Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»

NAVOIY INNOVATSIYALAR INSTITUTI

«TASDIQLAYMAN» Navoiy innovatsiyalar instituti rektori ___________B.F.Yalg’ashev 2022 yil “___” ________

IQTISODIYOT
FANINING O`QUV DASTURI
SIRTQI TA’LIM
(Sillabus)

Bilim sohasi: Ta`lim sohasi: Ta`lim yo`nalishi:

300 000-Ijtimoiy fanlar, jurnalistika va axborot 310 000-Ijtimoiy va xulq atvorga oid fanlar; 60310100-Iqtisodiyot (tarmoqlar va sohalar bo`yicha);

Navoiy - 2022

Fanning asosiy parametrlari

( Fan/ modul kodi ) ECONOM6	O‘quv yili 2022/2023	Semestrlar 1	Kreditlar 6
( Fan/ modul turi ) Majburiy	Ta’lim tili O’zbek	Haftadagi dars soatlari 4 soat
Fanning nomi Iqtisodiyot	Auditoriya mashg‘ulotlari (soat) 24	Mustaqil ta’lim (soat) 156	Jami yuklama (soat) 180

Auditoriya mashg‘ulotlari va mustaqil ta’lim o’quv yuklamasi (soatlarda) ajratilgan semestr bo‘yicha taqsimoti

T/r	Auditoriya mashg‘ulotlar soatlari	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII
1	Ma’ruza	12
2	Amaliy
3	Seminar	12
4	Laboratoriya
7	Jami auditoriya soatlari	24
5	Mustaqil ta’lim va mustaqil mashg‘ulotlar	156
6	Kurs loyihasi va kurs ishlari
8	Jami yuklama	180

I. Faning mazmuni
Fanning maqsadi - talabalarga iqtisodiy bilimlarning nazariy asoslarini, iqtisodiyotning asosiy tushunchalari va toifalarini, iqtisodiy qonuniyatlari va tamoyillarini o'rgatish, hamda amaloyotda ularni qo'lllay olish xususiyatini shakllantirishdan iborat.
Fanning asosiy vazifasi - nazariy bilimlarning mohiyatini, amaliy ko'nikmalarini, qonuniyatlari va toifalarini o'rgatish, ularga nisbatan shaxsiy munosabatni shakllantirish orqali iqtisodiy muammolarning echimini topish qobiliyatini shakllantirishdir.
Fanning asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi.
- iqtisodiy atamalar, tushunchalar va nazariyalar haqida bilim va tushunchalarni o'rgatish;
-iqtisodiy ma'lumotlarni qayta ishlash jarayonida asosiy iqtisodiy ko'rsatkichlardan foydalanishga o'rgatish;
- iqtisodiy tahlil qila olishni o`rgatish;
- iqtisodiy g'oyalarni yozma ravishda mantiqiy va to'g'ri tasvirlashni o'rgatish;
- iqtisodiy tadqiqot olib borishda iqtisodiy kontseptsiyalarni qullay olishni o`rgatish.

