Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti kimyo-metallurgiya fakulteti

NAVOIY DAVLAT KONCHILIK VA TEXNOLOGIYALAR UNIVERSITETI
KIMYO-METALLURGIYA FAKULTETI
_____________________ GURUHI TALABASI
_________________________________________________________NING
________________________________________________________FANIDAN

MUSTAQIL ISHI

MAVZU:__________________________________

BAJARDI:_______________________________________________

QABUL QILDI:__________________________________________
NAVOIY-2023
Reja
1.
2.
3.

Metallarning fizik xossalari. Davriy sistemada ¾ qismidan ko’progi metallar egallagan bo’lib, ularning 12 tasi s-elementlar, 36 tasid-elementlar, 28 tasi f-elementlar va qolgani p-elementlardir. Metallarning o’ziga xos belgilari mavjud.

Har qanday metall o’ziga xos yaltiroqlikka ega, sababi, ular yorg’liknurini spektrning ko’zga ko’rinuvchan sohasida qaytarish xususiyatiga ega.
Metallar issiqlik va elektrni yaxshi o’tkazadi. Metallarning elektr o’tka-zuvchanligi harorat ortishi bilan pasayadi va qarshiligi esa aksincha
Ko’pchilik metallar odatdagi sharoitda kristall holatda bo’ladi, ularning koordi-nasion soni katta qiymatga ega (8 va 12 ga teng).
Metallar cho’ziluvchan va yassilanuvchan bo’ladi.
Metallar elektromusbat elementlardir, ya’ni ularning oksidlari ko’pincha suv bilan birikib
asoslar hosil qiladi.
Metallarning issiqlik va elektrni yaxshi o’tkazishi – zaryadlangan zarrachalar metall kristallari orasida oson harakatlanishi hakida ma’lumot beradi. Nihoyat, metallarning elektr musbat elementlar jumlasiga kirishi – valent elektronlarning metall atomidan osongina chiqib ketishini ko’rsatadi. Bu 5 xususiyat oddiy moddalarni «metall» yoki «metalmasligi» sinfiga ajratish uchun asos bo’la oladi.

Metallarning fizik xossalari. Metallarning zichligiga ko’ra shartli ravishda 2 guruhga bo’linadi:d<5 g/sm3 gacha bo’lgani yengil metallar: eng yengil metall – Li (d= 0,53 g/sm3);d> 5g/sm3 dan yuqori bo’lgani og’ir metallar: eng og’ir metall – Os (d = 22,61 g/sm3). Yengil metallar oson suyuqlanadi, masalan seziyning suyuqlanish harorati

28,5°C. Og’ir metallar esa qiyin suyuqlanadi, masalan, volframning suyuqlanish harorati 3395°C.

Metallar qattiqligi jihatidan bir biridan farq qiladi: volfram juda qattiq, natriy, kaliy juda yumshoq, ularni hatto pichoq bilan ham kesish mumkin.

Simobdan (va qisman seziydan) tashqari barcha metallar odatdagi sharoitda o’ziga xos yaltiroq qattiq moddalardir. Metallarning fizik xossalari jumlasiga ularning optik, termik, mexaniq, elektr va boshqa xossalari kiradi. Metallarning optik xossalari ularning yaltiroqligi va shaffof emasligidir.

Rangli metallar ularning hammasi temir moddasi yo'qligi yoki yo'qligi. Ular, turli xil massa nisbatida, alohida metallarga qaraganda yaxshiroq fizik xususiyatlarni namoyish qiluvchi qotishmalar yaratish uchun ishlatiladi.

Shunday qilib, ularning kristalli tuzilmalari va metallning o'zaro ta'siri rangli qotishma qo'llanilishining asosidir. Biroq, bu toza metallar juda kam foydalanishni topadi, chunki ular juda sezgir va reaktivdir. Shu sababli, ular qotishmalar uchun asos va qo'shimcha sifatida eng yaxshi ishlaydi.
Bronza - rangli qotishma; U asosan mis va qalayning oltin aralashmasidan iborat (yuqoridagi rasmdagi haykal). Qotishma tarkibidagi mis oksidlanib CuO hosil qiladi, bu uning oltin yuzasini qoraytiradi. Nam muhitda CuO karbonat angidrid va tuzlarni yutadi va yutadi, ko'k-yashil birikmalar hosil qiladi.
uda umumiy ma'noda rangli metallarni uch turga bo'lish mumkin: og'ir (qo'rg'oshin), engil (mis va alyuminiy) va o'ta engil (magniy). O'z navbatida, ular ikkita kichik sinfga bo'linadi: o'rtacha erish nuqtalari va yuqori erish nuqtalari.

Rangli metallarning boshqa turlari olijanob (yoki qimmatbaho) metallarga to'g'ri keladi. Bunga ccp tuzilishga ega metallarni misol keltirish mumkin (alyuminiy, nikel va boshqalar bundan mustasno).

Xuddi shunday, noyob tuproq metallari rangli (seriy, samarium, skandiy, itriyum, tulium, gadoliniy va boshqalar) hisoblanadi. Va nihoyat, radioaktiv metallar ham rangli hisoblanadi (polonyum, plutonyum, radiy, fransiy, astat, radon va boshqalar).
Xususiyatlari va xususiyatlari
Metalllarning xususiyatlari va xossalari ularning sof holatida va qotishmalarida turlicha bo'lishiga qaramay, ular ularni qora metallardan ajratib turadigan umumiyliklarni taqdim etadi
- Ular yumshoq va mukammal elektr va issiqlik o'tkazgichlari.

