Reje: Ilimiy mektepler haqqinda uluwma tusinik
Download 145.61 Kb. Pdf ko'rish
|
|
Tema:Ilimiy mektepler hám olardıń Ózbekstan tábiyatın úyreniwge qosqan úlesi Reje: 1.Ilimiy mektepler haqqinda uluwma tusinik 2. Ilimiy mekteplerdin’ tutqan orni 3. Ilimiy mektepler hám olardıń Ózbekstan tábiyiyatın úyreniwge qosqan úlesi 4. Paydalanılǵan ádebiyatlar Ilimiy basqarıw mektebiniń dóretiwshileri gúzetisler, ólshew, logika hám analizlerden paydalanıw, qolda islewdiń kópshilik operatsiyasınıń kópshiligi kóbirek nátiyjeli ámelge asırıw ushın qolda islewdiń kóp bólimlerin jaqsılawı múmkin. Ilimiy basqarıw mektebiniń tiykarǵı principleri: 1. Miynetti aqılǵa say shólkemlestiriw - jumıstı analiz qılıw tiykarında islengen bir qatar qaǵıydalar hám jumısshılardıń náwbettegi tártibi tiykarında qáliplestirilgen bir qatar qaǵıydalar hám olardıń oqıwı optimal texnikaǵa iye. 2. Shólkemdiń rásmiy dúzilisin islep shıǵıw. 3. Menejer hám jumısshı I. E., I. E., I. E., I. E., Imager hám basqarıw funktsiyaların ajıratıp turatuǵın ilajlardı anıqlaw. Ilimiy bólim shólkemlestiriwshileri: F. Ol. Teylor; Frank hám Lilia Gilbert; Gantr. F. Ol. Teylor - onıń tiykarǵı elementlerin analiz qılıw hám jumısshılar jumısshıların tańlaw, tártipke salıw hám xoshametlewge tiykarlanǵan ámeliy tiykarlardı islep shıqtı. Teylor shólkemlestirilgen ilajlardıń quramalı sistemasın islep shıqtı hám ámelge asırdı : waqıt; tezlik penen kartalar ; Qayta tayarlaw usılların tayarlaw usılları ; joybarlastırılǵan byuro; Social maǵlıwmat toplaw. Ol kútá úlken áhmiyetke iye, kórsetpeler usılına, ıntızamiy jaza ilajları hám miynetti xoshametlewdiń tuwrı sistemasına qosıldı. Onıń sistemasındaǵı turmıs tiykarǵı nátiyjelililik deregi esaplanadı. Bul jantasıwdıń tiykarǵı elementi sonda, kóbirek pullı bolǵan adamlar. Bir bólek hám premium mıynet haqın názerde tuting: F. Talor: Jumısshılar ózleriniń úlesine proporcional túrde mıynet haqın alıwları kerek. Ornatılǵan kúnlik normalarni islep shıǵaratuǵın jumısshılar kóbirek tólewdi alıwları kerek, Differentsial miynetten tısqarı ; Gangt Háptelik mıynet haqı hár hápte mıynet haqı, biraq norma hádden tıs asırılǵanda, ol ónim birliginiń joqarı haqini tóliydi. Ilimiy bólim tiykarınan islep shıǵarıw processlerinde fizikalıq islerdi úyreniwge tartılǵan Frank hám Lilia Gilbert dóretpeleri menen bekkem, olar óndiriske sarplanǵan umtılıw-háreketlerdi kemeytiw múmkinshiligin úyreniw. Gilberts Filmerlar Microchronometr menen birgelikte kombinatsion arqalı operatsion operatsiyalardı úyrengen. Keyin toqtap qalıw ornıları, operatsiyalar elementleri analiz etildi, miynet operatsiyalarınıń quramı qosımsha, nátiyjesiz háreketlerdi saplastırıw ushın ózgertirildi, bul jumıs natiyjeliligin asırıwǵa umtıldı. F. Gilbert tárepinen alıp barılıp atırǵan miynet jumısshıların ilimiy-izertlew máseleleri miynet ónimliligin asırdı. L. Gilbert Qadaǵalaw sheńberiniń baslanıwın, házirde " kadrlar menejmenti" dep atalǵan. Ol selektsiya hám oqıtıw sıyaqlı máselelerdi úyrendi. Ilimiy basqarıw insan faktorın itibarsız qaldırmadi. Bul mekteptiń zárúrli úlesi islep shıǵarıwdı kóbeytiw ushın jumısshılardı qızıqtırǵan halda stimulyatsiyani úzliksiz túrde qollaw edi. Teylordıń studenti Premium tólew metodologiyasi menen shuǵıllanatuǵın waqıyalar menen shuǵıllanǵan, olar islep shıǵarıw joybarlaw ushın sxemalar (Ganttdıń lenta grafikası ) bolǵan, sonıń menen birge, qorǵasınlıq teoriyasın rawajlandırıwǵa úles qosqan. Ganttdıń