II. Asosiy nazariy qism (Ma‘ruza mashg‘ulotlar)

Fan tarkibiga quyidagi mavzular kiradi:
1-mavzu: Iqtisodiyotga kirish. Iqtisodiy tizim turlari. Talab, taklif, bozor muvozanati. Elastiklik.
Iqtisodiy muammolarni aniqlash va misollar keltirish: iste'molchi, ishchi kuchi, biznes sektori va davlat. Natural mahsulotlar va real mahsulotlar o'rtasidagi farq. Ishlab chiqarish, taqsimlot, ayirboshlash, iste'mol jarayonlari. Ehtiyojlarning mazmuni va ularning tasnifi. Ehtiyojlarning o'sish qonuni. Iqtisodiy resurslarning mazmuni va tasnifi. Iqtisodiy resurslar va ehtiyojni qondirish darajasi o'rtasidagi bog'liqlik. Iqtisodiy qonunlar va toifalarning turkumlanishi.
Bozor tizimi. Iqtisodiy tizim tushunchasi. Iqtisodiy tizim modellari: an'anaviy iqtisodiyot, buyruqbozlik iqtisodiyoti,‌‌ bozor iqtisodiyoti. Asosiy resurslarni taqsimlash. Narxlar mexanizmiga kirish. Bozor iqtisodiyoti tizimining mazmuni. Bozor iqtisodiyotining afzalliklari va kamchiliklari.
Talab tushunchasi. Shaxsiy talab va bozor talabi. Talab qonuni. Egri talab va terminologiya, talab egri chizig'ining harakati. Shaxsiy va bozor talabi o'rtasidagi bog'liqlik, talab egri chizig'ini o'lchashda talabning o'sishi va pasayishi kabi omillarning ta'siri. Giffen effekti Talab miqdoriga ta'sir etuvchi omillar. Engel qonuni.
Taklif tushunchasi. Taklif qonuni. Taklif egri chizig'i va terminologiyasi, harakat egri chizig'i tushunchasi. Ta'minotning kengayishi va qisqarishi. Shaxsiy va bozor taklifi o'rtasidagi munosabatlarga egri taklifni o'lchashda taklifning ko'payishi va kamayishi kabi omillar ta'sir qiladi. Ta'minot miqdoriga ta'sir qiluvchi omillar. Iqtisodiy resurslarga talab va taklifning xususiyatlari.
Talab va narx taklifining egiluvchanligini hisoblash, natija mohiyatini formula bo'yicha tushuntirish. Talabning, talab va taklifning egiluvchanligini namoyish etish va izohlash. Talab va taklif elastikligining narxga bog'liqligi, uning rasmda, jadvalda, umumiy ishlab chiqarishni hisoblashda aks etishi. Mukammal raqobat sharoitida narxlarning shakllanish xususiyatlari. Sotuvchi va xaridor narxlari. Monopoliyada narxlarning shakllanishi. Taklif bo'yicha narx o'zgarishi. Monopsoniya sharoitida narxlarning shakllanishi. Talab bo'yicha narx o'zgarishi. Oligopoliyada narxlarning shakllanishi. Narxlar bo'yicha etakchilik,
2-mavzu. Iste'molchilar tanlovi nazariyasi. Ishlab chiqarish va xarajatlar. Mukammal bozor va monopoliya. Monopolistik raqobat va oligopoliya. Bozordagi muvaffaqiyatsizliklar va samaradorlik. Davlatning iqtisodiy roli.
Foyda va cheklangan foyda uchun byudjet liniyasi. Befarqlik egri va maqbul tanlovdir. Iste'molchilarning chiziqli harakatlar nazariyasi. Iste'molchining afzalligi Nafli funktsiyasi. Naflni maksimal darajaga ko'tarish qoidasi. Befarqlik egri chizig'i. Iste'mol byudjetini cheklash Narxlar va daromadlarning o'zgarishi iste'molchilar tanloviga ta'siri.
Ishlab chiqarish omillarining tavsifi. Ishlab chiqarish omillarining o'zaro bog'liqligi. Yer, mehnat, kapital va tadbirkorlik tushunchalari, harakatchanlikka omillarning ta'siri. Miqdor va sifat o'zgarishiga turli omillarning ta'sir qilish sabablari. Ishlab chiqarishning umumiy va yakuniy natijalari. Ishlab chiqaruvchilar, shtatlar, ishchilar resurslari va resurslarini taqsimlashda qarorlar qabul qilish.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida xususiy sektor (tadbirkorlar va iste'molchilar) va davlatning roli.‌‌ Bozor munosabati buzulishida asosiy atamalar: aholi farovonligi, foyda keltiruvchi mahsulotlar ijtimoiy foyda umumiy xarajatlar tarkibida shaxsiy imtiyozlar,tashqi xarajatlar, xususiy xarajatlar Ijtimoiy mahsulotlar, istiqbolli mahsulotlar, tashqi xarajatlar va tashqi daromadlar, monopoliyani suiiste'mol qilish va omillarning beqarorligi.
