O‘zbekistonning geologik tuzilishi xilma-xil bo‘lib, uning

O‘zbekistonning geologik tuzilishi xilma-xil bo‘lib, uning hududi, asosan, ikkita katta tektonik tuzilma, ya’ni Tyanshan orogeni tarqalgan yerlar va Turon plitasidan iborat. Respublikamizning Tyanshan orogen qismi har xil kattakichiklikdagi tektonik tuzilmalardan iborat bo‘lib, ulardan eng kattalari Chatqol, Qurama, Turkiston, Zarafshon burmali tuzilmalari hisoblanadi.
Turon plitasi ham har xil tektonik tuzilmalar (ko‘tarilmalar va botiqlar)dan tashkil topgan.
Orogen va plitali tektonik tuzilmalar gersin va alp tog‘ paydo bo‘lish davrlarida vujudga kelgan. Yer yoriqlari orqali bo‘lib turadigan harakatlar ta’sirida mazkur tektonik tuzilmalar har xil balandliklarga ko‘tarilgan, ba’zilari esa cho‘kkan, natijada, palaxsasimon tuzilmalar hosil bo‘lgan. Yuqorida nomlari tilga olingan tog‘ paydo bo‘lish davrlarida tektonik harakatlar bilan bir qatorda, vulqon jarayonlari ham sodir bo‘lgan. Vulqon va yer yoriqlarida sodir bo‘layotgan jarayonlar natijasida O‘zbekistondagi mavjud rudali, rangli, nodir, qimmatbaho foydali qazilmalar hosil bo‘lgan. O‘zbekiston hududining yer yuzasi rivojlanib hozirgi ko‘rinishini olguncha uzoq va murakkab bosqichlarni bosib o‘tgan.
Gersin burmali tog‘ paydo bo‘lish davrida baland tog‘ tizmalari vujudga kelgan. Keyingi geologik davrlarda denudatsiya jarayonlari natijasida tog‘lar yemirilib, ularning o‘rnida tekislik va qirlar paydo bo‘lgan. Bular yura, bo‘r va paleogen davrlarida dengiz va ko‘llar ostida qolib, ularning tagida qalin
cho‘kindi tog‘ jinslari to‘plangan. O‘zbekiston hududi paleogen davrida chuqurligi 200 metrdan oshmagan oxirgi dengiz ostida bo‘lgan. O‘zbekistonning tog‘li qismida dengiz ostidan
kichik-kichik orolchalar ko‘tarilib turgan. Neogen davrida respublika hududida, ayniqsa, uning tog‘li qismida yangi tektonik
harakatlar boshlanganligi sababli paleogen dengizi chekinib,
uning o‘rnida mavjud tog‘ tizmalari ko‘tarila boshlagan.
Boshlangan yangi tektonik harakatlar juda ham turli-tuman
bo‘lgan. O‘zbekiston tog‘li qismining bir joyi ko‘tarilsa, ikkinchi bir joyi esa cho‘ka boshlagan. Ko‘tarilgan joylarda tog‘
tizmalari, cho‘kkan joylarda esa tog‘ oralig‘idagi botiqlar hosil
bo‘la boshlagan. Ko‘tarilayotgan joylardan yemirilgan tog‘ jinslari cho‘kayotgan joylarda to‘plana boshlagan. Bu jarayon
butun neogen davrida davom etgan. Natijada, tog‘ oralig‘idagi botiqlarda qalinligi 1000 metrdan ortiq cho‘kindi tog‘
jinslari to‘plangan.
Yer tarixining antropogen davri boshlangandan keyin yangi
tektonik harakatlar birmuncha o‘zgargan. Shu davrdan boshlab
tog‘ tizmalari bilan bir qatorda, tog‘ oralig‘idagi botiqlar
ham sekinlik bilan ko‘tarila boshlagan. Natijada, neogen
davrida yotqizilgan cho‘kindi qatlamlarni daryolar yuva boshlagan, shu bilan birga, daryo vodiylarida qator daryo terrasalari hosil bo‘la boshlagan. Tog‘ oralig‘idagi botiqlarning
ko‘tarilishi ularning chekka, ya’ni tog‘ tizmalariga yaqin qismlarida birmuncha kuchliroq bo‘lgan. Shu sababli botiqlarning
bu qismlarida past tog‘lar (adirlar) hosil bo‘lgan.
O‘zbekiston hududining katta qismida yangi tektonik harakatlar faol davom etayotganligi natijasida kuchli zilzilalar
bo‘lib turadi. Ularning kuchi 8—9 ballga yetadi.
Respublikamiz hududida oldingi asrlarda ham kuchli zilzilalar sodir bo‘lganligi tarixiy ma’lumotlardan ma’lum. Jumladan, 1240- yil Urganchda, 1797- yilda Urgutda, 1818, 1821-
yillarda Buxoroda, 1868- yil Samarqandda kuchli zilzilalar
bo‘lib o‘tganligi tarixiy hujjatlarda qayd qilingan