O‘zlikni anglashda tilning roli muhimdir. Birinchi Prezidentimiz I. A

KIRISH
O‘zlikni anglashda tilning roli muhimdir. Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov bu haqda shunday degan edilar: ―… ajdodlardan o‘tib kelayotgan ona-tilimizni asrabavaylashimiz, uni boyitish, nufuzini oshirish ustida doimiy ishlashimiz zarur. Ayniqsa, fundamental fanlar, zamonaviy kommunikatsiya va axborot texnologiyalari, bank-moliya tizimi kabi o‘ta muhim sohalarda ona tilimizning qo‘llanish doirasini kengaytirish, zarur atama va iboralar, tushuncha va kategoriyalarni ishlab chiqish, bir so‘z bilan aytganda, o‘zbek tilini ilmiy asosda har tomonlama rivojlantirish milliy o‘zlikni, Vatan tuyg‘usini anglashdek ezgu maqsadlarga xizmat qilishi shubhasiz‖, - deya ta‘kidlagan edilar. Tilning jamiyat bilan hamnafas yuradigan, undagi o‘zgarishlarni o‘zida aks ettirishni talab etadigan muhim bo‘limi leksika hisoblanadi. Leksika tildagi o‘zgarishlarni o‘zidan boshqa doiralarga kengroq aks ettiradi. Fan hamisha rivojlanish va tarqqiyotda. Bugungi kunda u misli ko‘rilmagan darajada jadal tus oldi. Agarda hozirgi dunyoga nazar tashlasak, bizni o‘rab turgan kurrai zamin zamonaviy texnologiyalar qurshovida ekanligiga guvoh bo‘lamiz. Boshqa tarafdan esa davlatlar o‘rtasidagi kuchli geopolitik siyosat ham globallashuv jarayoninig jiddiy tus olishiga sabab bo‘lmoqda. Ayni damda jamiyat taraqqiyoti, axborot texnologiyalarining rivojlanishi va davlatlararo siyosiy, iqtisodiy va madaniy aloqalarning kengayishi natijasida tillararo so‘zlarning biridan boshqasiga o‘tishi jadallashmoqda. Bu jarayon ham bevosita o‘zbek tiliga ta‘sir qilmoqda va o‘zbek tili leksikasi o‘zlashma so‘zlar – neologizmlar hisobiga boyishiga xizmat qilmoqda.
ADABIYOTLAR TAXLILI VA METODOLOGIYASI Neologizmlar – yunoncha, neos- ―yangi‖, logos-―so‘z‖ so‘zlarining jamlanmasi bo‘lib, jamiyat taraqqiyoti, hayotning talab-ehtiyoji bilan paydo bo‘lgan yangi narsa va tushunchalarni ifodalovchi so‘zlar. Neologizmlar avvaliga noodatiy so‘zdek bo‘ladi, lekin ko‘p qo‘llanilishi hisobiga ―yangilik‖ xususiyatini yo‘qotadi va faol so‘zlar qatoriga o‘tadi.
O‘zbek tili leksikasi muntazam ravishda ichki va tashqi manbalar hisobiga boyib bormoqda. XIX-XX asrlarda jamiyat hayotida bo‘lgan o‘zgarishlar so‘zlarning o‘zlashish va iste‘moldan chiqish jarayonini tezlashtirdi. Bu davrda nafaqat ruscha, balki inglizcha, xitoycha, fransuzcha, ispancha so‘zlar rus tili orqali kirib keldi. Ingliz tili hind-yevropa tillari oilasining german guruhiga kiradi. O‘zbek tiliga inglizcha so‘zlarning o‘zlashish yo‘llari turlichadir. Agar tushuncha aynan o‘zbekcha nomlanishga ega bo‘lmasa yoki o‘zining ijobiy va samarali ta‘siriga ega bo‘lsa, to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zlashtirilmoqda. Masalan, chat(chat) – suhbat, bifshteks(beefsteaks) – qovurilgan mol go‘shtini qaylaga solib beriladigan ovqat turi. Shu kabi so‘zlarning o‘zbek tilida aniq va lo‘nda izohi yo‘q. Shuning uchun ular ingliz tilidan o‘zbek tiliga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirib kelgan. Hozirgi paytda radioeshittirish, OAV, gazeta va jurnallarda ko‘plab inglizcha o‘zlashma so‘zlarga ko‘zimiz tushadi. Mashhur siyosiy arboblar, siyosatchilar, iqtisodchilar, jurnalistlar o‘zlarining nutqlarida ilmiylikni ifodalash uchun ko‘plab o‘z sohalariga doir inglizcha neologizmlardan foydalanishadi. Jumladan, kosmodrom, konflikt, televideniye, tender, reyting, marketing kabi so‘zlar ham o‘zining qo‘llanilish doirasi va sohasiga ega. Mustaqillikdan so‘ng tilimizga brifing – briefing, injenering – engineering, imidj – image, visual – visual, organayzer – organizer kabi so‘zlarning kirib kelishi tezlashdi.
Узбек тилидаги герман тиллари узлашмаларининг тахминий хажми тугрисида шуни айтиш мумкинки, «Узбек совет энқиклопедияси»да 200 га яқин немис, 130 дан ортиқ инглиз, «Узбек тилинииг изошли лугати»да 170 дан ортиқ немис, 150 га яқин инглиз сузлари қайд этилган. Мазкур қомусларда келтирилган герман тилларига оид тил бирликлари ва қали лугатларда қайд қилиб улгурилмаган, аммо тилимизда тез-тез учраб турувчи (компьютер, гангстер, дизайн каби) айрим сузлар қисобига жами 530 узлашма йигилди. Ишда улар, аввало, тематик группаларга ажратилиб, кейин уларнинг узбек тилидаги имло, талаффуз ва маъно узгаришларига дифференқиал анализ берилди. Мисол- лар бадиий адабиёт, асосан вақтли матбуот (газета, журналлар)дан олинди. Узлашмалар мазкур манба- лардан узлари бирга қулланилиб келган ибора, ran ва контекст қолатида кучириб олинди. Бундан асосий мақсад уларнинг имло, талаффуз, янги сузлар ясашлиш ва узбек тилида актуаллашган маъноларини жонли тилимиз асосида кузатиш эди, Чунки суз (узлашма) фақат ran ёки контекстдагина уз шакли ва мазмунини тула намоён қилади.

