O’rta asr bayramlari XVI-XIX asr bayramlari XX asr bayramlari

2-MAVZU: O`zbekiston miqyosida o`tkazilgan sport bayramlari

Reja:

1. 
   O’rta asr bayramlari
   
2. 
   XVI-XIX asr bayramlari
   
3. 
   XX asr bayramlari
   

ISLOMIY BAYRAMLAR.

O’rta asr bayramlari tarixdda O’rta Osiyoga islom dini bilan kirib kelgan bayramlar alohida o’rin tutadi. Chunki bu bayramlar o’rta asrlardan boshlab, ajdodlarimiz hayotiga juda kuchli ijtimoiy-siyosiy, madaniy-ma`rifiy ta`sir ko’rsatgan.

Ma`lumki, islomda asosan ikkita rasmiy diniy bayram mavjud bo’lib, ular katta bayram - qurbon hayiti (arabcha nomi - "iyd al' kabir", "iyd al'-adqo") yetti kun, hozir uch kun - xijriy zul-xijja oyining 10-13-kunlarida va kichik bayram – Ro’za Hayiti (arabcha nomi "iyd as-sagir", "iyd al-fitr") ham uch kun - shavval oyining 1-3-kunlarida nishonlangan. Bu bayramlarning asosiy mazmuni ertalab masjidlarda namoz o’qish marxumlarni yod etib, duoi fotiha qilishdan iboratdir.

Xulosa qilib aytganda, islom dinidagi bayramlar xursandchilik, tinch-totuvlik, mehr-oqibat ko’rsatish, shukrona qilish kunlaridir. Bu hayit kunlarda qarindoshlar, yor-birodarlar bir-birlarini ziyorat qilishib, tabriqiashib, hol-ahvol so’rashi xayrli ishlardan sanaladi.

O’rta asrlarda arablar bayramlarning diniy mazmuniga alohida e`tibor berib, bayramlar o`tkaziladigan joylarga maxsus masjidlar qurishgan. Keyinchalik bu masjidlar O’rta Osiyo shaharlarining muhim tarkibiy qismi bo’lib qolgan. Ular Qurbon xayiti, Ramazon (iyd-al-fitr) bayramlari va musulmon udumlari o`tkaziladigan markaz vazifasini bajargan. Bu masjidlarning mohiyati bir xil bo’lsa-da, ular turli joyda turlicha nomlangan: "Namozgoh" (namoz o’qish joyi), "Musallaaliyd" (bayram kuni namoz o’qish joyi), "Iydgox." (bayram o`tkazish joyi) va hokazo. Bayramlardan asosiy maqsad - xalqni musulmon dini asosida birlashtirish bo’lgan. Bayram o`tkaziladigan joylarda majlis, namoz va qurbonlik kabi diniy anjumanlar uyushtirilgan. Ba`zan shoxlar va hukmdorlar o`z olijanobligini ko’rsatish maqsadida bu joylarda xalq. uchun katta ziyofatlar ham berishgan.
OMMAVIY XALQ BAYRAMLARI

Ilk o’rta asrlarda vujudga kelgan yangi siyosiy-diniy muhit qadimiy mahalliy bayramlar taraqqiyotiga o`z ta`sirini ko’rsatgan. Islomni targ’ib qiluvchi din arboblari majusiylik, zardushtiylik, buddaviylik bilan bog-lik, bayramlar, tomoshalar, marosimlarga qarshi kurash olib borishgan. Chunki qadimiy bayramlarda zardushtiylik g’oyalari tarrib qilinib, ularda Axuramazda, Mitra, Anaxita, Mirx kabi timsollar ulug’langan, muqaddas olov atrofida raqs tushilib, tomoshalar ko’rsatilgan, ziyofatlar uyushtirilgan, may ichilgan, kayfu safo qilingan. Bu esa islom dinida rad etilgan. Shu boisdan zardushtiy diniga e`tiqod kiluvchi ko’plab san`atkorlar boshqa joylarga jumladan, Xindiston, Xitoy kabi mamlakatlarga ketib qolishgan. Movarounnahrda qolgan zardushtiylarning bir qismi tog’lar yoki sahrolardan panox topishgan

Maxalliy aholining tabiat bilan bevosita bog’liq bayramlarga ehtiyoji kuchli bo’lganligi bois Navro’z, Sada, Mehrjon kabi bayramlar saqlanib qolgan.

