Reja: Ildiz mevali ekinlarining xalq xujaligidagi ahamiyati

---

ILDIZMEVALI EKINLARNI XALQ XO`JALIGIDAGI 
AXAMIYATI. QAND LAVLAGINI BIOLOGIK 
XUSUSIYATLARI VA O`STIRISH TEXNOLOGIYASI. 
Reja: 
1 . Ildiz mevali ekinlarining xalq xujaligidagi ahamiyati.
2 . Qand lavlagi va uning xalq xo`jaligidagi axamiyati. 
. Qand lavlagi kelib chikishi, tarkalishi, maydoni navlari va biologiyasi. 
. Almashlab ekishdagi urni, ugitlash, yerni ekishga tayyorlash 
. Ekish, ekin parvarishlash va xosilni yigish. 
3 
4 
5 
1 . Ildizida ozika modda tuplaydigan o`simliklarga ildiz mevalilar deb aytiladi. 
Ildizmevalilarga kuyidagi o`simliklar kiradi: qand lavlagi, xashaki lavlagi va osh 
lavlagi, sabzi, bryukva va turneps. Bu o`simliklar tarkibida yengil xazm buladigan 
oksil, uglevodlar va vitaminlar bor. Ildizmevalilar qand ishlab chikarishda va chorva 
mollari uchun ozika sifatida katta axamiyatga ega. Ildiz mevalilarni barglari xam 
chorva mollari uchun muxim axamiyatga ega, ularni barglari tuyimli bo`lib bargida 
vitaminlar kup buladi (A). 
Ildizmevali o`simliklar guruhi 
Ildizmevalilar ichida Qand lavlagi sanoatda shakar olish maksadida eng muxim 
texnik ekinlardan xisoblanadi. Xashaki lavlagi chorva mollari uchun ozuqa sifatida 

---

axamiyatga ega. Sabzi juda kadimiy ekin bo`lib u asosan ozik-ovkat uchun ishlatilib 
kelingan, uning tarkibida karotin moddasi kup bulgan kimmat baxo yem xashak ekinla- 
ridan biri xisoblanadi. 100 kg sabzi ildizmevasida 13,7 ozuk birligi bo`lib tarki 8,6% 
azotsiz ekstraktiv moddalar bor. 8,6% azotsiz ekstraktiv moddalar bor Urug` beradi. 
2 . Qand lavlagini ildiz mevasining tarkibida 17-24% qand buladi, kayta ishlab 
qand olinayotganda tula jon va boshka chikindilar koladi, tultasi tarkibida 
15% 
azotsiz 
ekstraktiv moddalar,60% ga yakin qand, 18-19% kul moddasi buladi. 
Tultasidan spirt, glitserin olinadi, xom ashyo sifatida ishlatiladi. Jomning tarkibida 
55 kuruk modda, shu jumladan 10% AEM,3% tukima, 0,7% kul, 0,1 moy va 1,2% 
oksildan iborat. 
1 
Jom va chorva mollari uchun yaxshi ozuqa, uning 100kg da 80 ozik birligi 
bor. Qand ishlab chikarishdan kolgan chikindi(difeksion) ugit sifatida foydalaniladi. 
qand lavlagining bargi umumiy xosilni 35-50% i ni tashkil kiladi. Gektariga 100-150s 
kuk ozuqa bargi (26-27s/ga kuruk modda) xosil kiladi, 100 kg kuk ozuqa bargida 18- 
2 0 ozuqa birligi mavjud. 
Ildizmеvasining kimyoviy tarkibi. Yetilgan ildizmеvalarda o`rtacha 75 % suv, 
2 5% quruq modda saqlanadi. Quruq moddaning asosiy qismini - 17,5 % saxaroza, 7,5 
% qand bo`lmagan moddalar tashkil qiladi. Qand bo`lmagan moddalarning 5 % 
erimaydigan (klеtchatka 2,5 %, pеktin 2,4 % va kul 0,1 %) moddalardan iborat. 
Eriydigan qand bo`lmagan moddalarga fruktoza, glyukoza va boshqa azotsiz 
ekstratlanadigan moddalar (0,8 %), azotli moddalar (1,1 %) va kul (0,6 %) kiradi. 
Qand ishlab chiqarishda eriydigan «qand bo`lmaganlar» invеrt qand fruktoza, 
glyukoza va еngil harakatlanadigan azotli birikmalar va aminokislotalar saxarozani 
kristallanishiga to`sqinlik qiladi. Shuning uchun invеrt qand va azotni ko`p bo`lishi 
ildizmеvani sifatini pastligini ko`rsatadi. Eriydigan kul ham ildizmеva sifatini 
bеlgilaydi. 

---

Qand lavlagining 1 kg ildizmеvasida 26 o.b. saqlanadi. Shuningdеk, 5 kg barglari 
o.b. tеng bo`lib, uning 100 kg 22 oziqa birligi saqlanadi. 
1 
Qand lavlagining 250 s/ga hosilida 6500 o.b. saqlanadi va qo`shimcha, 
barglaridan 2500, jomdan 15 o.b. olinadi. 
Uning agrotеxnik ahamiyati ham katta. 
Qand lavlagi ekiladigan dalalar chuqur 
shudgor qilinadi, ko`p miqdorda organik va 
ma'danli o`g`itlar solinadi, hamda bеgona 
o`tlarga qarshi jadal kurash olib boriladi. 
Shuning uchun qand lavlagidan kеyin dala 
bеgona o`tlardan toza va unumdorligi holida 
qoladi. Boshqa ekinlarni o`sishi, rivojlanishi 
uchun qulay shroit yaratiladi. U juda 
sеrdaromad ekin.