Reja: q u r IL ish keram ikasi

---

Mavzu: Qurilishda qo`llaniladigan keramik materiallar va buyumlar. 
Reja: 
1. Q U R IL ISH KERAM IKASI 
2. Q URILISH KERAMIKASINING QISQACHA RIVOJLANISH TARIXI 
3. QURILISH KERAMIKASI MAHSULOTLARI 
Keramika va olovbardosh materiallar turi juda ko‘p. Keramika buyumlari va 
materiallari tatbiq etilishi, xossalari, ishlatilayotgan xomashyo turi yoki pishgan 
mahsulotning fizikaviy tarkibiga ko‘ra tasniflanadi. Keramika va olovbardosh materiallar 
ishlab chiqarish mahsulotiga ko‘ra an’anaviy va noan’anaviy qismlarga ajraladi. An’anaviy 
keramika esa 3 turga bo‘linadi:
1. Qurilish keramikasi (qurilish g‘ishti va boshqalar);
2. Maishiy-xo'jalik va dekorativ keram ikasi (sopol va chinni);
3. Olovbardosh buyum lar keramikasi (sham ot g'ishti va boshqalar); N o a n ’anaviy 
keramikaga texnik keram ika (elektr izolator va boshqalar) kiradi.
K eram ika buyum lari o ‘tga chidam lilik nuqtayi nazaridan ikki katta guruhga ajraladi:
1. O ddiy keram ika buyumi va m ateriallari - qurilish g'ishti, sopol, chinni, koshin, quvur va 
boshqalar. Ularning shakli 1580°C li haroratda o ‘zgaradi. O datda, qurilish g ‘ishti 1200°C 
dan yuqori haroratda, sopol va chinni esa 1300—1400°C dan yuqori haroratda eriydi.
2. Olovbardosh keramika buyumi va m ateriallari — sham ot va dinas g‘ishti. U lar 1580°C 
li haroratda ham o ‘z shaklini o‘zgartirmaydi. 
Tuproq, trepellar, diatomit va mineral xomashyolarning boshqa turlarini 
turlicha qo‘shimchalar yoki qo'shimchalarsiz qorishtirlsh, shaklga keltirish va kuydirish yo'li 
orqali hosil qilinuvchi buyumlar keramik materiallar deb ataladi. 
Qurilish buyumi, maishiy-xo‘jalik va texnika asbob -anjomlariniishlab chiqarish moddiy 
ishlab chiqarishning muhim sohalaridаn hisoblanadi. Iqtisodiyot sohalari, sanoat ishlab 
chiqarish potensialining o'sish sur’ati, aholining moddiy va texnika buyumlarini olishbilan 

---

bog 'liq .Keramik buyumlar hozirgi zamon qurilishida binolarning devoriy qismlari va boshqa 
konstruktiv elementlarida, yig‘ma uysozlikda, yengil betonlar ishlab chiqarishda samarali 
qolanilmoqda. Ayniqsa, taraqqiy etayotgan respublikamizda uy-joy qurilishining rivojlanishi, 
madaniy va 
maishiy, uy-joy va sanoat ishlab chiqarish binolari hamda xususiy uyjoy qurilishining 
kengayib borishi keramik buyumlarga bo‘lgan talabning oshishini taqozo etmoqda. Keramika 
— qadimgi su n ’iy materiallardan biri. Insoniyat tarixida 
loy birdan-bir qurilish materiali sifatida ishlatilgan. Loyni somon bilan qorishtirib, uni xom 
g‘isht shaklida quyib, eramizdan awal 8000 yil oldin turarjoylarqurilgani ma’lum. Eramizdan 
3500 yil oldin, xom g'ishtni kuydirib, uylar qurish g'isht va cherepitsa yuzasini sirlab pishirish 
usuli ishlab chiqilgan.
Keramika sohasidagi ilm -fannin g rivojlanishiga A.I.Avgustnik, P.P.Budnikov, 
P.A.Semyatchenskiy, 1.1.Morozov, M.I.Rogovoy kabi rus, F .X .Tojiev , N .A .Sirojiddinov 
, A .A .lsmatov , A .P .Erkaxo'jayeva ,A.M.Eminov kabi o'zbek olimlari o ‘z hissasini 
qo'shganlar. 0 ‘zbekistonda keramika sanoatining eng yirik korxonalari qatoriga nomlari 
yuqorida qayd qilinganlardan tashqari Samarqand va Toshkent kulolchilik yodgorlik 
buyumlari, Andijon, Chimboy, G'ijduvon, Xiva va 
Termiz kulolchilik buyumlari zavodlari, Angren keramika, Toshkent qurilish 
materiallari kombinatlari kiradi.Qurilish g'ishti va qurilish uchun zarur buyumlar ishlab 
chiqarish 0 ‘rta Osiyoda bundan 2000 yil ilgari boshlangan. Hozirgi kunda bunday 
mahsulotlarning kuydirilgan namoyonlarini ishlab chiqarish barcha viloyatlarda yo‘lga 
qo‘yilgan. Shunday kilib, keramika mahsulotlarini qizdirish texnikasi uzoq asrlar mobaynida 
oddiy gulxandan xumdongacha va mexanizatsiyalashtirilgan maxsus pechlarga b o ‘lgan 
taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tgan.Qora va rangli metallurgiya sanoatlarining rivojlanishi XIX-
XX asrlarda 
olovbardosh buyumlar ishlab chiqarilishiga asos soldi. Bunday korxonalar Rossiyaning 
Novgorod viloyatidagi Borovichi qishlog'ida, Voronej shahri chegarasidagi Semiluki 
qishlog'ida, Uraining Suxoy Log qishlog ‘i va boshqa hududlarida ko‘plab qurildi. 1990 
yildan 0 ‘zbekistonda bunday g ‘ishtlarni ishlab chiqarish kichik korxonalarda yo‘lga q o 
‘yilgan. 
Keramika so‘zi grekcha keramike — kulol san’ati ma’nosini anglatadi. 
U aslida keramos — gil yoki tuproq, sopol, kuydirilgan gil so‘zidan 
kelib chiqqan. Keramika — maxsus tuproq (gil, kaolin) yoki tuproq b ilan 
turli minerallar aralashmasidan hosil qilingan aralashmani pishitib, 
undan tayyorlangan va keyin qattiq qizdirib hosil qilingan mahsulotdir. 
Barcha keramik materiallar g ‘ovakligiga qarab massasiga ko'ra suv 
shimuvchanligi 5% dan k o ‘p (odatda, 10..20% chegarasida) bo'lgan 
g‘ovakli va suv shimuvchanligi 5% dan kam bo'lgan zich materiallarga 
bo'linadi. Keramikadan qurilishda (g'isht, cherepitsa, plita, qoshiq, quvur, 
sanitar-qurilish buyumi va boshqalar), uy -ro 'zg 'o rd a (sopol va chinni 

---

idishlar) va texnikada (elektr izolatori va boshqalar) keng foydalaniladi. 
Keramika buyumlarini tayyorlashda asosan, qo'Ida qorib tuproq q ilinadi. 
U pishitilib kulol charxida, qolip yordamida yoki presslab shakl 
beriladi. Keyin xumdonda yoki maxsus pechlarda 800°C dan to 1500°C 
gacha qizdiriladi.