boyligining o'ziga xos xususiyatlari bilan bizga uzoq tarixiy rivojlanish mahsuli sifatida ko'rinadi, bu davrda til turli sabablarga ko'ra turli xil o'zgarishlarga uchraydi. O'zgarishlar til tuzilishining barcha jihatlariga ta'sir qiladi, lekin ularda turli yo'llar bilan harakat qiladi. Til o‘z vazifasini – eng muhim aloqa vositasi vazifasini to‘liq bajarishi uchun uning so‘z boyligi kishilar hayoti va faoliyatining barcha sohalarida sodir bo‘layotgan o‘zgarishlarga javob berishi, aks ettirishi va qayd etishi kerak.

Zamonaviy ingliz tilining so'z boyligi, shubhasiz, eski ingliz tiliga qaraganda ancha boy. Bu boyitish ingliz tilida ham ichki resurslar – so‘z yasalishi, affiksatsiyasi va so‘zlarni qayta ko‘rib chiqish hisobiga ham, ingliz tilida tarixiy hayotning o‘ziga xos sharoitlaridan kelib chiqqan holda boshqa tillardan so‘zlarning o‘zlashtirilishi hisobiga ham yuz berdi. ingliz xalqi muhim rol o'ynadi.
Bu jarayonlarning barchasi natijasida zamonaviy ingliz tilining lug'at tarkibi o'zining asosiy o'zagini ingliz tilidagi so'zlarni saqlab qolgan holda, kelib chiqishi juda aralash bo'lib chiqadi.
Ingliz tili lug'atini rivojlantirishning barcha bosqichlarida etakchi jarayon so'z yaratish, ya'ni mavjud lug'at materialidan so'zlarni shakllantirish edi. Yangi hodisalarni ko'rsatish, shuningdek, mavjud nomlarni almashtirish usullaridan biri sifatida chet el lug'atini olish ma'lum bir o'rinni egallaydi. Bunday elementlar darhol umumiy tan olinmaydi va tilda mustahkam o'rin egallaydi. Demak, tilning lug‘at boyligini boyitish faqat so‘z yasash vositalari, ma’lum til resurslari bilan emas, balki boshqa tillardan o‘zlashtirish orqali ham amalga oshiriladi.
Umuman olganda, ingliz tilida mahalliy so'zlar nisbatan kam. Ular faqat qadimgi ingliz davridan ma'lum bo'lgan so'zlardir. Ular ingliz tilidagi lug'atning yarmidan kamini tashkil qiladi. Qolganlari esa tilda oʻzlashtirib olish, yaʼni til lugʻatiga yot soʻzning kirib kelishi natijasida paydo boʻlgan yot soʻzlardir.
Ikki ko'p tilli xalq o'rtasidagi jonli muloqot tufayli boshqa tillardan so'zlarni olish mumkin. Bunday holda, so'zlar tilda tezroq o'zlashtiriladi. Bundan tashqari, kitob yoki yozma yo'l, ya'ni tarjimada qarz olish mavjud. Bunday holda so'zlar fonetik, grammatik va imlo xususiyatlarini uzoqroq saqlaydi.
Qarz olish uchun chet tilidan kelgan so'z o'zi uchun yangi tilda mustahkam o'rnashgan bo'lishi kerak. So'zning qarz oluvchi tilning fonologik tizimiga asta-sekin moslashishi mavjud.
Ingliz tilida ikkita lug'at qatlami o'rnatilishi mumkin: Anglo-Sakson va Romansh, ular o'z navbatida lotin va frantsuz tillaridan iborat. Shuningdek, ingliz lug'atida yunon, skandinaviya, ispan va boshqa qatlamlarni aniqlash mumkin.
Ingliz tilidagi qarzlarning eng muhim qatlami Norman istilosi davrida ingliz va frantsuz tillarini kesib o'tish natijasida hosil bo'lgan so'zlardir.
Lug'atni olishning asosiy usullari - transkripsiya, transliteratsiya, tracing.
Transkripsiya - bu lug'at birligining tovush shakli saqlanib qolgan holda olinishi. Shunday qilib, rejim, balet, guldasta va boshqalar so'zlari frantsuz tilidan olingan.
Transliteratsiya - bu faqat imlo qarzga olinadigan usul: xorijiy so'zning harflari ona tilining harflari bilan almashtiriladi. Ingliz tilida yunon, lotin va frantsuz tillaridan kelib chiqqan ko'plab so'zlar mavjud bo'lib, ular ingliz tili qoidalariga muvofiq o'qilgan bo'lsa-da, o'zlarining grafik xususiyatlarini saqlab qolgan.
Tracing - bu so'z yoki iboraning assotsiativ ma'nosi va strukturaviy modeli olingan usul. Qarzga olingan so'z yoki iboraning peri tracing komponentlari. Misol uchun, qisman tarjima qilingan nemis nomi Vaterland, ingliz kalava qog'ozini berdi Fatherland .
Boshqa tillarning ingliz tiliga ta'siri natijasida uning so'z boyligida ba'zi o'zgarishlar ro'y berdi, ulardan eng diqqatga sazovorlari quyidagilardir:

1. 
   Ingliz tilida ko'plab xorijiy lug'at birliklari paydo bo'ldi. Zamonaviy lotin so'zlarida ba'zi yunon va lotin ildizlari: audio, bios, demolar va boshqalar.
   
2. 
   Ingliz tilida xorijiy so'z yasalish elementlari paydo bo'ldi. Lotin va fransuz affikslari: anti-, re-, pro-, -able, ous- va boshqalar.
   
3. 
   qarzlar ta'siri ostida ko'plab asl inglizcha so'zlar ishlatilmaydi. Masalan, skandinaviya tilidagi osmon va g‘azab so‘zlari ta’sirida inglizcha osmon va g‘azab otlari o‘z ma’nosini toraytirib yuborgan.
   
4. 
   ko'p rang-barang baholi noadekvat sinonimlar paydo bo'ldi (asosan, romanesk kelib chiqishi)
   
5. 
   qarz olishning oqibatlaridan biri etimologik dubletlar, bir o'zakdan bo'lgan, lekin tilda ma'nosi, talaffuzi va imlosi har xil bo'lgan so'zlarning paydo bo'lishi edi. Masalan, tut va quv, maqsad va qamoq.
   
