkin: 0 dan 0,5 V gacha (nol daraja) yoki 2,5 dan 

5 V gacha (birlik darajasi). Faqat raqamli signallar bilan ishlaydigan 

qurilmalarga raqamli qurilmalar deyiladi. 

Tabiatda deyarli barcha signallar o'xshashdir, ya'ni ular ma'lum 

chegaralar ichida doimiy ravishda o'zgarib turadi. Shuning uchun 

birinchi elektron qurilmalar analog edi. Ular jismoniy miqdorlarni 

kuchlanish yoki ularga mutanosib ravishda o'zgargan oqimlarga 

aylantirdilar, ular ustida bir nechta operatsiyalarni o'tkazdilar va 

keyin teskari o'zgarishlarni jismoniy miqdorlarga o'tkazdilar. 

Masalan, odamning ovozi (havo tebranishlari) mikrofon yordamida 

elektr tebranishlariga aylantiriladi, so'ngra ushbu elektr signallari 

elektron kuchaytirgich orqali kuchaytiriladi va akustik tizimdan 

foydalanib yana havo tebranishiga, balandroq tovushga aylanadi. 

u bilan birga, raqamli signallar katta kamchilikka ega. Haqiqat 

shundaki, ruxsat etilgan har bir darajada raqamli signal kamida 

minimal vaqt oralig'ida qolishi kerak, aks holda uni tanib bo'lmaydi. 

Va analog signal cheksiz vaqt uchun o'z qiymatini olishi mumkin. 

Buni boshqacha aytish mumkin: analog signal uzluksiz vaqtga (ya'ni 

har qanday vaqtda), raqamli esa diskret vaqtda aniqlanadi (ya'ni 

faqat tanlangan vaqt stantsiyalarida). Shu sababli, analog 

qurilmalarning maksimal erishish tezligi har doim raqamli 

qurilmalarga qaraganda tubdan ko'pdir. Analog qurilmalar raqamli 

qurilmalarga qaraganda tez o'zgaruvchan signallar bilan ishlashlari 

mumkin. Analog qurilma tomonidan ma'lumotni qayta ishlash va 

uzatish tezligi har doim raqamli qurilma orqali uni qayta ishlash va 

uzatish tezligidan yuqori bo'lishi mumkin. 

Bundan tashqari, raqamli signal ma'lumotni faqat ikki darajada va 

uning bir darajasidan boshqasiga o'zgartirgan holda uzatadi va 

analog signal ham o'z darajasining har bir joriy qiymati bo'yicha 

ma'lumotni uzatadi, ya'ni ma'lumot uzatish nuqtai nazaridan ancha 

sig'imli. Shuning uchun bitta analog signalda mavjud bo'lgan foydali 

ma'lumotlarni uzatish uchun ko'pincha raqamli chiqish signallarini 

(odatda 4 dan 16 gacha) ishlatish kerak. 

Bunga qo'shimcha ravishda, yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, tabiatda 

barcha signallar analogdir, ya'ni ularni raqamli signallarga aylantirish 

va teskari konversiya uchun maxsus uskunalardan (analog-raqamli 

va raqamli-analogli konvertorlar) foydalanish talab etiladi. Shunday 

qilib, hech narsa bekor qilinmaydi va raqamli qurilmalarning foydalari 

uchun to'lov ba'zan qabul qilinishi mumkin bo'lmagan darajada 

yuqori bo'lishi mumkin. 

 

 

Raqamli signalni analog signalga aylantirgichlar, ko’pincha boshqariluvchi 

rezistorli kuchlanish taqsimlagichlar orqali amalga oshiriladi . Bunda 

raqamli signal UD ning kodi Xn.....X2 , X1ga qarab turli xil rezistorlar 

ulanadi. Raqamli signalni kodi o’zgarishi bilan taqsimlagichning o’tkazish 

koeffitsienti ham o’zgaradi. O’tkazish koeffitsienti o’zgarganligi tufayli, bu 

taqsimlagichning kirishiga doimiy kuchlanish berilsada, chiqish kuchlanishi 

notekis o’zgaradi. Kuchlanish taqsimlagichlarini ulash va uzish elektron 

kalitlar orqali amalga oshiriladi. Kuchlanish taqsimlagichi vazifasini 

qarshiliklar matritsasi o’taydi. Bunday matritsani ko’rinishi, a da keltirilgan. 

Ikkilik tizimdagi расм. Хоналар б¢йлаб тенглаштириш усули билан 

сигналларни квантлаш (РАА-рақамли сигналларни анолог сигналларга 

айлантиргич; МП-микропроцессор). 45-расм. Кучланиш тақсимлагич 

вазифасини бажарувчи қаршиликлар матрицаси (а) ва сигналларни 

бошқарувчи калит схемаси (б). signallarni boshqaruvchi kalit sxemasi 

rasmda ko’rsatilgan. Raqamli signalni analog signaliga aylantirishning 

aniqlik darajasi rezistorlarni tayyorlanish aniqligiga va ularning ish rejimida 

parametrlarining barqarorligiga bog’liq 

 

Рақамли сигналларни аналогли сигналларга айлантиргичнинг блок 

схемаси (а) ва унинг чиқишдаги кучланиш ўзгариши (б). 

Кучланиш тақсимлагич вазифасини бажарувчи қаршиликлар 

матрицаси (а) ва сигналларни бошқарувчи калит схемаси (б). 

 

 

 

 

 

Foydalanilgan manbalar 

Saytlar 

1) 

https://mupbv.ru/uz/chto-takoe-analogovyi-i-cifrovoi-signal-

analogovye-i-cifrovye-signaly-yavlyayutsya.html

 

2) 

https://uz.wikipedia.org/wiki/Analog_signal

 

3) 

https://prezi.com/kzshn3uu9vg-/analog-signalni-raqamli-signalga-

otkazish/

 

4) https://library.ziyonet.uz/ru/book/download/31992