jumısı insan faktorınıń jetekshi sanasına xarakteristikalaydı. Ilimiy basqarıw mektebiniń wákilleri tiykarınan óz jumısların islep shıǵarıwdı basqarıw dep atalatuǵın zatlarǵa baǵıshladilar. Ol inhibitor dep atalatuǵın basqarıw dárejesinde nátiyjelililikti asırıw menen shuǵıllanǵan. Ilimiy menejment mektepti tastıyıqlaǵan ideyalar islep shıǵılǵan hám shólkemlerdi basqarıwǵa tiykarınan basqarıw menejment mektebiniń wákilleri tárepinen basqarıladı. Ilimiy ıntızam retinde administraciyanı rawajlandırıw ushın izbe-iz sharalar kórilmegen. Kerisinshe, bul kóbinese bir neshe jantasıwlar edi. Qadaǵalaw ob'ektleri hám adamlar. Sonlıqtan, basqarıw teoriyasında tabıs mudami matematika, injenerlik pánleri, psixologiya, sotsiologiya hám antropologıya sıyaqlı basqa tarawlar daǵı tabıslarǵa baylanıslı edi. Bul bilim tarawları rawajlanǵanı sıyaqlı, menejment salasındaǵı izertlewshilerdiń islep shıǵılǵanlıǵı sebepli, shólkemdiń tabısı tásir etetuǵın faktorlar haqqında kóbirek kóbirek maǵlıwmatqa iye boldı. Bul bilimler sonı kórsetedi, ayırırm waqıyalar geyde sınaq ámeliyatların basdan keshirim hám basqarıwǵa jańa jantasıwlardı tabıwları múmkinligin túsiniw ushın qániygelerge járdem berdi. Usınıń menen birge, dúnya tez ózgeriwdi uyatqa aylandı. Ilimiy hám texnologiyalıq innovatsiyalar hám húkimetler barǵan sayın tez-tez ushraydı hám áhmiyetsiz bolıp qaldı hám bizneske salıstırǵanda qatań qarar etdi. Bul hám basqa faktorlar basqarıw wákilleri kúshlerdi shólkemlestiriwdiń sırtqı jaǵdayın izbe-iz ámelge asırıwdı tereńrek kórip shıqtılar. Sol maqsette jańa jantasıwlar islep shıǵıldı. Házirgi kúnde teoriya hám basqarıw ámeliyatın rawajlandırıwǵa úlken úles qosqan tórt zárúrli jantasıwlar bar. Basqarıwda túrli mekteplerdi ajıratıw kózqarasınan jantasıw tiykarınan tórt qıylı jantasıwdı óz ishine aladı. Bul jerde menejment úsh qıylı kózqarastan kórip shıǵıladı. Bul ilimiy menejment, basqarıw menejment, insaniy munasábetler hám minez-qulıq ilmi bolıp tabıladı. Jigirmalanshı ásirdiń birinshi yarımında tórt anıq bir ajıratıw mektepleri islep shıǵılǵan. Xronologik tárepten olardı tómendegi tártipte sanap ótiw múmkin: 1. Ilimiy basqarıw mektep; 2. Basqarıw mektep; 3. Psixologiya hám insaniy munasábetler mektep. Bul jónelislerdiń hár biri tárepdarları bul shólkemdiń maqsetlerine eń nátiyjeli tabıstıń giltini tabıwǵa muvaffaq bolǵan dep isengen. Keyinirek mekteplerdiń ámeliy jańa ashılıwların ámelde qollaw boyınsha izertlewler hám áwmetsiz urınıslar menejment máselelerine kóplegen juwaplar sheklengen jaǵdaylarda tuwrı ekenligin tastıyıqladı. Soǵan qaramay, bul mekteplerdiń hár biri bul tarawǵa sezilerli hám anıq úles qosdı. Hátte eń aldıńǵı zamanagóy shólkemler de maǵlıwmatlar bazası bolǵan ayırırm túsinikler hám texnikalaradan paydalanıp atır. Bunnan tısqarı, ayırırm jaǵdaylarda tabıslı bolǵan hám málim bir waqıtta mudamı basqalarda da tabıslı bolmaǵanlıǵın esta saqlaw kerek. hám bir shólkem ishinde siz barlıq jantasıwlardıń elementlerin tabıwıńız múmkin. Basqarıw teoriyasın basqarıwdan maqset. Bir kisi adamdıń ózi, islep shıǵarıw iskerligi, onıń islep shıǵarıw iskerligi, onıń islep shıǵarıw iskerligi hám jámiyetiniń rawajlanıwına tásir etkende, administraciyanıń baslanıwına alıp kelip studentlerge xabar beriw. Onıń rawajlanıwda administraciya bir qatar múddetlerden ótti hám málim izertlew usıllarınan paydalanǵan. Sorawlar teması : 1. Ilimiy basqarıw mektep. 2. Basqarıw (eski) mektep. 