6. 
   qarz olish natijasida ingliz tili xalqaro so'zlar bilan to'ldirildi. Xalqaro so‘zlar ko‘p tillarda uchraydi, lekin unchalik katta bo‘lmagan fonetik farqlarga ega bo‘lgan so‘zlardir.
   

Shunday qilib, chet tillari ingliz tilining rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatganligi ma'lum bo'ldi. Ingliz tilining zamonaviy lug'ati ko'p asrlar davomida o'zgardi va to'ldirildi va hozirda uning lug'atining shakllanishiga noaniq ta'sir ko'rsatadigan juda ko'p sonli so'zlar mavjud. Ammo, shunga qaramay, ingliz tili o'ziga xos "gibrid" ga aylanmagan va o'ziga xosligini yo'qotmagan. Aksincha, u oʻzini eng yaxshi lingvistik elementlar bilan boyitgan.

Маълумки, чет тилидан кириб келган з^ар бир янги суз табиий равишда уша тилнинг фонетик, орфографик, грамматик элагидан утади. Бунда суз у^илиши, ёзи- лиши ва тузилиши буйича узлашаётган тилнинг муайян {^онуниятлари таъсири остида айрим узгаришларни бошидаи кечиради, яъни чет сузлар ^абул ^илувчи тил измига маълум даражада буйсунади. Улар боищача уцилиши, боищача ёзилиши, айрим з^арф ва товушлар- нинг тушириб ^олдириш ёки орти^ча кушиб айтилиши, з^атто шакли ва ^иёфасини бутунлай узгартириб юбо- риши мумкин. Узбек тилшунослигида бу хусусиятлар 7 хилга булиб урганилади: 1. Узлашма суз уни кабул килган тилнинг практик ёзув хусусиятларига мослашган булиши. 2. Чет суз узлаштирувчи тил грамматик класслари, категорияларига мос келиши.