Monopolistik raqobat. Monopolistik bozor. Monopoliyalar turlari. Monopoliyaning afzalliklari va kamchiliklari. Monopolistik birlashmalar shakllari. Monopoliyaga qarshi davlat tadbirlari. Rivojlangan mamlakatlarda monopoliyaga qarshi siyosat tajribalari.
Bozor muvaffaqiyatsizligining mazmuni. Bozor muvaffaqiyatsizligining sabablari. Bozor muvaffaqiyatsizligining oqibatlari. Ish kuchi va kapitalni talab qiladigan ishlab chiqarish. Ishlab chiqarish va mehnat unumdorligi.
Davlatning mikroiqtisodiy siyosati. Soliqning o'zgarishi. Tashqi jihatlar. Ichki, milliy va xalqaro iqtisodiy o'sish, to'liq ish bilan bandlik, past darajadagi ishsizlik, muqobil narxlar, past darajadagi inflyatsiya, to'lov qobiliyatining muqobilligi, daromadlarni qayta taqsimlash. Ko'rsatkichlarni belgilash va davlat xususiyatlarining ko'rsatkichlarini aniqlash. Ko'rsatkichlar o'rtasida mumkin bo'lgan farqlar: qarama-qarshi narxlar va to'liq ish bilan ta'minlash. To'lov balansiga qarshilik va iqtisodiy o'sish. To'lov qobiliyatining muqobilligi va to'liq bandlik.
3-mavzu. Ish haqini aniqlash. Daromadlarning taqsimlanishi, tengsizlik va qashshoqlik. Makroiqtisodiyotga kirish. Makroiqtisodiy ko'rsatkichlar. Qisqa muddatli iqtisodiy o'sish. Uzoq muddatli iqtisodiy o'sish modellari.
Ish haqi va unga ta'sir etuvchi omillar. Davlat siyosati, talab va taklifning ta'siri, savdo aloqalari. Talab va taklifning o'zgarishi, davlat siyosatida ish haqining tabaqalanishi: malakali, malakasiz; birlamchi, ikkilamchi, erkak, ayol; xususiy sektor, davlat sektori. Ishchi kuchi bozorida talab va taklif o'zgarishiga ta'sir qiluvchi omillar. Ishchilarning ustunligi va kamchiliklari. Ish haqi, ish vaqti, mehnat sharoitlari to'g'risida jamoaviy bitimlar tuzish. Bandlikni himoya qilish. Davlat siyosatiga ta'sir qilish. Kasaba uyushma faoliyati va unga ta'sir etuvchi omillar.
Turmush darajasi ko`rsatkichlari. Turmush darajasini va daromad taqsimlanishini taqqoslash. Mutlaq va nisbiy qashshoqlik ta'rifi. Qashshoqlikning sabablari. Qashshoqlikni kamaytirish va daromadlarni taqsimlash siyosati. Haqiqiy yalpi ichki mahsulot va inson taraqqiyoti indeksi. YaIM va inson rivojlanishi indeksining afzalliklari va kamchiliklari. Hayot darajasidagi farqlar, daromadlarni davlatlar o'rtasida va davlat ichida taqsimlash. Mutlaq va nisbiy qashshoqlik o'rtasidagi farq. Qashshoqlik sabablari, shu jumladan ishsizlik, eng kam ish haqi. Iqtisodiy o'sish, ta'lim sifatini oshirish, davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash, progressiv soliq stavkasi va eng kam ish haqi siyosati
Milliy iqtisodiyotning mazmuni va uning tuzilishi. Makroiqtisodiyot va mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiy ko'rsatkichlar va ularning amal qilishi. Makroiqtisodiy atamalar va tushunchalar.
Makroiqtisodiyot. Asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar. Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot o’rtasidagi farq, iqtisodiy sub'ektlar. YaIM tushunchasi va uni hisoblash usullari.
Real YaIM va undan iqtisodiy o'sishni o'lchashda foydalanish. Aholi jon boshiga to’g’ri keluvchi YaIM. Jami talab o'zgarishi- bu resurslar va YaIM iste'moli. Ishlab chiqarish quvvati, investitsitan soni va sifati, texnologiya va ishlab chiqarish omillari iqtisodiy o'sishga ta’sir. Turli davlarlarda iqtisodiy o’sishning turlari.
Iqtisodiy o'sishning nazariyalari, konsepsiyalar va modellari. Iqtisodiy o'sishning keynscha va neokeynscha modellari. Kobb-Duglasning ishlab chiqarish funktsiyasi. Solou o'sish modeli R. Harrod va E. Domar modellari V. Leontievning "iqtisodiy samaradorlik" modeli. "Nolinchi iqtisodiy o'sish" konsepsiyasi.