Oshirgan ijtimoiy, siyosiyiqtisodiy tadbirlarining

---

13-MAVZU SOVET HOKIMIYATINING O‘ZBEKISTONDA AMALGA 
OSHIRGAN IJTIMOIY, SIYOSIYIQTISODIY TADBIRLARINING 
MUSTAMLAKACHILIK SIYOSATI. O‘ZBEKISTON MUSTAQILLIKKA ERISHISH 
YO‘LIDA 
1-topshiriq. "Ikkinchi jahon urushidan keyingi O'zbekistonning ijtimoiyiqtisodiy va madaniy 
hayotidagi ziddiyatlar" jadvalini to'ldiring. Bunda:
1. O'zbekistonning urushdan keyingi davrdagi siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy 
hayotini aniqlang (1946-1991)
2. Jamiyatning turli sohalarida qanday qarama-qarshiliklar paydo bo'lganligini aniqlang 
Salbiy tomonlari 
Ijobiy tomonlari 
kkinchi jahon urush bevosita O‘zbekiston 
hududida olib borilmagan bo‘lmasada, lekin 
respublika urush natijasida murakkab ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik holatda edi. 
1946-yil 2-fevralda qabul qilingan O‘zbekistonda 
paxtachilikni tiklash va rivojlantirishga oid qarori 
respublikada paxta yakkahokimligi siyosatini 
kuchaytirish uchun asos bo‘ldi. 
dehqonchilikning boshqa sohalarida ekin
maydonining qisqartirilgani oqibatida g‘alla va
sabzavot tayyorlashda urushdan oldingi darajaga 
yetmadi. 
Ijtimoiy masalalarga e’tibor qaratilsa-da, narx-
navo yuqori, oziq-ovqat mahsulotlari 1950-yilda 
1940-yilga nisabatan deyarli ikki barobar qimmat 
edi. Shunday bo‘lsada, urushdan keying yillarda 
eng ijobiy ijtimoiy o‘zgarish kartochka tizimi 
bekor qilindi. 
qishloq aholisining moddiy ahvoli og‘ir edi. Ishchi-
larming oylik daromadi 64 rubl bo‘lgan bir paytda, 
ulamiki o‘rtacha 20 rublni tashkil etar edi. 
Vaholanki, urushdan keyingi xo‘jalikni tiklash va 
rivojlantirishning asosiy ogirligi qishloq 
mehnatkashlari zimmasiga tushdi. 
Respublikada paxtachilikni rivojlantirish uchun 
ekologik sharoitni hisobga olmagan holda 
kimyoviy moddalar qo‘llanilishi ko‘payib, yangi 
yerlar o‘zlashtirildi. 
O‘zining bog‘ va mevalari bilan mashhur bo‘lgan 
O‘zbekiston aholisi haddan tashqari ko‘p 
olinadigan soliq tufayli bog‘laridan voz kechdi. 
Chorvadorlar shu sababga ko‘ra mol boqib foyda 
ko‘rmadi. Ahvol shu darajaga yetdiki, aholining 
shaxsiy mollari soliq hisobiga davlat va jamoa 
xo‘jaliklari foydasiga olindi. Oqibatda shaxsiy 
xo‘jaliklarda chorva mollarining soni keskin 
kamaydi. 
XX asrning 50-yillaridan boshlab qo‘riq va bo‘z 
yerlami o‘zlashtirish orqali paxta yetishtirishni 
ko‘paytirishga kirishildi. Uch yil (1953- 1955) 
ichida respublikada 130 ming gektar yangi yerlar 
ochildi. Birgina Mirzacho‘lning o‘zida 1956-yilga 
kelib 200 ming gektar yer o‘zlashtirildi. 1960- 
yilda O‘zbekistonda sug‘oriladigan yer maydoni 
2.571 ming gektarga yetdi. 
Aholi o‘rtasida kamqonlik, gepatit va onkologik 
kasalliklar bilan kasallanish jiddiy ko‘paydi. 
Paxtachilikni rivojlantirish uchun mineral 
o‘g‘itlardan foydalanishga katta e’tibor qaratilib, 
respublikada 1951-yilda 0,9 mln tonna mineral 