3. Суз уни к;абул ^илган тилда к;айта фонетик шакл- ланиши. 4. Чет суз уни ^абул ^илувчи тилга грамматик син- гиши. 5. Чет суз уни 1^абул ^илувчи тил суз ясаш систе- масида актив иштирок этиши. 6. Чет суз уни 1^абул 1^илган тилга семантик жи^ат- дан сингиши: а) узлашма суз маъноси ани^ булиши; б) узлашма суз маъноси уни ^абул ^илган тилда дифференциация ^илинган булиши. 7. Чет суз уни ^абул ^илган тилда узлуксиз иш- латилиши керак29. Бу ю^орида номланган хусусиятлар борасида тилшунослар якдил, яъни чет суз узлашаётган тилга 1^абул ^нлипиб унда муста^кам урнашиб, сингишнб кетиши учун цуйиладиган талаблар буйича улар деярли бир хил фикр билдирадилар. Аммо чет сузларнинг улар узлашган тилларда помланиши, дифференциация ^илиниши, терминологик бирликларнинг ^улланилиши назарда тутилиб, бу объектив ва зарурий фактор урганиладиган булинса, шу пайтгача ^илинган ишларда чет сузлар (узлашмалар) турлича терминлар, ' дифференциациялар остида та^лил цилинганини курамиз. Чет сузми ёки узлашма? Бир тилдан иккинчисига кириб келиб, чет сузнинг цай даражада цабул ^илувчи тилга узлашиб кетганлигини аншушш, айни^са уларни. чет суз ва узлашмаларга ажратишнинг ^ийин эканли- ги илмий адабиётларда ^айта-^айта таъкидланиб ке- линмо^да30. Бу масала билан биринчилар ^атори шу- >' гулланган немис тилшунослари узлашган сузларни «ани^ 1^илиб чет суз ёки узлашма эканлигини фар^лаб бериш баъзи бир сабабларга кура 1^ийин эканлиги»31, «чет сузлар масаласи чуг темир эканлиги, кимки унга ^ул урмо^чи булса осонгина бармоцларини куйдириб -олиши»32 мумкинлигини уцдиришган эди. Таъкидланган ^ийинчиликларга, «ого^лантиришларга» ^арамай, тил- шуносликда узлашган сузлар классификацияси буйича
катта ишлар к;шшнДи> илмий фикр-муло^азалар бил- дирилди. Узлашган сузлар олимлар томонидан, аввало, икки куринишда, яъни чет суз ва узлашмаларга булиниб, та^лил килинДи- Агар узлашган суз узи цабул килин- ган тилга сингишиб, фонетик, орфографик, грамматик жи^атдан мослашиб кетса, уни узлашма, бегоналигича ^олаверса, уни чет суз деб номлашнинг узи кифоя булган бу жараён олимлар томонидан турлича изох,- ланилди. бирор чет суз иккинчи бир тилга ^абул цилииадиган булса, ^абул цилувчи тил уни, иложи бо- рича, манба тилдаги имло ва талаффуз шаклини са^- лаб цолиши керак. Бу тенденция имлоси (шрифти) бир хил тиллар учун ёзилишда ^ийинчилик тугдирмай- ди, айрим фар^лар фа^ат уцилишида булиши мумкин. Аммо имлоси ^ар хил шрифт асосида иш курувчи тил- ларда бу масалага бирмунча жиддийро^ ^арамо^ керак. Чунки, аввало, з^арф, ^олаверса, товушларнинг
бир-бирига ухшамаслиги сузларнинг транслитерация масаласини бироз к;ийинлаштириб к,уяди. Шрифта ?^ар хил тиллардаги узлашма сузларни имло ва талаффузи кузатиладиган булса, уларни асосан уч хил куринишда дифференциация цилиш мумкин: 1. Манба тил ёзув ^арфларини ^абул ^илувчи тил ёзув ^арфлари билан (транслитерация йули) ифо- далаш. 2. Манба тил нут^ товушларининг ^абул ^илувчи тил нут^ товушларининг белги ва ^арфлари билан (транскрипция йули) ифодалаш, яъни узлашма с}?зни манба тилда айтилишига асосан ^абул цилиш. 3. Манба тил нутц товушларига ^абул килувчи тилда мос товуш булмай ^олиб, уни бош^а ёки ухшашрок; товуш билан 1^абул к;илиш. Узбек тилидаги герман тилларидан к;абул ^илинган узлашмалар та.^лилида шуни эсдан чи^армаслик ке- ракки, улар узбек тилига келгунча, аввало, рус тилида муайян имло ва талаффуз шаклларини олишган ва шу асосда узбек тилига утиб келишган. Кейинги даврда (1940 йилдан кейин) рус ва узбек тилларининг Кирилл шрифтида, бир хил ёзувда булиши ва рус (совет)-интернационал терминологинсини узбек тилига бузмасдан, уз ^олича олиш анъаиалари герман тилларига оид сузларни худди рус тилида ёзилиш ва айти- лиш шаклларииинг са^ланишига олиб келди. Фа^ат орзаки нутцда талаффуз борасида айрим узбеклашти- риш ^олатларини кузатиш мумкин, холос. Бу группага узбек тилига утиш жараёнида имлосида узгаришларсиз ^абул к^илинган сузлар киради. Узбек тилига бу йусинда узга тиллар- дан кириб келган узлашмалаР нисбатан куп. Масалан, «Русча-интернационал сузларнинг изошли лугати»даги 7000 дан орти^ узлашманинг 30 про- центидан ортицрогини ёзилиши айнан булган сузлар ташкил ^илар экан9. Аммо узбек тилидаги герман тилларига мансуб сузлар орасида бу нисбат, ми^дор жи- ^атидан >^ар хил куринишга эга, немисча узлашмалар- да куп, инглиз сузларида эса оз. Бунда инглиз тилининг талаффуз к,оидалари мураккаблиги сабаб булган

