O ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o ‘rta maxsus talim vazirligi

O ‘zbekiston Respublikasi Oliy va O ‘rta maxsus talim vazirligi

Islom Karimov nomidagi Toshkent Davlat Texnika Unversiteti
Olmaliq filiali
“Konchilik ishi va metallurgiya”fakulteti
“Metallurgiya” kafedrasi
“Quymakorlik texnalogiyasi” fanidan
Mustaqil ish


Bajardi ; Ismoilova M
Qabul qildi; Masidiqov E

• Mavzu: Rangli qotishmalarni eritish usullari
• Reia
• 1. Mis qotishmasi
• 2. Aluminiy qotishmasi
• 3. Rux qotishmasi
• 4. Xulosa
• 5. Foydalanilgan adabyotlar

Rangli metall quyma qotishmalarining juda katta miqdori ichidan bu yerda faqat eng muhimlari - mis, alumin, magniy qotishmalari qisqacha ko‘rib chiqilgan, shuningdek sanoatda keng tarqalgan yoki yaqin kelajakda qoilash uchun katta istiqbollarga ega ba’zi rangli metall qotishmalari haqida tushunchalar berilgan
Mis qotishmalari. Mis qotishmalari bronzalarga va latunlarga bo‘linadi. Bronzalar, o‘z navbatida, qalay (misning qalay bilan qotishmasi) va qalaysiz (misning alumin, temir, marganes, nikel va boshqalari bilan qotishmalari) ga bolinadi. Latunlar tarkibida boshqa elementlar ham (masalan, kremniy, aluminiy, temir, marganes, qo‘rg‘oshin) bo‘lishi mumkin bo‘lgan misning rux bilan qotishmalarini o‘zida aks ettiradi. Mis qotishmalarining asosiy afzalliklari (asosan bronzalaming) ulaming atmosfera va yemiravclii moddalar ta’siriga qarshi yuqori chidamlilikka ega ekanidan iborat. Undan tashqari, bu qotishmalarda ishqalanish koeffitsiyentining qiymati past bo‘ladi. Ko‘p mis qotishmalarining holat diagrammalari avvalgi bolimda ko‘rib chiqilgan holat diagrammalari turli tiplari qo‘shilib ketadigan murakkab diagrammalami o‘zida aks ettiradi. Mis-qalay qotishmalari qalay va misga boy alohida hudulami hosil bo‘lishiga olib keluvchi keng qotish intervaliga ega. Mis-aluminiy qotishmalari mis-qalaynikiga o‘xshash va undan farqli ravishda tor qotish intervali bilan tavsiflanuvchi murakkab holat diagrammasiga ega. Shuning uchun ular mis-qalay qotishmalari kabi yorqin aks etgan notekis tuzilishga ega emas
Aluminiy qotishmalari. Aluminiyning kremniy, mis, magniy, marganes va boshqa komponentlar bilan qotishmalari mashinasozlikda va asbobsozlikda keng qoilaniladi:. GOST 2685-75 da quyma alumin qotishmalarming 35 ta markasi belgilangan, ular kimyoviy tarkibiga qarab 5 guruhga boiinadi: I guruh - aluminiy-kremniy tizimi asosidagi qotishmalar: AL2, AL4, AL4-1, AL9, AL9-1, AL34, AK9, AK7. Umumiy silumin deb nomlanuvchi bu guruh qotishmalari yaxshi quyilish xossalriga ega, lekin mayda urugli tuzilishni olish uchim modifikatsiyalash kerak; II guruh - aluminiy-kremniy-mis tizimi asosidagi qotishmalar: AL3, AL3V, AL5, AL5-1, AL6, AL10V, AL14V, AL15V, AL32. Aluminiy-kremniy-mis qotishmalarida kremniyning massa ulushi 3-6,5% ni tashkil etadi (AL14V va AL32 qotishmalarida - 8,5% gacha). Bu qotishmalarda kremniy va misning qo‘shilishi nafaqat quyilish xossalarini yaxshilaydi, balki mexanik xossalarini sezilarli darajada oshiradigan termik ishlov berishni qollash imkoniyatini beradi; III guruh - aluminiy-mis tizimi asosidagi qotishmalar: AL7, AL19 va AL33. Alumin-mis qotishmalar termik ishlov berishga moyil, ishlov berilgandan so‘ng ulaming mexanik xossalari keskin yaxshilanadi. IV guruh - alumin-magniy tizimi asosidagi qotishmalar: AL8, АЫЗ, AL22, AL23, AL23-1, AL27, AL27-1, AL28. Bu guruh qotishmalarining xossalarini oshishiga qotislnnalarga (AL8 va AL13 qotishmalaridan tashqari) titan (0,05-0,15%), berilliy (0,03-0,15%) va sirkoniy (0,05-0,20%) (AL8, AL13 va AL22 qotishmalaridan tashqari) qo‘shilishi bilan erishiladi. Ba’zi alumin qotishma
Rux qotishmalar. Rux - mis - aluminiy - magniy tizimi asosidagi qotishmalar bosim ostida quyishda keng tarqalgan. Bosim ostida quyish usulida quyilgan rux qotishmalaridan olingan quymalar asbobsozlik, avtomobil sanoati, elektr sanoati va shu kabi sohalarda keng qo‘llanailadi. Rux qotishmalari yaxshi silliqlanadi va barcha turdagi galvanik qoplamalar - nikellash, xromlash, kumushlash kabilami o‘ziga qabul qiladi, shuningdek ulami Iak va emal bilan oson qoplash mumkin. Bosim ostida quyishda qollaniladigan ba’zi rux qotishmalarining kimyoviy tarkibi va mexanik xossalari 12.12-jadvalda keltirilgan[6]. Ruxning aluminiy va mis bilan qotishmalari ishqalanish sharoitlarida islilovchi turli detallami (masalan, vtulkalami, podshipniklami) tayyorlashda qo‘llaniladi. GOST 21437 - 75 bo‘yicha quyma rux antifriksion qotishmalarining ikki markasi - SAM9-1,51 va SAMlO-1,51 mavjud. Rux qotishmalari S liarfi bilan markalanadi. undan keyin legirlovchi elementlaming bosh harflari keladi, raqamlar bilan ulaming foiz miqdolari (massa ulushi) ko‘rsatiladi. Quyma antifriksion mx qotishmalarining kimyoviy tarkibi, mexanik xossalari va taxminiy vazifalar

Xulosa

Bugungi kunda quymakorlikda eng ko‘p ishlatiladigan qotishmalar - cho‘yanlardir. Undan tashqari uglerodli va legirlangan polatlar va rangli qotishmalar haqida yangi ma’lumotlar keltirilgan

• FOYD A LAN I LG AN ADABIYOTLAR
• 1. Sh.M. Mirziyoyev, Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz - T: “0 ‘zbekiston”, NMIU 2017,488 b. 2. О ‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha harakatlar strategiyasi to'g’risida -T: 2017-yil 7-fevral PF-4947- sonli farmoni 3. Н.Н.Рубцов, В.В.Балабин, М.И.Ворабьев, Технологии литейного производства. Литейные формы. - Москва, 1959, 554с. 4.Б.В.Бауман, П.А.Борсук, Л.Я.Козлов, Технологические основы литейного производства. Формовочный материалы. - М.: Маш. 1996, 94с. 5.S.A.Rasulov, Quyma mahsulotlarni loyihalash va ishlab chiqarish. 0 ‘quv qo‘llanma. -Toshkent, 2019, 183b.