Reja: Shaxs va uning malakasi

Mavzu: Shaxsning malaka va odatlari
Reja:
1. Shaxs va uning malakasi
2. Shaxs va uning odatlari
3. Shaxs malaka va odatlarining oʻziga xos xususiyatlari
Har bir odam bilim bilan birga malaka va odatlarni egallaydi. Malakalar bir
necha xil bo’ladi (yozish, o’qish, yurish, musiqa chalish, sport ) Maqsadni
ko’zlab biror nima bajarish malakaga bog’liqdir.
Malaka - deb avval ongli bajarilib, keyinchalik
avtomatlashgan xatti-harakatlarga aytiladi. Istalgan malakani qayta-qayta takrorlash natijasida hosil qilish mumkin.Malakalar sodda va murakkab bo’lishi
mumkin. Masalan, mashina haydash, musiqa chalish,
kasb egallash murakkab malaka, mix qoqish, o’tin
arralash-sodda malaka hisoblanadi. Malakalarni mashq
qilish natijasida egallanadi.
Malakalarning hosil bo’lish negizi va mustahkamlanishi odamning yoshiga
bog’liq, masalan tilga 4-5 yoshda tez o’rganiladi. hunar egallash 12-13 yoshda tez
o’rganiladi. Malakalarning mustahkamligi qiziqishlarga, shaxsning individual
xususiyatlariga bog’liq, asab tizimiga bog’liq bo’ladi. Masalan, xoleriklarda malaka
tez, melanxoliklarda sekin
hosil bo’ladi.
Malakalarni mashq qilish natijasida egallanadi. Shaxsda malakadan tashqari odatlar ham bo’ladi.
Odat kishi qalbiga oʼrnashib, uning ehtiyojiga aylanib qolgan harakatlardir. Masalan, ertalab turib yuvinish, ovqatlanish, ozoda yurish kabilar. Odatlar ijobiy va salbiy bo’ladi. Salbiy odatlarga yolg’on gapirish, ichish, chekish kabilar kiradi.
Malaka va odatlarning nerv-fiziologik asoslarini shartli refleksning hosil bo’lish mexanizmi tashkil qiladi. Bu shartli refleks oddiy emas, balki dinamik stereotip tarzidagi, ya’ni takrorlash natijasida mustahkamlangan shartli reflekslar
majmuasidan iborat. Masalan, bola bolalar boqchasiga o’rganguncha qiynaladi, chunki undagi sharoitga ularda dinamik stereotip hosil bo’ladi.
Agar ilgarigi malaka yangisini hosil qilishga salbiy ta'sir qilsa malakalar interferensiyasi deyiladi. Masalan, bir sohada ishlagan odam butunlay boshqa sohaga o’tsa qiynaladi. Shaxs shug’ullanayotgan ishi bilan uzoq vaqt shug’ullanmasa malakalar so’nishi hodisasi kuzatiladi. Bu malakalarning diavtomatizasiyasi deyiladi.
Demak, malakalar shaxsning tarkib topishiga katta ta’sir ko’rsatadi. Shaxsni
individualligi uning ijtimoiy munosabatlarida belgilanadi. Bu borada quyidagi fikrlami keltirib o ’tish joiz. Atoqli psixolog K.K. Platonov shaxsni "konkret odam yoki dunyoni yaratuvchi sub'ektdir"
L.I.Bojovich esa "odam o’zini anglash
jarayonida yaxlitligini idrok qiladi, unda "men" degan tushuncha paydo bo’ladi" deb
ta'kidlaydilar. A.N.Leontevning "Faoliyat, Ong, Shaxs" degan kitobida shaxs haqida
ajoyib fikrlar mavjud. "Bu oliy olam birligi hayotida doimiyligini saqlaydi, har
qanday sharoitda shaxsligicha boshqalar ko’z o’ngida va o’z ko’z o’ngida qoladi".