1. И ж т и м о и й-с и ё с и й с о ^ а г а о и д с у з л а р : бихевиоризм, катедер — социализм, бойкот, лейборист, лорд, консерваторлар палатаси, лютеранлик, индепен- дентлар, гештальт-психология, тред-юнион, штрейкбре- херлар, юнкер, чартист, чартизм ва бош^алар. 2. Ф а н г а ва у н и н г т у р л и с о ^ а л а р и г а .оид: а) тилшунослик: аблаут, ауслаут, инлаут, 1 умлаут, кнаклаут, алгол; б) а д а б и ё т ш у н о с л и к : фольклор, сага, детектив адабиёт; в) б о т а н и к а : рапс, эдельвейс, мангро, грифеле райграс: г) ф и з и к а : рентген, рентгенаппарат, ом (улчов бирлиги), герц футеровка, флигель, лазер, ватт, фидер, пудлинглаш; д) зоология: горилла, кенгуру, вальдшнеп, дроссель, дракон; е) х и м и я : висмут, цинк, кварц, кокс, кобальт, поташ, гуттаперча, кварцит, баббит: ж) б и о логия: инбридинг, аутбридинг, мимикрия, лилипут; з) медицина: вазелин, шприц, гайморит, бруцеллёз, бинт, курорт, курзал, фельдшер, терренкур; и) г е о л о г и я ва г е о г р а ф и я : горст, грунт, глетчер, фирн, зумпф, мульча, грабен, масштаб, мульда, ландшафт; к) м и н е р о л о г и я : штрек, шурф, шлак, мергель, шлам, лёсс, керн, торф. 3. Т е х н и к а в а т р а н с п о р т : автокара, автодрезина, автобус, автоплуг, аэробус, бормашина, букса, вагон, дизель, дрезина, дрель, грейфер, катер, кран, крейсер, лобзик, лифт, роллер, бульдозер, комбайн, конвейер, компьютер, лайнер, танкер, траулер, трамвай, транзистор, рекордер, троллейбус, болт, шуруп, шайба ва бош^алар. 4. М а ю в а к и й и м к е ч а к л а р : бельтинг, бостон, коверкот, линт, линтер, нейлон, дедерон, камволь, пижама, свитер, ледерин, замша, фартук, галстук, макинтош, шевиот, ватерпакет, бюстгальтер. 5. М у з и к а в а у й и н л а р г а оид: жаз, фокстрот, балетмейстер, хормейстер, твист, камертон, концертмейстер ва бош^алар. 6. Кулинария: бифштекс, бутерброд, шницель, ромштекс. 7. С а в д о и ш л а р и в а п у л б и р л и к л а р и : марка, пфенниг, талер, доллар, шиллинг, фунт, стерлинг, вексель, прейскурант, бизнес, демпинг, ярмарка. 8. С п о р т г а о и д : бокс, нокаут, нокдаун, гандбол, матч, голкипер, трек, хоккей, стайер, теннис, ватерполо, кегельбан, чемпион, чемпионат, кросс, спринт, спринтер, волейбол, футбол, баскетбол, регби, тайм, финиш, гантель, штанга, миттельшпиль, эндшпиль, цейтнот, гроссмейстер. 9. У р и н-ж о й т у ш у н ч а с и н и а н г л а т у в ч и сузлар: вокзал, аэровокзал, аэроклуб, автопарк, парк, концентрацион лагерь, сквер, бухта, зал, курзал, конференцзал, лагерь, пакгаус ва бош^алар. 10. а р б и й и ш в а ^ а р б и й с а н о а т г а о и д сузлар: бруствер, блицкриг, бундесвер, фельдегер, фельдмаршал, фаустпатрон, ефрейтор, гестапо, гауптвахта, рильза, лейбгвардия, маршал, матрос, маузер, револьвер, ротмистр, унтерофицер, вермахт, танк ва бопщалар.

Булардан таищари, ^урувчиликка (балка, кафель„ шйфер, кронштейн), босмахонага ва у ердаги ишлар- га оид (штрих, колонцифра, фальцовкачи, фальцаппарат), овчиликка оид (егерь, патронташ, ягдташ) каби ^злашмалар бор. Тематик руйхатдан куриниб турибдики, герман тил- ларидан узбек тилига рус тили ор^али фан-техника, ижтимоий ^аётнинг турли со^аларига оид, махсус лексика ва сузлашув нутцига мансуб хилма-хил ном ва атамалар кириб келган. Узлашмаларнинг узбек тили лугат таркибига кириб келиш ва ундан кейинги даврларда учраган шакл ва мазмун узгаришларига назар ташласак, уларда анча узгаришлар ва мослашишлар юз берган. Уларни ^уйи- даги темаларга булиб урганилди. 1. Узлашмалардаги фонетик узгаришлар. 2. Узлашмалардаги морфологик узгаришлар. 3. Узлашмалардаги семантик узгаришлар.