---

Yerlarning hosildorligi tushib, sho‘rlanish 
ko‘paydi. 
o‘g‘it ishlatilgan boisa, 1980-yilda uning miqdori 5 
mln tonnadan oshib ketdi. 
Ishlab chiqarish texnologiyasi eskirgan, 
mahsulotlarning sifati past, ular sotilmasdan 
omborlarda toʻplanib qolayotgan edi. Ma’muriy-
buyruqbozlik tizimi, iqtisodiyotga partiyaviy 
rahbarlik va uning mafkuralashtirilishi 
iqtisodiyotni isloh qilish yoʻlidagi urinishlarni 
yoʻqqa chiqarar edi. Ijtimoiy ehtiyojlarga mablag 
ajratishda qoldiq prinsipi hukmron edi. Bular 
aholiningmehnatga qiziqishi va faolligini 
susaytirdi, boqimandalik, tayyoriga ayyorlik, 
ichkilikbozlik, giyohvandlik, chayqovchilik, 
poraxoʻrlik kabi yaramas illatlarni keltirib 
chiqardi. 
Shunday bo‘lsada, O‘zbekistonda paxta 
yakkahokimligi siyosati tufayli yildan-yilga paxta 
yetishtirish ko‘payib bordi. Paxta xomashyosi 
yetishtirish 1946-1985-yillarda 5,5 baravar 
ko‘paydi, paxta ekiladigan maydonlar 1 mln ga 
dan ortdi. 1966-1986-yillar mobaynida 
O‘zbekiston qishloq xo‘jaligiga 45 mlrd rubl 
mablag‘ ajratilgan bo‘lib, shundan 17,1 mlrd rubli 
sug‘orish tarmoqlariga sarflandi. Shu davrda 1,5 
mln ga yer o‘zlashtirildi 
Huquq va qonuniylikka putur etgan edi. Xoʻjalikni 
boshqarishda 200 mingtacha turli buyruqlar, yoʻl-
yoʻriq va koʻrsatmalar beruvchi qonunsimon 
hujjatlar hukmron bolib, ular xoʻjalik 
xodimlarining har bir qadamini nazorat qilib, 
tashabbuskorlikni boʻgʻar edi. 
Oʻzbekistonda paxta yakkahokimligi siyosati 
tufayli yildan-yilga paxta yetishtirish koʻpayib 
bordi. Paxta xomashyosi yetishtirish 1946-1985- 
yillarda 5,5 baravar koʻpaydi, paxta ekiladigan 
maydonlar 1 mln ga dan ortdi. 1966- 1986- yillar 
mobaynida Oʻzbekiston qishloq xoʻjaligiga 45 
mlrd rubl mablagʻ ajratilgan boiib, shundan 17,1 
mlrd rubli sugʻorish tarmoqlariga sarflandi. Shu 
davrda 1,5 mln ga yer oʻzlashtirildi. 
Oʻzlashtirilgan yerlarda yangi sovxozlar 160 tani 
tashkil etgan boisa, 20 yil davomida bu yerlarda 
10,4 mln tonna paxta xomashyosi yetishtirildi. 
Qishloq xoʻjaligining ekstensiv yoidan 
rivojlantirilishi, totalitar rejimning sugʻorish 
texnologiyasiga qoʻpol aralashuvi ogʻir ekologik 
oqibatga olib keldi. Suv zaxirasini oʻylamay yangi 
yerlarning oʻzlashtirilishi dunyodagi eng katta 
koilardan biri – Orol dengizining qurishiga sabab 
boidi. 
Oʻzbekiston SSR Vazirlar Kengashining 1946- yil 
3- oktyabrdagi qaroriga binoan, Toshkent 
viloyatining Toshkent tumanidagi Oʻrta-Ovul 
mavzesida katta quvvatliradiotarqatish 
stansiyasiniqurish uchun 88 gektar yer ajratildi 
va qurilish ishlari boshlab yuborildi. 
1961- yildan 1991- yilgacha dengiz hajmi 3 
baravar qisqardi, oʻz qirgʻogʻida 75-80, ba’zi 
joylarda 100 km ga chekindi. 1980- yillaming 
boshida Orol dengiziga suv kelishi deyarli 
butunlay toʻxtab, nodir suv makoni quriy 
boshladi. Natijada tuz va qumdan iborat 2 mln 
gektar maydon ochilib qoldi. 
Qurilish ishlari quruvchilar va kelajakda 
radiostansiyada ishlaydigan xodimlar uchun 
kompleks yashash poselkasini qurishdan 
boshlandi. Shuningdek, bir vaqtda ikkita 
mustaqil ishlaydigan 6 kvattli elektr uzatgich 
Boʻzsoy kaskad GESning 14-chi va 18-chi 
boʻlinmalari oʻrnatildi 
Ikkinchi jahon urushi tugashidan bilan sobiq 
Ittifoq hududida istiqomat qiluvchi xalqlar yangi 
hayot qurishga umid bog‘ladilar. Ammo oradan 
ko‘p vaqt o‘tmay butun sobiq Ittifoq bo‘ylab 
1949- yil dekabr oyida yuqoridagi ob’ektlardagi 
qurish-montaj va moslashtirish ishlari yakunlandi 
va 1950- yil 1- yanvardan boshlab, katta quvvatli 
RV-154, 150 kvattli, uzun toʻlqinli diapazon bilan 

---

ziyolilarga qarshi navbatdagi qatag‘onlar to‘lqini 
boshlandi. Qatag‘onlarni o‘tkazishdan maqsad 
urush davrida aholiga cheklangan miqdorda milliy 
o‘zlikni anglashga qaratilgan siyosatni ortga 
qaytarish edi. 
ishlatishga moʻljallangan radiotarqatish 
uzatgichini qurish ishlari boshlandi. 
1949-yilning martida O‘zbekiston kommunistik