Islom arboblari "Navro’z" bayramini taqiqlashga ko’p o’rinishgan. Bu bayram kishilarning ozodlikka intilishini kuchaytirishi, ularni birlashtirishi mumkin, deb xavotir olishgan. Shuning uchun "Navro’z" istilochilar saroylarida, amaldorlar va din raxnamolari davralarida rasmiy bayram sifatida nishonlanmagan. Lekin bu tazyiqda qaramay "Navro’z" xalq orasida bayram qilinavergan. Shu boisdan ayrim shoxlar va amirlar keyingi asrlarda o’`zini xalqparvar ko’rsatish maqsadida "Navro’z"ni bayram sifatida nishonlashga majbur bo’lishgan.

BAYRAMLARNING UMUMIY HOLATI

XVI-XIX asrlarda hukmdorlar xalq bayram-lari, marosimlarining mazmuniga O`z manfa-atlarini singdirishga va ulardan siyosiy mak,-sadlarda foydalanishga o’rinishgan. Ba`zida esa ular bayramlar va xayitlar O`tkazilishiga e`ti-bor ham berishmagan.Shayboniy hukmdorlar dastlabki tomosha-bayramlarga kam ahamiyat berishgan. keyincha-lik esa ular xalq. O`rtasida O`z obrO`yini kuta-rish maqsadida bayramlar O`tkazilishiga aloxida e`tibor bera boshlashgan. X.atto Ubay-dullaxon bayramlarni nishonlash bo’yicha max-sus Farmon ham chiqargan. Unda "Buxoroning barcha kosib-xunarmandlari O`z dukonlarini chiroyli qilib tuzatib, kechayu kundo’z uzluk-siz savdo kilishsin, qayitga chikdan odatlar qachon xoxlasalar roqat-farogat va O`yin-kulgu kilishsin, xech bir narsa bu ishda tuskinlik kilmasin!" deyilgan. Buxoro amirligi, Xiva, qukon xonliqiaridagi bayramlar. Buxoro amirligi, Xiva va quqon xonliqiarining qar birida O`ziga xos ijtimo-iy-siyosiy hayot mavjud bo’lgan. Ulardagi an`a-naviy bayramlarda ba`zi bir O`ziga xos jihat-lar bo’lsa ham, Biroq. moqiyat e`tibori bilan an`anaviy bayramlarga xos umumiylik saqla-nib qoldi. Buxoro amiri ham, Xiva va Qo’qon xonlari ham bu bayram tomoshalariga O`z siyosa-tini singdirishga harakat qilishgan.Sadriddin Ayniy XIX asrda Buxoroda xud-di shunday maqsadda uyushtirilgan bayram haqida kuyidagilarni yozadi: "Amir Muzaf-far urushda (Rossiya bilan bo’lgan) engilgan-dan so’ng, xalq. oldida obrusiz bo’lib, ... qar bir erda "chavkiy" (umumiy bazm) uyushtirib, odatlarni uning tomoshasiga band kilar, shu yul bilan xalq. ommasining diqqatini O`zining nojuya ishlaridan chetga tortar yoki O`z kirdiqorlarini xaspushlardi".

Buxoroda Abdulaxadxon, Sayd Olimxon davr-larida diniy bayramlarga katta ahamiyat be-rilgan. Xalq. orasida esa Navro’z eng katta bay-ram sifatida O`tkazilavergan.XIX asrda Ogaxiy xalq. ommaviy bayramlari-ni jiddiy qizikish bilan O`rganib, kater asar-lar yozgan. Jumladan, Navro’z haqidagi asar va gazallarida "Shikor", "Poyga", "qurash", "To’y-noma", "Ov ta`rifi", "Poyga ta`rifi", "Tukay-da ov" kabi turli tadbirlarning O`tkazilish tar-tiblari to’qrisida muhim ma`lumotlar beradi."To’ynoma" masnaviysida bunday marosim-lar to’y ishtirokchilariga usha davrning ofHp mO`sibatli sharoitida bir laxza dam berib, ularning zamon tashvishlarini biroz bo’lsa-da esdan chiqarishga kumaqiashardi, deyiladi. Shuningdek, bu masnaviyda to’y marosimlari-da qizikHarli ommaviy tomoshalar (poyga, kurash, dor) bo’lib O`tishi ma`lum qilinadi.