Yana shunday neologizmlar borki, kundalik hayotda qo‘llanilishi uchun ehtiyoj paydo qilgan, lekin ―O‘zbek tilining izohli lug‘ati‖dan joy olmagan. Ulardan misol keltirib quyidagilarni aytolamiz: koka-kola, minimarket, gipermarket, chizburger, xot-dog, netbuk, sensor, fleshxotira, planshet va h.k. Yana shu kabi qiziqarli o‘zlashma so‘zlar guruhi mavjudki, ular o‘zining asl lug‘aviy ma‘nosini yo‘qotib, etimologik ma‘no va semantik ma‘nosi bn aloqador bo‘lmay qo‘llaniladi. Ya‘ni ular asl ma‘nosi va o‘zlashgan tildagi ma‘nosi bilan bir xil yoki o‘xshash bo‘lmaydi. Ulardan bir nechtasini izohi bilan keltiramiz.  YUMOR [ingl. humour — xulq, fe‗l-atvor, kayfiyat ] - kamchiliklar, ayrim voqea va hodisalarni kulgili qilib, hazilomuz tasvirlash bilish. < lot. humor — namlik, xo‘llik]  KOLLEJ [ingl., fr. college — o‘rtoq, birodar; o‘quv yurti] - Fansiya, Belgiya, Shveytsariya va b. ba‗zi mamlakatlarda: o‘rta va to‘liqsiz o‘rta o‘quv yurti. O‘zbekistonda: o‘rta maxsus kasb-hunar o‘quv yurti

