Reja Elektrik injiniring fani, uning predmeti va strukturasi
Download 0.54 Mb. Pdf ko'rish
|
|
1-Mavzu. Kirish. Muhandislik tushunchasi va energiya. Reja 1. Elektrik injiniring fani, uning predmeti va strukturasi. 2. Asosiy elektrik va energetik tushunchalar. 3. Energiya tushunchasi va turlari Tayanch so’z va iboralar: Energiya, elektr energetika, generator, gidrogenerator, turbogenerator, elektrostansiya, elektr liniyalari, elektr uzatish, elektr energiyasini ishlab chiqarish, elektr toki, magnit, magnit maydoni, elektron, zaryadlangan zarra, ion, elektr razryadi, atomning energetik holati, elektr quvvati, buyuk portlash, galaktika, koinot, energiyaning saqlanishi, nuklon, termoyadro reaksiyalari, muqobil energiya, an’anaviy energetika, quyosh energiyasi, shamol energiyasi, geotermal energiya, bioenergiya, kimyoviy energiya. Kirish Insonlar qadim zamonlardan buyon elektr hodisalarini amalda ko’rib, uni o’rganib, xatto undan foydalanib kelgan, lekin to 19-asrning o’rtalarigacha elektr va magnit maydonlari alohida o’rganib kelingan va alohida hodisalar deb qaralgan. 1820-yilda Ersted elektr tokining magnit strelkasiga ta’sirini o’rgangandan so’ng elektr va magnit maydonlari yagona fizik hodisaning ikki tomoni ekanligi isbotlandi va elektr sohasida amaliy ishlar avj olib ketdi. 1831-yilda Faradey elektromagnitik induksiya hodisasini kashf etdi. Shu davrdan boshlab elektrotexnika taraqqiyotida yangi, tezkor suratlar bilan rivojlanish bosqichi boshlandi. Faradeyning elektromagnitik induksiya qonuni asosida Maksvell o’zining mashxur elektromagnitik maydon nazariyasini yaratdi, Gers elektromagnit to’lqinlarni amalda o’rganishga asos soldi. Ana shu tariqa 19-asrda sanoat elektrotexnikasi paydo bo’la boshladi. Elektr energiyasidan eng avval yoritish (yoyli lampalar) va telegrafda foydalanildi, so’ngra cho’g’lanma tolali lampalar, elektr generatorlari, dvigatellari paydo bo’ldi. Shu davrdan boshlab elektr energiyasi jamiyat xayotiga chuqur kirib bordi va elektr ta’minoti xayotiy extiyojga aylandi. 19 - asrning 80- yillarida o’zgaruvchan tok generatorining, ayniqsa mashxur rus injeneri M.O.Dolivo-Dobrovolskiy tomonidan uch fazali tok ishlab chiqarishning ixtiro qilinishi elektrotexnika taraqqiyoti va uning jamiyat xayotiga kirib borishida yana bir yangi bosqichni boshlab berdi. Shundan so’ng barcha davlatlarda intensiv ravishda elektrlashtirish ishlari avj olib ketdi. Elektr stansiyalar qurilishi, uning quvvatini oshirish jadal rivojlanib bordi. Agar 19- asrning oxirida eng katta issiqlik elektr stansiyalarining quvvati 50 MVt bo’lgan bo’lsa, 20-asrning 40--yillarida ularning quvvati 250 MVt gacha etdi, 60-yillarda esa 600 MVt gacha ortdi, hozirgi kunda esa o’nlab GVt ni tashkil qiladi. Elektr stansiyalarning quvvati ularda o’rnatilgan yakka generatorlar quvvati bilan aniqlanadi, agar 20-asrning boshlaridagi dastlabki gidrogeneratorlarning (gidroelektr stansiyalari uchun mo’ljallangan generatorlar) quvvati 2 MVt bo’lgan bo’lsa, hozirgi kunda energetika tizimlarida 800 MVt va undan ortiq quvvatli gidrogeneratorlar, 1200MVt quvvatli turbogeneratorlar (issiqlik elektr stansiyalari uchun mo’ljallangan generator) ishlab turibdi. Mamlakatni elektr energiyasi bilan ta’minlash hamma zamonlarda va hamma davlatlarda ham eng dolzarb masala hisoblangan. Bugungi kunda, sir emaski, sanoat taraqqiyoti va aholining turmush darajasi elektroenergetika taraqqiyoti bilan bog’liq. Shunday qilib, elektrotexnikaning taraqqiyot bosqichlariga nazar solsak, uning rivojlanishi xayotiy extiyojlardan kelib chiqishini ko’ramiz. Ayniqsa, bugungi, texnikaning intensiv taraqqiyoti davrida jamiyat taraqqiyoti va xayotiy extiyojlar elektroenergetika oldiga yangi talablar qo’ymoqda. Bular elektr energiyasiga bo’lgan extiyojning tinimsiz ortishi, elektr energiya ta’minotining sifat darajasiga bo’lgan talablar (uzluksizligi, kuchlanishning me’yorda bo’lishi), uning narxi, ekologik va xavfsizlik va xokazo boshqa talablardir. Download 0.54 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|