Okean va uning tubini tuzilishi

kamdan-kam yotqiziqlar bilan qoplangan bo’ladi. Dengiz o’simliklari faqat yaxshi sritilgan shu zonada rivojla- nadn. Dengiz sayozlish zonalarida xosil buladigan yotkizikpar odatda anik kat-kat buladi. Ularda kiyshik kat-katlik yoki not ugri taxdanish deyarli x,ech kachon k^rinmaydi. Juda tik, bazan dengiz satx,iga 60° gacha burchak bilan tushib ketgan marjoy riflari bulardan mustasnodir, chunki bu yerlarda chukindilar juda notekis katlamlanadi yoki sira katlamlanmaydi. Dengizpardagi sayoz joylarning kirgokka yakin kismlarida eng kucheiz shamol ta’eirida suv yuzida xosil bulgan mayda tulkinlarning xuddn negativga kuchirilgan bosmasi kabi t^'lkin belgilarini yotkizikdarda kurish mumkin.
Okeanning batial zonasida eng mayda gil va loyka chukindilar yotkiziladi. Loykdparni kuyidagi turlarga ajratish kabul kilingan: kuk loyka, kizil loyka va yashil loyka. Loykalarning orasida. dengiz suvlari, muzlar yoki shamollar bilan -ba’zan uzok masofalardan keltirilgan birmuncha dagal yotkizikdar >;am uchrashi mumkin.


2.4-4. Okean va uning tubini tuzilishi

Yerning materik va orollarini urab turadigan suv pusti - gidrosfera deyiladi. Yunonchadagi “okeanas” Yerni aylanib okadigan azim daryo degan ma’noni bildiradi. U gidrosferaning katta kdemn (94%) ni egallaydi. Fizik va kimyoviy tarkibi jixatidan okean bir butun, lekin mikdori jixatidan gidrologik va gidro- kimyoviy kursatkichlari xilma-xildir. Gidrologik rejim- ning tabiiy geografik xususiyatlariga kura, Dunyo okeani aloxida okeanlar, dengizlar, kultikdar, buxta va bugozlarga ajralib turadi.

1650 yilda golland geografi B.Varinnus Dunyo okeanini 5 aloxida kiem ga: Tinch, Atlantika, Xind, Janubiy Muz, Shimoliy Muz okeanlariga bulgan. 1845 yilda London geografiya jamilti xam buni tasdikdagan. Keyinrok ba’zi olimlar Dunyo okeanining fakat 3 ga ajratdilar: Tinch, Atlantika va X,ind okeanlariga. XX aerning 30 yillaridan boshlab Arktika xavzasi sinchiklab tskshnrilgandan keyii, turt aloxida okeanga ajratildn. Tinch, Atlantika, Xiid va Shimoliy Muz okeansha, Yer sharila okean suvi na kurukliklarning taksimlanishi turlncha. Shimoliy yarim щ.zrda sun satxi Yer sharining 61% ni egallaydi. B u yerda okean suvlari kuruklikka ancha kirib ,borib, kun sopli dengiz va daryolarnn tashkil kil ad i. Barita ichki dengizlar Shimoliy yarim sharda joylashgan.
Okean tubi maydonining kupchilik kismi (73,8%) 3000 m dan 6000 m gacha chukurlikda joylashgan.
Okean tubining planeta mikyosidagi morfostruktu- ralarinn (eng yirik shakllari) kontinent1. Materiklarning suv ostida kolgan chekka kismlari.
2. Okean ka’ri.
3. Materiklarning suv ostida kolgan chekka kismlari bilan okean ka’ri urtasidagi orgishk zona.
4. Oksan urtasidagi tog tizmalari.
Okean tubining materiklarga yondosh kismlarinnng tuzilishi materiklarnikiga uxshash bulib, materiktar- ning suv ostidagi chekkasi x.isoblanadi va unda relef ni xususiyatlariga karab shelf, materik yon bagri va materik etagi ajratiladi.
Tinch okeani chekkalarining katty kismida, Xind okeanining shimoliy sharkida, shuningdek Karib va Skoba dengizlarida materikning suv ostidagi chekkasi bilan okean ka’ri urtasida oralik zona joylashgan. Bu yerlarda chekka dengiz soylari (chukurlngi 400-5000 m gacha), yoysimon tuzilgan orollar (bunday orollarnnng uchlari suv ostida TOF tizimlari x,osil kiladi), chukur novlar (Marian iovi - 11022 m) relefining asosiy shakllarini uchratish mumkin. Bunday orollar zonasida zilzilalar kup bulib, iulkonlar ogilib turadi. Okean urtasidagi suv osti tog tizimlari okean tubining turtinchi yirik shaklidir. Barcha okeanlar kesib utgan suv osti toglarida riftl ar-graben sifat vodiylar uchraydi. Rift tizmalarida kundapang siniklar, shuning¬dek yirik vulkon massivlari uchraydi.
•« > Skanirovano s CamScanner
Dunyo okeanining urtasidagi TOF tizmalaridan tashkari abissal zona xam bulib, u yer yuzining eng past geometrik sat*ini (urtacha chukurligi 4000 m maksimal chukurligi 7000 m gacha) egallaydi. Maydoii 185 mln. km2 dan ortik (Dunyo okeani tubi umumiy maydonining 50% dan kuprok kismn). Okean ka’ri relefi va tektonik strukturasining eng yirik elementlari - okean botik- lari va ularni ajratib turadigan turli turdagi okean kutarilmalaridir. Botiklar okean ka’rining eng katta kisminn egallaydi; ularning urtacha chukurligi 5000 m. Botiklar ichida alox,ida suv osti toglari - vulkonlar kutarilib turadi. Tropik dengizlardagi kupgina suv osti toglarining usti marjoy kurilmalardan iborat.
Okean suvining zichligi yoki solishtirma ogirligi uning shurligi bilan bevosita boglikdir. Chukurga tushgan sari suvning shurligi va zichligi xam uzgarib boradi, chukurligi 200 m gacha boradigan joylarda suv eng shur va zich buladi, undan sung shurlik va zichlik 1640-1830 m chukurlikgacha kamayib boradi. Juda chukur yerlarda shurlik va zichlik yaia oshib boradi, lekin suv ostida yuzasiga Karaganda tuz kamrok buladi. Bunday x,odisalar fakat okeanlarda ruy beradi. Chukur okean suvida 30-40
nnlcha oldin x,ayvonlar ancha kam degan fikr x,ukmron edi.
^>ndilikda shu narsa anikdandiki, dengiz va okeanlarning turli chukurliklarida tirik mavjudotlar shu kadar kupki, ularga Karaganda materik bir chuldek kurinadi. Dentz xayot beshigidir. Anikdanishicha x,amma sinf x,ayvonlari- ning 75% suvda vujudga kelgan.