Ogaqiy chavandozlarning poygadagi maqora-tini, Suqoob, Bax>1an, Yajanlarga o’xshaydi-gan bakuvvat polvonlarning kurashdagi mard-ligini, dorbozlarning dor O`yinlaridagi epchillik san`atini madx. etadi. SHoir dorbozlarning chakdonlik bilan oldinga va orkaga yugurib, oyoqiariga maxsus kuti bog’lab, qara-kat kilishlarini, ikki laganni bir-biriga tunkargan holda dor simiga kuyib, uning us-tida utirishlarini, qizik.-qizik. O`yinlar kursatishlarini ham yozadi (O. Madaev. Toza yil muborak bulsin//Navro’zi olam bugun. - T.: 1989. - 82-84-betlar).
Mustaqillik arafasi va uning dastlabki yillarida xalq. marosimi va bayramlarini tiqiash jarayoni boshlandi. Tarixiy manbalar asosida qadimiy urf-odatlarni, xalq.imiz-ning bayramlarni O`tkazishga doyr mavjud taj-ribalarini O`rganishga kirishildi. Milliy-an`anaviy bayramlardan kaysi birlarini tiqiash, ularni kdnday tashkil qilish qaqidagi kishilarning fiqolari O`rganilib, ular aso-sida bayramlarga doyr ilmiy-amaliy qO`llan-malar yaratildi. Ajdodlarimizning asrlar da-vomida asrab-avaylab, e`zozlab avloddan-av-lodga O`tkazib kelgan yaxshi an`analari yana sayqal topib, boyib, rivojlantirilishiga ahamiyat berildi. Xalqimizning qadimiy Navro’z, qovun sayli, Uzum sayli, qosil bayrami" kabi bayram marosimlari ommaviy ni-shonlana boshlandi.

Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab milliy an`analarni tiqiash davlat siyosati darajasiga ko’tariddi. O’zbekiston rax.-bariyati eng avvalo, xalqimizning eqtiyoji, orzu-istaqiaridan kelib chikib, azaliy bayram-larni tiqiashga katta e`tibor bera boshladi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I. qarimov farmonlari asosida xalqimizning tari-xiy merosi bo’lgan Navro’z bilan bir katorda, diniy bayramlar - Ruza vapiti va qurbonuayi-ti ham rasman tiqiandi.

Istiqiolni sharaflaydigan bayramlar: Mus-taqillik kuni, qonstitutsiya ko’pi, O’qituvchi-lar va murabbiylar kuni, Xotira va qadrlash kuni kabilar joriy etildi. Davlat tili haqida-gi krnun qabul qilingan kun (21 oktyabr'H Tip bayrami sifatida nishonlanadigan buddi. O’zbekiston takvimida qadimiy shaharlar kuni, jumladan Samarkand kuni (18 oktyabr') ham paydo bulmokda.

Umuminsoniy qadriyatlarni targib kiluvchi "Yangi yil bayrami", "Xotin-qizlar bayrami" kabilar istiqiolga erishilgandan keyin ham rasmiy bayram sifatida nishonlanaver-di.

Jahon ilmi-fani, madaniyati ravnakdga munosib qissa kushgan Zaqiriddin Bobur (1993), Baqouddin Nakshbandiy (1993), Abdu-xolik. Rijduvoniy (1993), Mirzo Ulug’bek (1994), FerO`z (1995), Najmiddin qubro (1995), Amir Temur (199b), Imom al Buxoriy va Axmad Fargoniy (1998), Jaloliddin Manguberdi (1999), Marginoniy (2000), Moturudiy (2000), hamoliddin Bexzod (2000) kabi uluq ajdodla-rimizning tavalludi, Xiva va Buxoro shahar-larining 2500 yilligi (1997), "Alpomish" dostoni yaratilganligining 1000 yilligi (1999), "Avesto" yaratilganligining 2700 yilligi (2001), Termiz shaqoining 2500 yilligi (2002)ni nishonlash umumxalq. bayrami sifatida O`tkazildi.

O’zbekistonda bo’lib utayotgan Toshkent kinofestivali, "Sharq.taronalari" (Samarkand), "Teatr festivali", "Simfonik musika festivali" kabi xalqaro anjumanlar ham xalq.i-mizning madaniyat bayramlariga aylanib ket-mokda.