3. Insan munasábetleri mektep. 4. Minez-qulıqlı pánler mektep. Ilimiy basqarıw mektep. XX ásir basında birinshilerden biri ilimiy bólim mektep. Onıń dóretiwshileri Frederik vinorlou Teylor, Frank hám Lilian Ganbert, Genri Forga, Genri Fordni kórip shıǵıp atırlar. (1885-1920 ) Olar bul baqlawlar, ólshewler, logika hám analiz qılıw ushın paydalanıw ushın qollanılıwı múmkinligine isengen. Daslep olar jumıstıń mazmunın analiz etken hám tiykarǵı strukturalıq bólimlerdi (operatsiyalar, qabıllawlar, individual háreketler olshenedi. Keyin operatsiyalar ólshendi: artıqsha, nátiyjesiz háreketler nátiyjesinde standart proceduralar hám úskeneler kirgizildi. Qaǵıyda jol menenda, operatsiyalardı jetilistiriwden paydalanǵan. Arnawlı bir wazıypalardı orınlaw ushın ajıratılǵan waqıt haqıyqıy bolıwı hám kishi dem alıw múmkinshiligin esapqa alıw kerek. Usınıń menen birge, islep shıǵarıw standartları hám asqanlar Olarǵa kóbirek sıylıqlanǵan. Bul mektep fizikalıq hám intellektuallıq tiyisli islerdi tańlap alıwdıń zárúrligi dep tán alındı, bul úyreniw ushın úlken áhmiyetke iye boldı ; Obfinit hám joybarlaw ushın basqarıw funktsiyaların ajıratıw, jumıstıń tuwrıdan-tuwrı islewi (bul kútpegende jumısshılar óz jumısların rejelestirgen sistema paketi menen anıqlanǵan). Bul mektepke raxmet, menejment ǵárezsiz ilimiy izertlewlerdiń ǵárezsiz baǵdarı retinde keń tán alıw etildi. Mektep depozitori: - wazıypanı orınlawdıń eń jaqsı usılların anıqlaw ushın ilimiy analizden paydalanıw; - wazıypalar ushın eń sáykes keletuǵın jumısshılardı tańlaw hám olardıń shınıǵıwların támiyinlew; - Óz wazıypaların nátiyjeli orınlaw ushın zárúr bolǵan derekler menen támiyinlew; - Ónimlilikti asırıw ushın materiallıq xoshametlew hám materiallıq xoshametlewdi úzliksiz túrde isletiw; Eger ilimiy basqarıw mektep tiykarınan jumıs ornılarında nátiyjelililikti asırsa, klassik (Basqarıw ) mektep (1920 -1950) Samarqand sózdiń keń mánisi boyınsha - pútkil shólkem jumisına salıstırǵanda tásir etedi. Genri Fayol, Lidalla Urvaika, Jeyms Muni (1920 -1950) " Klassika" (1920 -1950) shólkemge keń hám shólkemlerdiń úlgili kózqarasınan qarawǵa háreket etdi. Genri Fayol iri Frantsiyanıń iri kómir kánin basqarıp, " Basqarıw atası" dep ataladı. Lindall Ur vIK - Angliya basqarıw keńesi. Jeyms Muni General Motorsda islegen. Bul mektep tárepdarları, sonıń menen birge aldınǵı sıyaqlı, basqarıwdıń social tárepleri haqqında onsha ıqtıyat bo'lmadilar. Olardıń jumısı júdá kóp jeke gúzetiwlerden ótti hám ilimiy usıl logiyaga tiykarlanbadı. Klassik mekteptiń maqseti, shubhasız, shólkemdi tabısqa alıp keletuǵın universal basqarıw principlerin jaratıw edi. Fayl basqarıw teoriyaǵa tiykarǵı úlesi sonda, ol offisın óz-ara baylanıslı funktsiyalardan shólkemlesken universal process retinde kórip shıqtı. Shólkem strukturasın qurıw ushın ol 14 basqarıw principlerin islep shıqtı. Olardıń kópshiligi ele da paydalı. Klassik mekteptiń maqseti jaratıw edi universal basqarıw principleri. Fayldı basqarıw principleri: 1. Miynet bólimi; (Qániygeliklestiriw - bul zatlardıń tábiyiy tártibi. Miynet bóliniwiniń maqseti sapalı hám sapa tárepinen jaqsılaw, sapa tárepinen úlken hám sapa tárepinen jaqsılaw, buǵan jóneltirilgen maqsetler sanın kemeytiw menen ámelge asıriladı hám kúsh.) 2. Kepillikler hám juwapkerlik; (kepillikler tártipti beriw huqıqına iye hám juwapkershilik qarama-qarsılıqtıń tiykarǵı strukturalıq bólegi. Húkimet kepillikleri bar, juwapkershilik bar.) 3. Íntızam ; Rawajlanıw kompaniyası jáne onıń xızmetkerleri ortasında erisilgen kelisimlerge boysınıw etiw hám húrmetti óz ishine aladı. Sonıń menen birge, ol qollanılatuǵın sankciyalardı usınıs etedi. 