KOKTEYL [ingl. cocktail - xo‘rozning dumi] - spirtli ichimliklarning (konyak, rom va b.) ba‗zan qand, meva va turli ziravorlar qo‘shib tayyorlanadigan, sovitilgan aralashmasi. Meva sharbati, sut va shu kabilarga shakar, rezavor qo‘shib tayyorlanadigan alkogolsiz ichimlik. Shuni ta‘kidlash joizki, ingliz tilidan o‘zbek tiliga so‘zlar o‘zlashganda ularning tuzilishi yoki semantik mohiyati o‘zgarishini ham kuzatish mumkin. Ayrim so‘zlar o‘zining asl ma‘nosini saqlab qolgan holda o‘zgarsa, ayrimlarida esa ma‘no kengaygan, ma‘no toraygan yoki umuman ma‘nosi tubdan farq qilishi mumkin. Bu o‘rinda tilshunos olim N.Mahmudov ta‘kidlaganidek, o‘zbek tilidagi xorijiy o‘zlashmalarning me‘yori va milliyligi malasalasi ma‘naviy-madaniy sohalar doirasida favqulodda ahamiyatga molik ekanligini hamisha yodda saqlash lozim. Ya‘ni har bir o‘zlashayotgan so‘z o‘zining milliyligi, ma‘nosi jihatidan o‘zbek mentalitetiga mos kelishi va haqiqatan ham bu so‘z o‘zbek tili lug‘atiga kerakligi jihatidan tahlil qilinishi kerak. Eski nashrdagi ―O‘zbek tilining izohli lug‘ati‖ ga 80 ga yaqin inglizcha o‘zlashmalar kiritilgan bo‘lsa, yangi nashrdagi ―O‘zbek tilining izohli lug‘ati‖da 500 dan ortiq inglizcha o‘zlashma so‘zlar izohlangan. Shuningdek, ―O‘zbek tiliga o‘zlashgan inglizcha so‘zlarning izohli lug‘ati‖da 350 dan ortiq so‘z, bundan tashqari, vaqtli matbuotda qo‘llanilayotgan neologizmlar, ―Ingliz, o‘zbek, rus axborot texnologiyalaribva internetga oid qisqacha atamalar lug‘ati‖ dagi inglizcha o‘zlashmalar hisobiga mingdan ortiq leksemalar qo‘shilgan. Quyida ulardan bir nechtasi keltirib o‘tilgan: Mikser (mixer) -sovuq ichimliklarni tez aralashtirish, kokteyllar, kremlar, hamir, pyure va boshqa tayyorlash uchun ishlatiladigan elektr asbob Pleyer (player) – musiqa eshitish asbobi; Trolleybus(trolleybus) – elektr tokini isteʼmol qiluvchi elektr dvigateliyordamida harakatlanuvchi avtomobildir; Menejment( management) – maxsus boshqarish faoliyati; boshqarish toʻgʻrisidagi fan; Miting(meeting) - muhim voqea, koʻpincha siyosiy masalalarni muhokama qilish uchun oʻtkaziladigan ommaviy yigʻilish; Provayder(provider) - kompyuterlarni internet tarmogʻiga ulash va axborotlar almashinishni tashkil qilish bilan shugʻullanadigan vositachi tashkilot; Nokdaun(knockdown) - boksda raqibining kuchli zarbasidan bokschining garangsib, oʻz harakatlarini boshqara olmay qolishi va bir necha soniya jangni davom ettirishga qodir emasligi;
