O’zbekistan respublikasi Joqari ha’m orta arnawli bilim beriw ministirligi Den sawliqti saqlaw ministrligi Qaraqalpaqstan medicina instituti Kafedra:________________________ Tema: Ziyanli a’detler Tayarladi: Qabilladi: Reje: - Shegiw. Temeki ha’m onin’ o'nimleri.
- Temeki shegiwdin’ ziyanli ta’repleri.
- Alkogol ishimlikleri. Olardin’ aqibetleri.
- Na’shebentlik zatlar. Olardin’ klasifikaciyasi
- Toksikomaniya. Oni keltirip shig’ariwshi zatlar.
Shegiw. Temeki ha’m onin’ o'nimleri. - Temeki o'nimlerinen paydalaniw insan salamatlig’i ushin ju’da qa’wipli esaplanadi.Temeki shegiw tek g’ana insannin o’zine ta‘sir etip qalmay, ba‘lkim qasindag’i adamlarg’ada jaman ta’sir etedi.Shegiw-bul ziyanli ha’m qa’wipli a’det esaplanadi.Bazibir insanlar shegiw aqiliy is qa’biliyetti asiradi dep oylaydi.Bazibir izertlew natiyjelerine ko’re, shegiw bas miy jumisina ta’sir etip,nerv kletkalari jumisin pa’seyttiredi eken, natiyjede insan ja’ne nerv talshiqlarin qozg’alisqa keltiriw ushin ja’ne shegiwine tuwra keledi. Filtrli temeki shegiw natiyjesinde de insan organizmne 300den artiq ziyanli elementler temeki tu’tini arqali kiredi.Olar arasinda qa’wiplileri: katron(smola), nikotin kislota, karbonat angidrid ha’m basqalar. Ziyanli zatlar ishinde en’ tiykarg’i orindi katron(smola) iyeleydi. Katron quramindag’i zatlar insan organizmnde Rak keselligin keltirip shig’aradi.
Nikotin-en’ ziyanli zatlardan esaplanadi.Nikotin qan quramina tez o‘tip 7ku’n ishinde ba’rshe organlarg’a jetip baradi.Nikotin o’te qa’wipli zat. Insanlar ushin o’lim dozasi 50mg. Bir dana temeki shegiw na’tiyjesinde organizmge 1mg nikotin o’tedi. Temeki shegiwdin’ ziyanli ta’repleri. - Ha’rbir insan birinshi ret shekkende o’zin qolaysiz sezedi.Yag’niy basi aylanadi, basi awiradi,kewli ayniydi ha’m uliwma ha’lsiz boladi.Bul zatlar aste jog’aladi ha’m insan turaqli shegiwshige aylanadi.Temeki shegiw bunnan tisqari ha’r qiyli oganlarg’a jaman ta’sir etedi.Bunda tiykarinan ju’rek qan tamir ha’m dem aliw sistemasi ziyanlanadi.Miokard infarkti temeki shekpeytinlerge qarag’anda shegetug’inlarda eki ma’rtebe ko’p ushirasadi.Temeki shegiwshi insanlar basqalarg’a qarag’anda o’kpe emfizemasi menen 8-15ma’rte, 3-5ma’rte aorta qan tamiri ken’eyiwi menen kesellenedi.Ha’rbir jetinshi shegiwshide obliteratsiyali endoartrit rawajlanadi.Bul bolsa o’z na’wbetinde ayaqlar gangrenasina alip keledi. 45jastan asqan erkeklerdin’ keselliklerinin’ 30%ti shegiw menen baylanisli.O’lim shegetug’inlarda shekpeytug’inlarg’a qarata 40-49 jas aralig’inda 3ma’rte 60-64 aralig’inda 19ma’rte ko’p ushraydi.
Dene ta’rbiya yaki sport penen shug’illaniwshilar arasinda shegiwshiler bolsa bul olarg’a jane de ku’shlirek ta’sir ko’rsetedi. Shegiw olardin’ ju’rek qan-tamir ha’m dem aliw sistemasi jumisin pa’seytiredi.Shegiwshi sportshilarda ha’reket reakciyasi shekpeytug’inlarg’a qarag’nada 8-14% kem boladi., aniqliq reakciyasi 16-21%, bulshiq etlerdin aniqliq ha’reketi 11-15% kem boladi.Bul haqqinda ingliz fiziologi G.Kennedi ha’m shved fiziologi A.Xuga sportshilar arasinda tekseriw o’tkiziw na’tiyjesinde toliq sipatlap, aniqlastirip ketken. - Dene ta’rbiya yaki sport penen shug’illaniwshilar arasinda shegiwshiler bolsa bul olarg’a jane de ku’shlirek ta’sir ko’rsetedi. Shegiw olardin’ ju’rek qan-tamir ha’m dem aliw sistemasi jumisin pa’seytiredi.Shegiwshi sportshilarda ha’reket reakciyasi shekpeytug’inlarg’a qarag’nada 8-14% kem boladi., aniqliq reakciyasi 16-21%, bulshiq etlerdin aniqliq ha’reketi 11-15% kem boladi.Bul haqqinda ingliz fiziologi G.Kennedi ha’m shved fiziologi A.Xuga sportshilar arasinda tekseriw o’tkiziw na’tiyjesinde toliq sipatlap, aniqlastirip ketken.