4. Ayriqshalıq ; Xızmetker tek bir tuwrıdan-tuwrı basshınan buyırtpa beriliwi kerek. 5. Jónelistiń birligi; Hár bir gruppa bir maqsette háreket qılıw bir joba hám bir liderga ıyelewi kerek. 6. Jeke mápler almasildi; Bir xızmetker yamasa jumısshı toparınıń mápleri kompaniya máplerinen yamasa úlkenlew kólemdi shólkemlestiriwge húkim etińmasligi kerek . 7. Dem alıw ushın shaxsla ; Xızmetkerlerdiń sadıqlıqı hám qollap- quwatlawın támiyinlew maqsetinde olar óz xızmetlerin ushın ádalatlı mıynet haqın alıwları kerek. 8. Oraylastırıw ;(Oraylastırıw zatlardıń tábiyiy tártibi. Uyqas túrde oraylastırıw dárejesi málim shártlerge qaray parıq etedi. Sol sebepli soraw oraylastırıw hám oraysızlashtirish ortasındaǵı tuwrı koefficientler menen ózgeredi. Múmkin bolǵan nátiyjeni támiyinleytuǵın ólshewdi anıqlaw mashqalası. 9. Skalar shınjırı - tómengi silteme baslıǵınıń basına eń joqarı poziciyanı iyelegen shaxstan joqarı lawazımlarda turǵan bir qatar adamlar ; 10. Buyırtpa ; Ornı - hámme zat jáne onıń ornıında. 11. Ádalat ; Mehribanlıq hám tártiptiń kombinatsiyası. 12. Xızmetkerler ushın jumıs ornıınıń turaqlılıǵın ; Joqarı ramka tuwriligi shólkemdiń natiyjeliligin tómenletedi. Óz ornın iyelegen Mediokre lideri uqıptan kóre ábzallaw bolıp tabıladı. 13. Ǵayrat ; Joba dúziw jáne onıń tabıslı ámelge asırılıwın támiyinlew bolıp esaplanadı. Bul shólkem kúshi hám energiyasın beredi. 14. Korporativ ruxlanıw. Birlespe - bul kúsh bolıp tabıladı jáne bul xızmetkerlerdiń muwapıqlıǵınıń nátiyjesi.) Klassik mekteptiń úlesi: -basqarıw principlerin islep shıǵıw ; -basqarıw funktsiyalarınıń xarakteristikası ; -Pútkil shólkemdi basqarıw ushın sistemalastırılgan jantasıw. Insan munasábetleri mektep 1930 -1950 jıllarda (Meri Parker, Elton Mayo) 1930 jıllarda (basqa mektepler) shólkemdiń natiyjeliliginiń tiykarǵı elementi retinde insan faktorın tolıq ańǵarıwǵa juwap retinde kelip shıǵadı. Ámeliy túrde islep shıǵılǵan operatsiya operatsiyaları hám mıynet haqı mudamı miynet ónimliligin asırıwǵa alıp kelmegen (olar ilimiy menejment mektebiniń wákilleri esapqa alınǵanında ). Adamlar ortasındaǵı óz-ara tásir waqtında payda bolatuǵın kúshler, kóbinese bastıń háreketlerinen asıp ketti. Geyde jumısshılar gruppa daǵı kásiplesler tárepinen jetekshilik hám materiallıq xoshametlew tileklerine qaraǵanda gruppaǵa basım ótkeriwge háreket qılıwdı. Málim bolıwınsha, bul hádiyselerdiń sebebi tiykarınan ekonomikalıq kúshler emes (ilimiy menejment mektebiniń tárepdarları retinde) hám hár túrlı mútajlikler tek pullar járdeminde bólekan qandirilishi múmkin. Eger administraciya óz xızmetkerlerine úlken ǵamxorlıq kórsetsa, olardıń motivatsiyası kóbeyiwine alıp keledi, dep esaplasadı. Olar insan munasábetlerin basqarıw usılların, sonday-aq tuwrıdan-tuwrı basshılardıń nátiyjeli háreketlerin, xızmetkerler menen máslahátlesiwler, xızmetkerler menen máslahátlesiwler hám jumısta keń baylanıs múmkinshiliklerin beriwdi usınıs etken. Minez-qulıq ilimiy mektep (1950 jılǵa shekem) (Chrissis Lykert, Duglas Scegor, Frederik Gerterg) tiykarınan insan munasábetleri mektepden keskin kóship ótti. Jańa jantasıw Xızmetkerge óz múmkinshilikleri hám shólkemlerdi basqarıw hám basqarıw shólkemleri kontseptsiyasın qollaw tiykarında óz