Reja: Vakolat va uning zarurati

Boshqaruv vakolatlari
Reja:


1. Vakolat va uning zarurati.
2. Boshqaruv vakolatlarining turlari.
3. Murosaga keltiruvchi apparatlarning mohiyati.
Tayanch so’z va iboralar:
Vakolat. Vakolatnoma. Vakolatxona. Umumiy va funksional ma’suliyat. Boshqaruv vakolatlarining turlari. Maslahat beruvchi apparat.
1. Vakolat va uning zarurati
O’zbek tilining izohli lo’g’atida vakolat tushunchasi quyidagicha berilgan:
* Vakolat -bu biror shaxs, muassasa, tashkilot, davlat va shu kabilar nomidan ish qilish uchun berilgan huquq. Masalan, xalq noyibi o’zining yuksak vakolatini saylovchilardan oladi.
* Vakolat -vakolati bor, vakillik huquqiga ega bo’lgan sub’ekt. Masalan, vakolatli muassasa, tashkilotlar bo’lmasa, xalq demokratiyasining bo’lishi mumkin emas.
* Vakolatnoma -vakillik huquqini beruvchi hujjat, ishonch qog’ozi, tilxat.
* Vakolatxona -biror davlat tomonidan o’zga yerda ta’sis etilgan va uning manfaatlarini ko’zlab ish ko’radigan muassasa. Masalan, O’zbekistonning chet eldagi muxtor vakolatxonasi.
Boshqaruv tizimida rahbarlar tomonidan o’z qo’li ostidagi xodimlarga o’zi javobgar bo’lgan vazifalarni hal etish yoki ishlarni amalga oshirish huquqini berib qo’yishi boshqaruv vakolatlari deb yuritiladi.
Vakolar – bu vakillik huquqi bo’lsa, ma’suliyat bu biror ish, xatti-harakat oqibati, natijasi uchun bo’lgan javobgarlikdir. Demak, vakolatni ma’suliyat bilan adashtirmaslik kerak, chunki vakolatlar boshqa odamlar ishini boshqarish huquqini nazarda tutadi.
Ma’suliyat qanchalik yuqori bo’lsa, uni ta’minlash mexanizmi ham shunchalik yuqori bo’ladi. Odatda ikki turdagi ma’suliyatni ajratishadi:

• 
  umumiy ma’suliyat;
  
• 
  funksional ma’suliyat(23-chizma).
  

Umumiy ma’suliyat – bu korxonaning boshqaruv faoliyatini ta’minlovchi shat-sharoitlarni yaratish bo’yicha ma’suliyatlar majmuasidir. Masalan, kadrlarni tayyorlash, joy-joyiga qo’yish, hujjatlarni tayyorlashva hokazo. Bu ishlarni odatda korxona rahbari bajaradi va shularga ma’suldir.
Funksional ma’suliyat – bu aniq ishlarni bajarish bilan bog’liq bo’lib, bu odatda bajaruvchilarga yuklanadigan ma’suliyatdir.

Boshqaruv ma’suliyati – qabul qilingan qarori, xatti – harakatioqibatlari, natijasiuchun hisobot berish demak

Zarur ish sharoitini
yaratish uchun
ma’sul

Umumiy ma’suliyat (rahbar)

Funksional
ma’suliyat
(ijrochi)

Aniq natija uchun
ma’sul

23-chizma. Boshqaruv ma’suliyatlari.

Boshqaruv vakolati va ma’suliyati bir-biri bilan hamohang bo’lishi kerak. Aks holda korxona va uning xodimlari uchun kutilmagan noxushliklar paydo bo’lishi hech gap emas. Masalan, topshirilgan vakolatning ma’suliyatdan baland bo’lishi ma’muriy beboshlikka, dabdababozlikka yo’l ochadi. Chunki bunday sharoitda rahbarlarni xatti-harakati jazolanmasdan qolishi mumkin.
Buning teskarisi esa, ya’ni ma’suliyatning vakolatdan baland kelishi holatlari faol harakatni shol(falaj) qilishgacha olib keladi. Chunki bunday sharoitda kishilar o’zlariga noxush holatlarni tug’dirib qo’yishlaridan xavotirda bo’lib, ortiqcha harakat qilishdan o’zlarini tiyadilar.
Shu sababli vakolat bilan ma’suliyatning munosibligi boshqarishning har bir bo’g’inidagi rahbar va xodimlar uchun o’ta zarurdir. Shundagina korxona faoliyati bir moromda taraqqiy etishi mumkin. Bu nisbatlarni quyidagicha tasvirlash mumkin(24-chizma).
Darhaqiqat korxonadagi mavjud va paydo bo’ladigan muammolarning barchasini faqat bitta rahbarning o’zi yechishga qodir emas. Yumushlarning ko’plagi, rahbar vaqtining yetishmasligi, muammolarning turli-tumanligi tufayli ularni bajarish uchun malakali shaxslar qarorlarini zrurligi kabilar lavozimli shaxslarga vakolat berish zaruriyatini tug’diradi (25-chizma).

Ma’muriy o’zboshimchalikka yo’l qo’yiladi

Vakolat

Ma’suliyat

<



Boshqaruv faoliyatini falajlikka olib boradi

Ma’suliyat

Vakolat


>

Boshqaruvni bir maromda borishini ta’minlash

Vakolat

Ma’suliyat


=