Reja: Qotishmalar haqida malumot

Mavzu:Qotishmalar va ularning Mashinasozlikdagi ahamiyati

Reja:
1.Qotishmalar haqida malumot.
2.Qotishmalarni Mashinasozlikdagi ahamiyati
3.Xulosa

Tayanch iboralar:

Qotishma, mexanik aralashma, komponent, qattiq eritma, kimyoviy birikma, faza, faza miqdori, muvozanat holatda turuvchi diagramma, holat diagramma.

Qotishma kamida bittasi metall boʻlgan ikki yoki undan koʻp unsurlarning qattiq aralashmasidir. Qotishma metall xossalariga ega boʻlgani bilan, tarkibidagi moddalardan farq qiladi.

Bir metalldan yasalgan qotishma shu metall xossalarini yaxshilaydi. Masalan, poʻlat uning asosiy masalligʻi - temirdan mustahkamroqdir. Odatda qotishmalar ularning masalliqlarini eritib, aralashtirish natijasida hosil qilinadi. Qotishmalar mashinasozlik, kemasozlik, aviatsiya va qurilish sanoatlarida qoʻllaniladi.
Qotishmalar tarkibiga koʻra: gemogen, geterogen, intermetal qotishmalarga boʻlinadi. Qotishmalar xossalarining turli-tumanligi bilan sanoatda va maishiy turmushda keng qoʻllaniladi. Qotishmalarni tarkibiga koʻra quyidagilarga ajratish mumkin:

Poʻlat. Таrkibi 1,7% gаchа С vа qoʻshimchalardan Mn, Si, S, P bor boʻlgan qotishma hisoblanadi. Ular sof temirga qaraganda ancha qattiq hisoblanadi. Таrkibidagi moddalarga qarab quyidagilarga ajratish mumkin: marganesli poʻlat; Fe 83%, Mn 12%, C1% – sisternalar tayyorlashda va maydalashda; xrom poʻlati -Fe83,7%, Cr 12%, C 0,3% – zanglamaydigan poʻlat sifatida; volframli poʻlat Fe 70-85%, W 12-23%, Cr 2-6%, C 0,5-0,6% – tez kesar asboblar tayyorlashda ishlatiladi.

Choʻyan. С 2% dаn yuqori, Si, P, S, Mn bilan hosil qilgan qorishmalar kiradi. Bu qotishma temirga nisbatan ancha qattiq lekin moʻrt. Undan turli uskunalar, stanok va dvigatellarning kompuslari, kanalizatsiyalari va vodoprovod trubinalari, qozonlar, tovalar, plitalar tayyorlashda ishlatiladi.
qotishmalar haqida malumotlar
Choʻyandan yasalgan mahsulotlar
Bronza – misning metallar bilan qotishmasi kiradi. Tarkibiga koʻra qalayli bronza, alyuminiy bronza, kremniy bronza, qoʻrgʻoshinli bronzalarga boʻlinadi. Bulardan badiiy quyma buyumlar tayyorlanadi.
Latun – mis va ruxning 30-35% gacha rux boʻladi qotishmasidan tayyorlanadi. U nihoyatda katta plastik xususiyatga ega. Undan uy-roʻzgʻor ashyolari, asboblari, mashinalarni detallari tayyorlanadi.
Babbit – qoʻrgʻoshinli babbit tarkibi Pb 80-82%, Sn 16-18%; qalayli babbit tarkibi Sn 82-84% surma 10-12%, mis 6% boshqa metallar qoʻshib tayyorlanadi. Podshibniklar, mashinasozlikda, turli quymalar tayyorlashda ishlatiladi.
Nixrom. Таrkibi nikel 67,5%, xrom 15%, temir 16% va marganes 45% dan iborat boʻlgan qotishma. Bu qotishma elektr qarshiligi katta va issiqqa bordoshli boʻlganligi sababli elektr asboblari tayyorlashda ishlatiladi.
Каvshar ‖Тretnik‖ qalay 50% va indiydan 50% iborat boʻlib, shisha va metallarni kavsharlashda ishlatiladi.
Pobidit. U qattiqligi jihatdan olmos yaqin turadi. Tarkibi; uglerod, volfram va kobaltdan iborat. Metallurgiyada togʻ-kon sanoatida togʻ jinslarini burgʻulashda ishlatiladi.
Duraluyminiy – аlyuminiy 95%, magniy, mis, marganes qotishmasidan iborat. U juda yengil va mustahkam, poʻlatdan 3 marta yengil, mustahkamligi jihatidan poʻlatga teng. Samaliyotsozlikda ishlatiladi.
Тitanik. Тitan asosida olingan qotishmalar yuqori bosim va temperaturaga, korroziyaga chidamli boʻlganligi sababli reaktiv dvigatellarning alohida qismlari tayyorlanadi. Техnikada 5000dan ortiq qotishmalar tayyorlanadi va ishlatiladi. Qotishmalar tarkibiga koʻra: gemogen, geterogen, intermetal qotishmalarga boʻlinadi. Qotishmalar xossalarining turli-tumanligi bilan sanoatda va maishiy turmushda keng qoʻllaniladi. Qotishmalarni tarkibiga koʻra quyidagilarga ajratish mumkin:

Poʻlat. Таrkibi 1,7% gаchа С vа qoʻshimchalardan Mn, Si, S, P bor boʻlgan qotishma hisoblanadi. Ular sof temirga qaraganda ancha qattiq hisoblanadi. Таrkibidagi moddalarga qarab quyidagilarga ajratish mumkin: marganesli poʻlat; Fe 83%, Mn 12%, C1% – sisternalar tayyorlashda va maydalashda; xrom poʻlati -Fe83,7%, Cr 12%, C 0,3% – zanglamaydigan poʻlat sifatida; volframli poʻlat Fe 70-85%, W 12-23%, Cr 2-6%, C 0,5-0,6% – tez kesar asboblar tayyorlashda ishlatiladi.

Choʻyan. С 2% dаn yuqori, Si, P, S, Mn bilan hosil qilgan qorishmalar kiradi. Bu qotishma temirga nisbatan ancha qattiq lekin moʻrt. Undan turli uskunalar, stanok va dvigatellarning kompuslari, kanalizatsiyalari va vodoprovod trubinalari, qozonlar, tovalar, plitalar tayyorlashda ishlatiladi.
qotishmalar haqida malumotlar
Choʻyandan yasalgan mahsulotlar
Bronza – misning metallar bilan qotishmasi kiradi. Tarkibiga koʻra qalayli bronza, alyuminiy bronza, kremniy bronza, qoʻrgʻoshinli bronzalarga boʻlinadi. Bulardan badiiy quyma buyumlar tayyorlanadi.
Latun – mis va ruxning 30-35% gacha rux boʻladi qotishmasidan tayyorlanadi. U nihoyatda katta plastik xususiyatga ega. Undan uy-roʻzgʻor ashyolari, asboblari, mashinalarni detallari tayyorlanadi.
Babbit – qoʻrgʻoshinli babbit tarkibi Pb 80-82%, Sn 16-18%; qalayli babbit tarkibi Sn 82-84% surma 10-12%, mis 6% boshqa metallar qoʻshib tayyorlanadi. Podshibniklar, mashinasozlikda, turli quymalar tayyorlashda ishlatiladi.
Nixrom. Таrkibi nikel 67,5%, xrom 15%, temir 16% va marganes 45% dan iborat boʻlgan qotishma. Bu qotishma elektr qarshiligi katta va issiqqa bordoshli boʻlganligi sababli elektr asboblari tayyorlashda ishlatiladi.
Каvshar ‖Тretnik‖ qalay 50% va indiydan 50% iborat boʻlib, shisha va metallarni kavsharlashda ishlatiladi.
Pobidit. U qattiqligi jihatdan olmos yaqin turadi. Tarkibi; uglerod, volfram va kobaltdan iborat. Metallurgiyada togʻ-kon sanoatida togʻ jinslarini burgʻulashda ishlatiladi.
Duraluyminiy – аlyuminiy 95%, magniy, mis, marganes qotishmasidan iborat. U juda yengil va mustahkam, poʻlatdan 3 marta yengil, mustahkamligi jihatidan poʻlatga teng. Samaliyotsozlikda ishlatiladi.
Тitanik. Тitan asosida olingan qotishmalar yuqori bosim va temperaturaga, korroziyaga chidamli boʻlganligi sababli reaktiv dvigatellarning alohida qismlari tayyorlanadi. Техnikada 5000dan ortiq qotishmalar tayyorlanadi va ishlatiladi.
Qotishmada eruvchi komponentning atomlari erituvchi komponentning kristall panajarasiga sinishhidan qattiq eritma hosil bo’lishhi mumkin, bunday qattiq eritma singish qattiq eritmasi deyiladi. (metallar bilan metallmaslar.) Fe-C, Fe-N, Fe-O.
Qotishma tarkibiga kiruvchi komponentlarning o’zaro tasiriga qarab ularning eruvchanligi turlicha bo’ladi. Masalan, nikelda mis yoki misda nikel suyuq va qattiq holida to’la eriy oladi. Bu qotishmalarda erituvchi komponentning yorituvchanligi suyuq holatdagidek, qattiq holatda ham to’la saqlanadi. Bu xususiyat hamma komponentlarga hos bo’lavermaydi. Ko’pchilik metallar eruvchi komponentlarni cheklanmagan miqdorda erita olsa, ba’zilari cheklangan miqdorda eritadi.Qotishma tarkibiga kiruvchi komponentlarning o’zaro tasiriga qarab ularning eruvchanligi turlicha bo’ladi. Masalan, nikelda mis yoki misda nikel suyuq va qattiq holida to’la eriy oladi. Bu qotishmalarda erituvchi komponentning yorituvchanligi suyuq holatdagidek, qattiq holatda ham to’la saqlanadi. Bu xususiyat hamma komponentlarga hos bo’lavermaydi. Ko’pchilik metallar eruvchi komponentlarni cheklanmagan miqdorda erita olsa, ba’zilari cheklangan miqdorda eritadi.