múmkinshiliklerinen xabarlı bolıwına járdem beriw ushın kóbirek háreket etdi. Tiykarǵı maqseti - bul óz kadrlar natiyjeliligin asırıw arqalı shólkem natiyjeliligin asırıw. Ilgeri mektepler sıyaqlı, bul jantasıw basqarıw máseleleriniń sheshimleriniń " birden-bir usılıni" qorǵaw etdi. Onıń bas postuatsiyalari sonda, qulıq-fakti, da bólek xızmetker hám pútkil shólkemdiń natiyjeliligin asırıwǵa mudami úles qosadı. Biraq, bul mekteptiń bunday usılları, jumıstıń mazmunı ózgeriwi hám kárxananıń kárxananı basqarıwda qatnasıwı tek ayırırm xızmetkerler ushın kúshke kiredi. Minez-qulıq pánleri hám mektepleri mektebiniń úlesi: - Qanaat etiw hám islewdi kóbeytiw ushın shaxslar aralıq munasábetlerdi basqarıw usılların qollaw ; - Hár bir xızmetker óz potencialına muwapıq tolıq isletiliwi múmkinligi sebepli, shólkemdi basqarıw hám qáliplestiriw boyınsha insaniy minez-qulqlar tuwrısında arza beriw. Basqarıw teoriyasına, ásirese urıstan keyingi dáwirde matematika, statistika, injenerlik pánleri, statistika, injenerlik pánleri, bilimler boyınsha bilimler boyınsha bilimler: ilimiy-izertlew jumısları. Ekinshisinde shólkemdiń operatsion máseleleri ushın ilimiy-izertlew usılların qollaw. Mashqalanı ornatǵannan keyin, operatsiyalardı úyreniw boyınsha bir gruppa qániygeler modeldi islep shıǵıp atır. Bunday model quramalı mashqalalardi ápiwayılastıradı, ólshenerlik ózgeriwshiler sanın azaytadı. Basqarıw pániniń tiykarǵı ózgesheligi (hám ilimiy menejment mektep) modeller, belgiler hám muǵdarlıq qádiriyatlar menen awızsha oy-pikir hám xarakteristikanı analiz qılıwdı ańlatadı. Operatsiyalar kompyuterdiń keliwi menen operatsiyalar haqıyqatqa jaqın munasábette bolıw hám sol sebepli anıqlaw bolıp tabıladı. Process jantasıwı. Bul kontseptsiya basqarıw pikirindegi tiykarǵı búklemdi ańlatadı, házirgi waqıtta keń qollanıladı. Process jantasıwı birinshi bolıp menejerdiń wazıypasın xarakteristikalawǵa urınǵan klassik (basqarıw ) mektep tárepdarları tárepinen usınıs etilgen. Biraq, bul avtorlar bunday funktsiyalardı bir-birinen ǵárezsiz dep esaplawǵa beyim edi. Process jantasıwı, buǵan salıstırǵanda ayrıqsha bolıp esaplanıw, basqarıw funktsiyaların óz-ara baylanısqan dep esaplaydı. Menejment process retinde kórip shıǵıladı, sebebi basqalardıń járdemi menen maqsetlerge erisiw boyınsha jumıs bir retlik tásir emes, bálki bir qatar ajıralmas háreketler. Bul háreketlerdiń ózinde bul process shólkemdiń tabısı ushın júdá zárúrli bolıp tabıladı. Olarǵa basqarıw funktsiyaları dep ataladı. Hár bir basqarıw funktsiyası da process, sebebi ol bir qatar bir qatar háreketlerden ibarat. Baqlaw procesi barlıq funktsiyalardıń ulıwma muǵdarı bolıp tabıladı. Sistemalar jantasıwı. Sistema jantasıwı barlıq processler hám hádiyselerdi hár túrlı pútin sistemaları jáne onıń elementleriniń strukturalıq bólimlerine iye bolmaǵan jańa pútinlik hám funktsiyalar menen tanıstıradı. Barlıq sistemalar turaqlı ishki dúzılıwǵa iye hám tiyisli ayrıqshalıqlar menen óz-ara baylanıslı elementlerden (tómen sistemalardan ibarat. Sistemalar sırtqı ortalıqtaǵı (mısalı, saatlar ) (sociallıq-ekonomikalıq ob'ektler - kárxanalar, shólkemler, brigadalar hám basqalar ) tárepinen ǵárezsiz túrde hám ashıq halda bólinedi. Sistema jantasıwı shólkemdi ashıq sistema retinde kórip shıǵadı. Konversion ónimlerdi kirgiziw Sistema jaqınlaw salasındaǵı birinshi iri qániyge Chester I. Barnard (1886 -1961), bul juwmaqtı basqarıw mektepmenen bekkem baylanıslı