Reja: Daryo oqimini tartibga solish

Mavzu: Daryo oqimini suv ombori bilan tartibga solish
Reja:

1. 
   Daryo oqimini tartibga solish 
   
2. 
   Kundalik tartibga solish. 
   
3. 
   Haftalik tartibga solish
   
4. 
   Yillik tartibga solish. 
   
5. 
   Kompensatsion tartibga solish. 
   

Daryo oqimini tartibga solish — daryodan oqayotgan suvni vaqt davomida va xalq xoʻjaligi ehtiyojlariga koʻra qayta taqsimlash. Muayyan davrda oqimni tabiiy daryo rejimiga nisbatan koʻpaytirish yoki kamaytirishdan iborat. Bunga daryoda suv talabga nisbatan koʻp boʻlganda uni suv omborlarida vaqtincha toʻplash, isteʼmol tabiiy oqimdan yuqori boʻlganda jamgʻarilgan suvni sarflash yoʻli bilan erishiladi. Suvni yigʻish va chiqarish siklining davomiyligiga qarab D.o.t.s. koʻp yillik, mavsumiy, haftalik va sutkalik boʻladi. Suvi kam daryolar oqimini sersuv daryolar hisobiga koʻpaytirish maqsadida koʻp yillik tartibga solish qoʻllaniladi; mavsumiy tartibga solishda suv yil davomida fasllarga qarab qayta taqsimlanadi. Hafta va sutkalik D.o.t.s. suvni isteʼmol qilishning hafta va sutka davomida oʻzgarishiga bogʻliq boʻlib, gidroenergetika va suv taʼminoti maqsadlari uchun xizmat qiladi.
Oʻrta Osiyoda sugʻorish uchun asosan D.o.t.s.ning koʻp yillik va mavsumiy turlaridan foydalaniladi. D.o.t.s. grafigi birinchi navbatda sugorishning, soʻngra gidroenergetikaning suvga boʻlgan talabini hisobga olib tuziladi. Suvni tartibga soluvchi hajm (ombor) sifatida oʻzanli va toʻldiriladigan suv omborlari (yoki ularning kaskadi)dan, koʻllar va ayrim qulay sharoitlarda yer osti suvlarining suvli qatlamlaridan foydalaniladi. Oʻrta Osiyoda Sirdaryo (havzasida Toʻxtagʻul, Chordara, Qayroqqum, Chor-voq va b. suv omborlari mavjud), Amudaryo (havzasida Norak, Tallimarjon, Janubiy Surxon, Chimqoʻrgʻon, Tuyamoʻyin va b. suv omborlari qurilgan) oqimlari xalq xoʻjaligi ehtiyojlariga javob beradigan darajada tartibga solingan.
Daryo oqimining tabiiy rejimi aksariyat hollarda juda notekis. Shunday qilib, bahorgi toshqin davrida (1,5-3 oy) qor bilan ta'minlangan tekis daryolarda, odatda, yillik oqimning 60-70% gacha o'tadi. Yillik suv oqimi ham uzoq muddatli kontekstda sezilarli darajada farq qiladi.
Oqim oqimining bunday taqsimlanishi uni iste'mol qilish rejimiga keskin ziddir. Shunday qilib, uzoq muddatda energiya ehtiyojlari uchun yagona oqim rejimi afzalroqdir. Yillik kontekstda gidroelektrostantsiyalar kuz-qish oylarida, ya'ni daryodagi suv oqimi eng past bo'lgan davrda suvga bo'lgan talabning ortib borayotganini ko'rsatadi. Kundalik sharoitda GESlarning yuklanish jadvali sezilarli notekislik bilan tavsiflanadi, pasttekislik daryolarining kunduzgi oqimi odatda deyarli o'zgarmaydi.
Oqim oqimi butun mamlakat bo'ylab notekis taqsimlangan. Bu holat suvga bo'lgan talabning doimiy o'sib borayotgani va hatto hozirda mamlakatimizning ayrim yirik hududlarida chuchuk suv tanqisligi kuzatilayotgani bilan yanada og'irlashmoqda.