- Ularga issiqlik bilan ishlov berish kamroq ta'sir qiladi.

- Ular oksidlanish va korroziyaga qarshi katta qarshilikka ega.

- Ularda juda ko'p paramagnetizm mavjud emas, bu ularga elektron ilovalar uchun ishlatiladigan materiallar bo'lishiga imkon beradi.

- Ishlab chiqarish jarayonlari osonroq, shu jumladan quyish, payvandlash, zarb qilish va prokatlash.

- Ular yanada jozibali ranglarga ega, shuning uchun ular bezak elementlari sifatida foydalanishni topadilar; Bundan tashqari, ular kamroq zichroq.

Uning qora metallarga nisbatan ba'zi kamchiliklari quyidagilardir: past qarshilik, yuqori xarajatlar, talablarning pastligi va minerallarning kamligi.
Mis o'zining yuqori issiqlik va elektr o'tkazuvchanligi kabi foydali xususiyatlari tufayli turli xil dasturlarda ishlatilgan.

U kuchli, yumshoq va egiluvchan, shuning uchun undan ko'plab amaliy dizaynlarni olish mumkin: quvurlardan bankalar va tangalarga. Bundan tashqari, u kemalar keelini mustahkamlash uchun ishlatilgan va elektrotexnika sanoatida juda ko'p foydalaniladi.

Sof holatda u juda yumshoq bo'lsa ham, uning qotishmalari (bu guruch va bronza o'rtasida) ancha chidamli va Cu qatlamlari bilan himoyalangan2O (qizg'ish zang).
Bu zichligi pastligi sababli engil deb hisoblanadigan metall; yuqori issiqlik va elektr o'tkazuvchanligiga ega va Al qatlami tufayli korroziyaga chidamli2Yoki3 uning yuzasini himoya qiladi.

Xususiyatlarini hisobga olgan holda, u ayniqsa aeronavtika, avtomobilsozlik va qurilish sanoatida va boshqalarda ideal metalldir.

Sink va magniy
Murakkab to'qimalarni ishlab chiqarish uchun sink qotishmalari (masalan, 4% alyuminiy va 3% mis bilan KAYEM) ishlatiladi. Bu qurilish va muhandislik ishlari uchun mo'ljallangan.

Magniyga kelsak, uning qotishmalari arxitekturada, shuningdek velosiped chig'anoqlarida, ko'prik parapetlarida va payvandlangan inshootlarda qo'llaniladi.

Shuningdek, u aerokosmik sohada, yuqori tezlikda ishlaydigan mashinalarda va transport uskunalarida foydalanishni topadi.
Titan ozgina engil qotishmalar hosil qiladi. Ular o'ta chidamli va TiO qatlami bilan korroziyadan himoyalangan2. Uning ekstraktsiyasi qimmat va 882 ºC dan yuqori bo'lgan bcc kristalli tuzilishga ega.
Kumush, palladiy va indiyning yaltiroqligi yuqori. Shuninguchun ham kumush va palladiy kuzgu ishlab chiqarishda ishlatiladi. Ko’pmetallar to’q kulrang bilankumush rang orasidagi tusga ega, ya’ni kumushrang-oq (alyuminiy, kumush, nikel) yoki kumushrang-kulrang (temir, qo’rg’oshish). Faqat oltin sariq rangli, misqizil rangli, vismut qizgishbo’ladi. Metall bug’lari alangani ma’lum tusga bo’yaydi, masalan, natriy – sariq, kaliy – binafsha, stronsiy – qizil, kalsiy qovoqrangga bo’yaydi.
Elektrolitlar orqali elektr toki o’tganda, albatta, kimyoviy o’zgarish sodir bo’ladi. Metallarning elektr o’tkazuvchanligi harorat pasayishi bilan ortadi, nihoyat, absolyut nolga yaqin haroratda metallarning elektr o’tkazuvchanligi cheksiz katta qiymatga erishadi – metallar o’ta o’tkazuvchan bo’ladi. Hamma metallar elektrni bir xilda o’tkazavermaydi. Shunga asoslanib, metallarni elektr o’tkazuvchanligiga ko’ra quyidagi qatorga joylashgirish mumkin: Ag, Cu, Au, Cr, Al, Mg, Na, Jr, W, Li, Fe, Hg, Vi

Metallardagi turli qo’shimchalar ham elektronlarning harakatiga tuskinlik qiladi va metalda qushimchalar ko’paygan sari, bu metalning elektr o’tkazuvchanligi pasayadi. SHuning uchun metall begona moddalar qo’shimchasidan tozalanganda uning elektr o’tkazuzchanligi ortadi.

Metallarning issiqlik o’tkazuvchanligi ularning elektr o’tkazuvchanligi bilan mos ravishda o’zgaradi. Videman-Frans qonuniga muvofiq metallarda issiqlik o’tkazuvchanli-giga nisbatan doimiy kattalik bo’lib, metall tabiatiga ham bog’lik. Metallarni issiqliq o’tkazuvchanligi jihatidan quyidagi qatorga joylashtirish mumkin:

Ag, Cu, Au, Zn, Ni, Fe, Pt, Hg

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1www.arxiv.com
2.www.wikipediya.com
3.fayllar.org