edi. Onıń tiykarǵı shárti, shólkem " sanalı muwapıqlastırılgan háreketler sisteması", ol jaǵdayda eń zárúrli strategiyalıq faktor bolǵan. " Ishinde sistema jantasıwı Aytılıwına qaraǵanda, menejerler shólkemdi ózgeriwshen sırtqı ortalıq sharayatında túrli maqsetlerge erisiwge qaratılǵan adamlar, struktura, wazıypalar hám texnologiyalar sıyaqlı óz-ara baylanıslı elementler kompleksin kórip shıǵıwları kerek.Insan tábiyiyaattan barlıq materiallıq baylıqlar - jer-astı baylıqları, suw, hawa, topıraq, ósimlikler, haywanot álemi hám basqa tábiyiy resurs (baylıq ) aladı. Ózbekstan tábiyiyaatı hám tábiyiyǵıy baylıqların saqlap qalıw -insan ushın zárúr bolǵan qazilma baylıqlardan tazalaw, suw hám hawanı saqlap qalıw, topıraqtı erroziyadan saqlaw, ósimlik hám haywanot dúnyasın tábiyiy holizacha saqlap qalıp, qayta qayta tiklewde ( sarqırama, áornııp tábiyiyat kórinisiler, bulaq hám basqalar ) ni tábiyiy jaǵdayında saqlaw sıyaqlılardı óz ishine aladı. Lekin házir tábiyiyaatqa insan xojalıq iskerliginiń tásiri nátiyjesinde respublikamizdıń ayırırm oypatlıqları (Aralbo'yi, Surxon oypatlıqsı, Tómen Zarafshon hám Tómen Amudarya ) de ekologiyalıq jaǵday jamanlasıp barıp atır. Ózbekstan hawasınıń pataslanıwında energetika, neft-gaz sanaat, transport, ximiya sanaat, metallurgiya sanaat, xojalıq -kommunal xojalıqtıń úlesi úlken. Sol shıǵarap atırǵan zıyanlı birikpelerdi 100 procent, olar esap bólistirilgen. Ózbekstanda sanaat tarmaqları hám transporttan jılına 2000 tonna átirapında patas shıǵındı (birikpe) lar shıǵarılıp, onıń 1300, 1 tonnadan aslamı transport esabına tuwrı keledi. Sonlıqtan, Tashkent, Samarqand, Buxara, Ferǵana, Andijan sıyaqlı úlken qalalar hawası pataslanishidıń 80 taza avtotransport bólegine tuwrı keledi. Iri sanaat obiektleri qalalarda hawanıń pataslanıwında sanaattıń úlesi úlken. zıyanlı, Almalıq, Angren, Navaiy, Andijan, Ferǵana, Tashkent sıyaqlı qalalar xavosi altıngugurt, azot oksidleri, ammiak, vodorod ftorid hám basqa gazlar menen pataslanǵan. Surxondaryo wálayatınıń Sariosiyo hám Uzın rayonları hawası Tadjikistandıń Tursunzoda qalasındaǵı aluminiy zavodınan shıqqan uwlı zatlı ftor gazı menen pataslanǵan.jasaw, rayonlarda balalar ólimi kóp, júzim hám mevali alıp kelip atırdıń bargi sarg'ayib, qaramallar kesellenip, tisi to'kilip ketpekte. Respublikamız hawasın taza saqlaw ushın paydalanıwda zamanagóy tazalaytuǵın qurıw zárúr. Bunda hawanı pataslovchini ustap qalıp, odan qayta tikleniw quwatına keledi. Respublikamız dáryaları sanaatı, xojalıq xizmet kórsetiw, salamatlandırıw shólkemleri, qusshılıq kompleksi hám sharbashılıq fermalarınan suw hám de salma suwi menen pataslanǵan. Suw baylıqların taza saqlaw daǵı wazıypa sol zálelden shıǵıp atırǵan patas suwni tazalap, zıyansizlantirib, keyininen suw háwizlerine paydadan ibarat. Ózbekstannıń topıraq maydanın erroziyadan saqlaw, onıń ónimliligin qayta tiklew ushın tikleniw kerek. Onıń ushın eginlerdi suwǵarıw qaǵıydasına ámel qılıw, suwǵarıwdıń aldıńǵı usıllarınan jıberiw ushın zárúr. Eginlerdiń zúráátliligin ushın kóbirek organikalıq tóginler (tezek) den qawipsiz, awıl xojalıǵı zıyankeslerine qarsı biologiyalıq usıl menen gúresiwge zárúr. Respublikamız hawasınıń tap-taza, sulıwlarınıń jer kóp bolıwı, áwele, jasıl ósimliklerge, ásirese, ormanlarǵa baylanıslı. Xalıqtıń ormanlarǵa, ásirese mevali (ǵoza, pıste, badam, boyarıshnik hám ornı) hám dárivor (ziyre, piyaz, jabayı piyaz, qara barbaris, oqqayin, yetmoq