Alkogol ishimlikleri. Olardin’ a’qibetleri. - Alkogol yag‘niy spirt(Etil ha’m vino spirti)-awxat o’nimlerin ashitiw na’tiyjesinde alinadi.Ashitiw joli menen aling’an lekin tazalanbag’an spirt quraminda ha’r qiyli ziyanli zatlar ko’p boladi.Olar aldin tazalanip(retifikaciya), keyin spirtli ishimlikler tayarlanadi. Etil spirti-narkotik zatlar quramina kiredi.Alkogol nerv talshig’inda impuls o’tkiziliwin tormozlaydi.Organizmge tu’sken alkogol(spirt) 89% asqazan silekeyli qabati arqali qang’a soriladi.Spirt qabil etilgennen son’ aradan 1-1.5soat o’tip qanda spirttin’ maksimal dozasin aniqlaw mu’mkin.Alkogol(spirt) en’ da’slep insan organizmnin’ orayliq nerv sistemasina ziyanli ta’sir o’tkeredi.Ja’ne de spirt organizmde ju’rek qan-tamir,bawir, asqazan-ishek sistemasina,jinisiy ag’zalarg’a da jaman ta’sir ko’rsetedi.Spirtli ishimliklerdi turaqli qabil etip ju’rgen adamlarda ju’rek qan-tamir sistemasi kesellikleri 22 ma’rte, asqazandiki 18 ma’rte, organlar kesellikleri 4ma’rte ko’p ushraydi.
En’ awir keselliklerden bolg’an bawir cirrozida sol spirtli ishimliker sebep ju’zege keledi. Bul kesellik bolsa, ko'binese jaslar arasinda o’lim menen tamamlanadi.Alkogol(spirt) jinisiy ag’zalarg’ada ta’sir ko’rsetedi. Tekseriwler soni ko’rsetedi 41%spirtli ishimliklerdi paydalaniwshi adamlarda jinisiy pa’seyiw ju’zege keledi. Spirtli ishimliklerdi ishiwshi adamlarda o’lim du’nya reytinginde 3-orindi iyeleydi, tek ju’rek qan-tamir ha’m rak keselliklerinen keyingi orinda turadi.Spirtli ishimliklerdi ishiw sebepli 80-90% jinayatlari qilinadi.Alkogolizm na’tiyjesinde shan’araqlar buzilip ketedi, insanlar o’z hu’rmetin joytadi.Sportsmenler arasinda spirtli ishimliklerdi ishiw olardin’ fiziologik halatin 20-30% kemeytiredi. - En’ awir keselliklerden bolg’an bawir cirrozida sol spirtli ishimliker sebep ju’zege keledi. Bul kesellik bolsa, ko'binese jaslar arasinda o’lim menen tamamlanadi.Alkogol(spirt) jinisiy ag’zalarg’ada ta’sir ko’rsetedi. Tekseriwler soni ko’rsetedi 41%spirtli ishimliklerdi paydalaniwshi adamlarda jinisiy pa’seyiw ju’zege keledi. Spirtli ishimliklerdi ishiwshi adamlarda o’lim du’nya reytinginde 3-orindi iyeleydi, tek ju’rek qan-tamir ha’m rak keselliklerinen keyingi orinda turadi.Spirtli ishimliklerdi ishiw sebepli 80-90% jinayatlari qilinadi.Alkogolizm na’tiyjesinde shan’araqlar buzilip ketedi, insanlar o’z hu’rmetin joytadi.Sportsmenler arasinda spirtli ishimliklerdi ishiw olardin’ fiziologik halatin 20-30% kemeytiredi.
Na’shebentlik zatlar. Olardin’ klasifikaciyasi. - VOZ(xaliq araliq densawliqti saqlaw sho’lkemi) 1991-jili na’shebentlik zatlar quramina to'mendegilerdi kiritti:
- Alkogol-barbiturat zatlar tipi: etil spirti, barbituratlar,sedativ-meprobronat,xloralgid ha’m basqalar.
- Amfetamin tipindegi zatlar:fenmetrazin,amfetamin.
- Kannabis tipindegi zatlar:marixuanna.
- Kokain tipindegi zatlar: kokain, koka japiraqlari.
- Galyutsinogen zatlar: LSD,meskalin.
- Kata tipindegi zatlar.
- Opiada tipindegi:morfin, geroin, kofein,metdon.
- Efir suyiqliqlari tipindegi zatlar: toluol, aceton, tetraxlormetan.
Toksikomaniya.Oni keltirip shig’ariwshi zatlar. - Toksikomaniya-bul narkotik zatlardi turaqli qabil etiw na’tiyjesinde ju’zege keletug’in xronikaliq kesellik.Toksikomaniyani ushiwshi ximiyaliq zatlar(benzol,toluol,aceton), tinishlantiriwshi ha’m uyqlatiwshi zatlar(trankvilizatorlar), bazibir awiriw qaldiriwshi zatlar keltirip shig’aradi.
A’debiyatlar: - V.G.Kovyoshnikov. B.A.Nikityuk. «Tibbiy antropologiya»
- V.N.Cheremisonov. «Valeologiya»
- A.G.Shedrina. «Ontogenez teoriya zdoroviya»
Itibarin’iz ushin raxmet!
Do'stlaringiz bilan baham: |