Bularning barchasi vaqt o'tishi bilan tabiiy oqimni qayta taqsimlash zarurligiga olib keladi. Bu suv omborlari tomonidan oqimni tartibga solish orqali amalga oshiriladi, ular iste'molchi talabidan oshib ketganda ortiqcha tabiiy oqimni saqlaydi va bu talab oqimdan ko'p bo'lganda sarflanadi.
Shunday qilib, oqimni tartibga solish - bu suv omborlari tomonidan vaqt va makonda qayta taqsimlanish jarayoni .
Oqimni tartibga solish darajasi rezervuarning nisbiy sig'imi (sig'im koeffitsienti b) bilan belgilanadi, bu suv omborining foydali hajmining uzoq vaqt davomida to'g'on joyidagi o'rtacha yillik oqim hajmiga nisbati bilan belgilanadi:
(8.1)
Zamonaviy sharoitda daryo oqimini tartibga solish bilan bog'liq har qanday gidrotexnika inshooti murakkab maqsadga ega. Shunday qilib, gidroelektrik suv omborlari energiya maqsadlarida oqimni tartibga solishdan tashqari, odatda suv xo'jaligi maqsadlarida - sug'orish, navigatsiya, suv ta'minoti va boshqalar uchun ishlatiladi. Bir qator ob'ektlar mavjud bo'lib, ular asosan suvni boshqarish maqsadlarini ko'zlaydilar va energiya muammolari shu bilan birga hal qilinadi. yo'l.
Suv-energetika va suv xo'jaligini tartibga solishni farqlang. Suv va energiyani tartibga solish energiya maqsadlarida oqimlarni qayta taqsimlaydi. Bu sizga kerakli GES quvvat rejimini va energiya ishlab chiqarish rejimini olish imkonini beradi. GES quvvati nafaqat oqimning, balki bosimning ham funktsiyasidir, shuning uchun suv va energiyani tartibga solish jarayoni ikkalasini ham hisobga olish bilan bog'liq. Suvni boshqarishni tartibga solishda bosim sozlanishi parametr emas va faqat oqim tartibga solinadi. Bu suv va energiyani tartibga solish va suvni boshqarish o'rtasidagi asosiy farq. Kirish energiyani tartibga solish GES yoki ma'lum bir GES yoki GESlar guruhi parallel ravishda ishlaydigan elektr stantsiyalari guruhining optimal rejimlarini aniqlashdan ajralmasdir.
Oqim suv ombori tomonidan tartibga solinganda, uning suv yoki sig'im bo'yicha qaytarilishi ma'lum bir ehtimollik bilan kafolatlanadi, bu qaytib kelishi ko'rsatilganidan kattaroq yoki unga teng bo'lgan holatlarning nisbiy soni sifatida tushuniladi. Xavfsizlik ishlarning umumiy sonining foizi sifatida ifodalanadi va bir qator kuzatishlar bo'yicha aniqlanadi.
Har qanday tartibga solish bilan suv iste'molchilari ba'zi vaqtlarda suv oqimidan oshib ketadigan suv oqimi bilan ishlaydi, boshqa vaqtlarda esa suv oqimidan kamroq suv iste'mol qiladi. Birinchi holda, suv ombori pastga tushadi, ikkinchisida - to'ldirish.
Kollektorni FSL dan tortib olishning istalgan bir davrining boshlanishidan keyingi to'liq to'ldirilgandan keyingi keyingi davrining boshigacha bo'lgan vaqt oralig'i tartibga solish davri deb ataladi. Tartibga solish tsiklining davomiyligi uning turini belgilaydi, unga ko'ra qisqa muddatli va uzoq muddatli tartibga solish mavjud. Birinchi tur kundalik va haftalik tartibga solishni, ikkinchisi esa mavsumiy, yillik va uzoq muddatli tartibga solishni o'z ichiga oladi.