hám basqa ) ósimliklerge salıstırǵanda nadurıs munasábette. bolıwı sebepli olar azayıp ketmekte. Usınıń sebepinen dem alıwshılar, sayaxatshılar, oqıwshılarǵa ósimliklerdi nobud et massili, qamsızlandırıw mevasini, urıwın ruxsatsız jıynamas kabinet hám úgit-násiyatlaw jumısların keń aparıw zárúr. “Jańa Ózbekstan” gazetasidıń sol jıl 25-fevral sanında Dos Abdullayev atındaǵı geologiya hám geofizika institutı direktorı, geologiya-mineralogiya pánleri doktorı Nur shashıwshıbek Nurxoornıevdıń “Ózbek geologiya ilimiy mektepleri mámleketimiz rawajlanıwınıń jańa basqıshında taǵı ılım ahli menen tıǵıs izertlew mákanına aylanıp atır” atlı maqalası basıp shıǵarıldı. Tómende onı oqıwıńız múmkin. Geologiya salasındaǵı ilimiy mektepler jańa Ózbekstanda jedel qáliplesip atırǵan jańa geologiya sistemasınıń bekkem tiykarı esaplanadı. Prezidentimiz aytıp ótkeni sıyaqlı, “Ózbekstanda jańa geologiya sisteması jaratılıp atır. Onı rawajlandırıwdan maqset — tábiyiy resursların xalqımız mápine jóneltiriw, jumıs ornıları tashkil etip, adamlardı bay qılıwdir”. Al, búgin geologiya tarawına qaratılıp atırǵan itibar nelerde hákis etpekte? Sistema daǵı reformalardıń natiyjeliligi qaysı dárejede? Onı jáne de rawajlandırıw ushın neler qılıw kerek? Bul sorawlarǵa juwap tabıw ushın jurtımız geologiya salasınıń ótken zamanı, háziri hám perspektivasına bir názer taslasaq. Ásirese, Chotqol--Qurama (Ahangaran oazisi), Oraylıq Qızılqum, Nurota tawları, Sultan Uvays tog'i sıyaqlı tawlıq úlkelikte házirgi kúnde 10 mińnen aslam áyyemgi, X-XII ásirlerge tiyisli metall eritiw imaratları tabılǵan. Bul imaratlar túrli metalllardı tabıw hám qazib alıw, eritiw mákanlarına jetkiziw, metall alıw texnologiyası qanshelli áyyemginde rawajlanǵanına belgi hám biykar etińbeytuǵın dálil bolıp tabıladı. Jurtımız ornıinde sáwlelengen bolǵan tábiyiyǵıy baylıqlardı ózlestiriw boyınsha burınǵı birlespe dáwiri bólek áhmiyetke iye boladı. Áwele, bul máwsimde tarawǵa itibar hám qániygelerdi tayarlaw máseleleri aymaqtaǵı tábiyiyǵıy baylıqlar rezervine bekkem baylanıslı halda alıp barılǵanın atap ótiw kerek. Bunıń bas baslawshısı qımbat bahalı hám kem ushraytuǵın elementler — altın, mıs, gúmis, uran, qorǵasın, volfram hám bir qansha kem ushraytuǵın metall rezervleri boyınsha jurtımızdań dúnyadaǵı birinshi on danalıq mámleketlikler qatarına kiriwi bolıp tabıladı. Ózbekstan geologiya ilimiy mektep, degende daslep akademikalıq, mámleket ǵayratkeri, óziniń serqirra aqıl -zakovati, ǵayratlılıqı, milliy jas kadrlarǵa miyir- muhabbati menen watanımız ılım-fanida jaqtı ız qaldırǵan Dos Abdullayev atı yadqa keledi. Zero, onı biykarǵa XX ásirdiń Beruniysi dep atawmaǵan. Ilimiy mekteplerdiń orını, úlesi sol ortalıq hám dáwirde jetisip shıqqan ılım wákilleri menen belgilenedi. Atap aytqanda, H. Abdullayev mektepti o'tagan shákirtleri — akademikalıq I. Hamroboyev, E. Isamuhamedov, F. Usmonov, T. Dolimov tekǵana joqarı ilimiy tabıs hám ataqlarǵa eristi, bálki hár biri óz baǵdarında bólek ilimiy mektepke tiykar salındı. Ótken ásirdiń 90-jıllarındaǵı siyasiy, social ekonomikalıq ózgerisler geologiya salasın da chetlab ótpedi. Barlıq tarawlar sıyaqlı bul iskerlik tarawında da kadrlar qo'nimsizligi, ayırım jetik kadrlardıń jurtımızdan ketib qalǵanı tarawdıń rawajlanıwına unamsız tásir ótkerdi. Jaslardıń bul tarawdı iyelewge qızıǵıwshılıǵı pasaydi. Lekin sol dáwirde de watanımız taw kán sanaatı aldın tabılǵan kánler esabına ekonomikalıq