Pul va banklar fanidan mustaqil ishi

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA 
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI FARG’ONA 
DAVLAT UNIVERSITETI SIRTQI BO’LIM
IQTISODIYOT YO’NALISHI 20-23 GURUX 
TALABASI JUMAYEVA SURAYYONING
PUL VA BANKLAR FANIDAN 
MUSTAQIL ISHI 
 
MAVZU
:
1. O`ZBEKISTON RESPUBLIKASINING PUL TIZIMI VA 
UNING ELEMENTLARI. 
2.PUL NAZARIYALARI. 
3.PUL SHAKLLARI VA TURLARINING EVOLYUTSIYASI. 
4. PULNING MOHIYATI VA O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI.
5. INFLYATSIYA VA UNGA QARSHI KURASHISHYO‘LLARI 
 
 
 
 
BAJARDI: S.Jumayeva
QABUL QILDI: SH.Maqsudov 
 
 
 
 
Farg’ona 2023 

---

1.O`ZBEKISTON RESPUBLIKASINING PUL TIZIMI VA 
UNING ELEMENTLARI 
 
Pul tizimi tushunchasi.Tizim deganda o`zaro bog’liq elementlarning birligi 
tushuniladi. Pul tizimi – bu bir biri bilan o`zaro bog’liq holda xarakatlanuvchi va 
pul tizimining yaxlitligini ta`minlovchi elementlarning yig’indisidir. Pul tizimi – 
bu mamlakatda yoki alohida olingan iqtisodiy hududda pul muomalasini tashkil 
qilishning davlat-huquqiy shaklidir. 
Pul tizimini obektiv va subektiv asoslari mavjud. Pul tizimining obektiv asoslariga 
tovar pul munosabatlarining rivojlanganlik darajasi kiradi. Pul tizimining subektiv 
asoslariga to`lov hujjatlarini va vositalarini hamda ulardan foydalanish tartibini 
qonunchilik hujjatlarida belgilab qo`yilishi kiradi.
Pul tizimining ikkita jihati mavjud: 
1. 
Funksiyanal jihat(aspekt) – pul tizimi funksiyanal jihatidan pul 
muomalasidan tashkil qilish prinsiplari, shakllari va usullarining yig’indisidir.
2. 
Institutsional jihat – institutsional jihatdan pul tizimi pul muomalasini tashkil 
qiluvchi va tartibga soluvchi institutlarning yig’indisidir. Bunday institutlarga 
Markaziy bank, tijorat banklari, kliring markazlari, hisob uylari kabi muassasalar 
kiradi.
Pul tizimini tashkil qilish quyidagi prinsiplar asosida amalga oshiriladi 
1. 
Pul tizimining barqarorligi va elastikligi prinsipi. Pul tizimining barqarorligi 
deganda pulning barcha funksiyalarini to`liq bajarilishini ta`minlash tushuniladi. 
Pul tizimining elastikligi deganda pul tizimining iqtisodiyotning pul mablag’lariga 
bo`lgan talabini o`zgarishiga o`z vaqtida javob bera olishiga aytiladi.
2. 
Muomalaga chiqarilgan pullarning ta`minlanganlik prinsipi. XX asrning 70-
yillariga qadar muomalaga chiqarilgan naqd pullar oltin bilan ta`minlanar edi. 
Muomaladagi har bir AQSH dollari 1$=0.88 gramm sof oltin asosiga ega edi. 1 
unsiya = 35$ bahoda almashtirib berdi. 1 unsiya = 31.1 gramm sof oltinga teng. 
Milliy valyutaning oltin bilan ta`minlanishi baho masshtabi deb ataladi. 1976-
1978- yillarda bo`lib o`tgan YAmayka jahon valyuta tizimida oltinni 
demonitizatsiya qilish tugatildi. Bu oltindan to`lov vositasi sifatida foydalanishni 
ta`qiqlash. Natijada baho masshtabi dunyo mamlakatlarida bekor bo`ldi, eng oxirgi 
davlat SHvetsariya baho mashtabini 2011-yilda bekor qildi. Hozirgi davrda 
muomalga chiqarilayotgan pullar Markaziy bankning aktivlari bilan ta`minlanadi.
3. 
Pul aylanmasini rejalashtirish va prognos qilish prinsipi. 
4. 
Pul aylanmasini nazorat qilish prinsipi
Pul tizimi–bu mamlakatda tarixan tarkib topgan va milliy qonunchilik bilan 
tasdiqlangan pul muomalasini tashkil qilish shaklidir. Pul tizimlari XVI-XVII 

---

asrlarda ishlab chiqarish kapi-talistik usulining yuzaga kelishi va qaror topishi 
munosabati bilan shakllangan, biroq shunday bo`lsa ham, uning ayrim element-lari 
bundan ancha oldin paydo bo`lgan. Tovar-pul munosabatlari va ishlab 
chiqarishning kapitalistik usuli rivojlanishi bilan pul tizimida sezilarli o`zgarishlar 
yuz beradi.
Pul tizimi turlari pul qanday shaklda amal qilishiga bog’liq, ya`ni umumiy 
ekvivalent - tovar sifatida yoki qiymat belgisi sifatida bo`lishiga qarab quyidagicha 
pul tizimlar mavjud bo`lgan.
1. Metall pul muomalasi tizimlari. 2. Qog’oz va kredit pullar muoma-lasi tizimlari.
Birinchi tizimda metall pul bevosita muomalada bo`ladi va pul-ning barcha 
funktsiyalarini bajaradi, kredit pullar esa metallga almashinishi mumkin;
Kredit va qog’oz pullar muomalaga kiritilishi bilan qog’oz pullar muomalasi tizimi 
yuzaga kelgan.
Mamlakatda umumiy ekvivalent sifatida qabul qilingan me-tallga va pul 
muomalasi bazasiga qarab pul tizimi bimetalizm va monometalizm pul tizimlariga 
bo`linadi.
Bimetalizm – pul tizimida umumiy ekvivalent rolini metall (ko`pincha oltin va 
kumush) bajargan, bu tizimda ikkala metalldan ham tangalarning erkin muomalaga 
chiqarilishi va ularning cheksiz almashishiga amal qilingan. 
Parallel valyuta tizimida ikki metall qiymati stixiyali, metall-ning bozor bahosiga 
munosib tarzda belgilangan. Bu pul tizimida dav-lat metallar orasidagi mutanosiblikni 
o`rnatib qo`ygan. Oltin va ku-mush tangalarning chiqarilishi va ularning aholi tomonidan 
qabul qilinishi ana shu mutanosiblikka muvofiq amalga oshirilgan.
Bimetalizm XVI-XVII asrlarda keng tarqalgan bo`lib, G’arbiy evropaning qator 
mamlakatlariga XiX asrda etib kelgan.
1865 yili Frantsiya, Belgiya, SHveytsariya va Italiya mamlakat-lari bimetalizmni 
xalqaro sulh – Lotin tanga Ittifoqi yordamida saqlab qolishga urinishgan. Tuzilgan 
konventsiyada ikkala metalldan ham 5 frank va undan yuqori qiymatli tangalarni 
chiqarish, oltin va kumush o`rtasida 1:15,5 qiymat mutanosibligini o`rnatish 
shartlari ko`zda tutilgan.