Park(park) - transportlar turadigan va ularga texnik xizmat koʻrsatiladigan maxsus joy; Trening(traning) - trenirovka tizimi, mashq, mashgʻulot rejimi; Prodyuser(producer) - rivojlangan mamlakatlarda film ishlashda gʻoyaviybadiiy va tashkiliy-moliyaviy jihatdan nazorat qilishni amalga oshiruvchi kino kompaniyaning ishongan kishisi; Inglizcha so‘zlar tilimizda ko‘p o‘zlashayotgan ekan, tabiiyki, ularning etimologik kelib chiqishi ham barchani qiziqtirmoqda. Jumladan, kovboy [inglizcha, cow-boy, cow – sigir, boy – yigit] leksemasi AQShning g‘arbiy shtatlarida otliq yigit, jasur, mard podachi ma‘nosi sifatida qo‘llaniladi. Ko‘pchilik yoshlarning sevimli taomi xot-dog [hot – issiq, dog – kuchuk] leksemasi esa etimologik jihatdan ko‘pchilikni shubhaga qo‘yadi, go‘yoki kuchuk go‘shtidan qilingan taomdek. Aslida esa bunig o‘z tarixi mavjud. 1884-yilda xot-dog sosiska ma‘nosida ishlatilgan, sosiska tayyorlovchilarning shiori esa ―Love me, love my dog‖ ya‘ni egasini hurmat qilsang, itiga suyak tashla qabilida qo‘llanilgan. Yana bir ajoyib so‘zlardan biri bu kokteyl. Cocktail [ inglizcha cock – xo‘roz, tail – dum] leksemasi mustaqillikgacha bo‘lgan davrda xo‘rozning dumi lug‘aviy ma‘nosida qo‘llanilgan. Shunday o‘zlashma so‘zlar borki, imlosi 2 xil. Masalan, noutbuk/notbuk, yogurt/yo‘gurt, player/pleyyer, bluming/blyuming, kanistr/kanistra. Yangi o‘zlashmalarda yangilik bo‘yog‘I bo‘lganligi sababli manbalarda turlicha yozilmoqda. Bu kabi so‘zlar o‘z qatlam leksikasida ham ko‘plab topiladiki, ularning imlosini imkon qadar 2 xil bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik lozim. O‘zbek tili leksikasiga o‘zlashish sezilarli darajada ta‘sir qilgan. 20 dan ortiq til o‘zlashmalari mavjud. Shuningdek, tilimizda uncha faol bo‘lmagan tillarning o‘zlashmalari ham uchrab turadi. Mustaqillikdan so‘ng, o‘zlashma so‘zlar orasida inglizcha o‘zlashmalarning miqdori va ma‘no taraqqiyoti o‘ziga xos. O‘zbek tili leksikasidan o‘rin olgan inglizcha o‘zlashma so‘zlar semantikasidagi o‘zgarishlar sezilarli darajada bo‘lib, ular polisemantik xususiyatga ega bo‘lishidan tashqari, so‘z ma‘nosini kengaytirishi, ta‘sirchan ifodalashi va tinglovchiga ma‘noni tez yetkazib berishi bo‘yicha yetakchi mavqe egallaydi. Shu sababli ham neologizmlarni, jumladan, sport, harbiy, oziq-ovqat, kiyim-kechak va shu qatori barcha sohalarga doir o‘zlashma so‘zlarni o‘z o‘rnida va ma‘nosiga xos qo‘llasak ham o‘rinli bo‘ladi, ham so‘zlovchi nutqining ta‘sirchan, aniq va ilmiyligiga xizmat qiladi.