nátiyje menen iskerlik yuritdi. Ǵárezsizlik jıllarında ámeldegi kánlerdi ózlestiriw, qazib alıw hám qayta islew ushın jańa kárxanalar ashılǵan bolsa -da, geologiya salasında ilimiy izertlewler aparıw hám kadrlardı tayarlaw procesi azmaz susaydi. Geologiya qıdırıw jumıslarına tartılǵan texnikalıq úskenelerdiń, ólshew inventarlarınıń 80 procentten aslamı óz resurs quwatın ótew etip bolǵan edi. Mámleketimiz basshısı ta'biri menen aytqanda, geologiya salasında tánepis waqıtı boldı. Prezidentimizdıń 2017-jıl 7-fevral daǵı “Ózbekstan Respublikasın jáne de rawajlandırıw boyınsha Háreketler strategiyası tuwrısında”gi pármanı barlıq iskerlik tarawılar qatarı geologiya salasında da túpkilikli búklem yasadi. Háreketler strategiyası nátiyjesi geologiya qıdırıw jumıslarınıń jedel rawajlanıwına, texnikalıq úskenelerdi zamanagóylarına tupten almastırıw, laboratoriya ólshew úskeneleriniń xalıq aralıq standartlarǵa uyqas bolıwına, bunıń nátiyjesinde 20 dan artıq jańa kánler ashılıwına xızmet etdi. Házir geologiya qıdırıw jumıslarına tartılǵan texnikalıq úskeneler 80-85 procent, ayırım laboratoriya ólshew ásbapları 90-95 procent zamanagóylarına almastırildi. Mámleketimiz basshısı ǵayratı menen geologiya salasında ulıwma jańa klaster formasındaǵı tálim mákanı — Geologiya pánleri universiteti dúzildi. Bul bolsa jáhán ulgilerine uyqas, intellektuallıq intalı, joqarı hám zamanagóy pikir júritetuǵın básekige shıdamlı qániygelerdi tayarlawǵa xızmet etedi. Universitettiń quramına geologiya salasındaǵı tórtew ilimiy tekseriw institutın birlestiriw oqıw procesine ilimiy islenbelerdi keń qollanıw etiw arqalı ilm-pán, tálim hám islep shıǵarıw tıǵız baylanıslılıǵın támiyinleydi. Bul da Háreketler strategiyasınıń atqarıwı bolıp esaplanıw júzege keldi. Aqırǵı 4-5 jılda mámleketimiz basshısınıń geologiya tarawına tiyisli 10 nan artıq párman hám sheshimi, húkimettiń 15 ten zıyat sheshimi qabıllandı. Bul tarawdıń rawajlanıwına úlken tabıslardı keltirdi. Ásirese, “Ózbekstan Respublikasınıń “Ózbekstan Respublikasında xızmet kórsetken geolog” eń húrmetli ataǵın shólkemlestiriw etiw tuwrısında”gi, “Ózbekstan Respublikası geologiya tarawı xızmetkerleri kúnin belgilew tuwrısında”gi nızamlardıń qabıl etiliwi úlken waqıya boldı. Tarawdıń xızmetkerleriniń qadri hám qaddi eliriwine unamlı tásir kórsetdi. Olarda kásipinen maqtanıw, keleshekke isenim joqarı dárejege kóterildi. Házir Háreketler strategiyasınan — Rawajlanıw strategiyasına ótiw tarawda jáne de úlken sheklerdi iyelewge úndep atır. Atap aytqanda, Jańa Ózbekstannıń rawajlanıw strategiyasında belgilengenindey, 132 tonna altın, 200 tonna gúmis, 255 mıń tonna mıs, 50 mıń tonna qorǵasın, 48 mıń tonna rux, 8 mıń tonna volfram hám bir qansha elementler boyınsha rezervlerdi kóbeytiw tarawdıń xızmetkerleri moynına joqarı juwapkershilik júkleydi. Sonı da aytıw kerek, bul sheklerge erisiw ushın ótken bes jılda puqta ornı hám kerekli shárt--sharoit házirlengen. H. Abdullayev atındaǵı geologiya hám geofizika institutında bes jıl aldın bir de doktorant bolmaǵan. Ilimiy ızleniwshiler sanı 2017--2018-jılları eki, 2019-2020 -jılları úsh, 2021-jılda toǵız, 2022-jılda on bes danaǵa jetkeni jaslardıń ilmga munasábeti keskin ózgerayotganini ańlatadı. Jaqında geologiya tarawı xızmetkerleri ushın taǵı bir zárúrli waqıya júz berdi. Sol jıldıń 22-fevral kúni Tashkent qalasında kóp kvartirali uy-ornı fondini basqarıwdı jetilistiriw hám ıssılıq támiynatı sistemasın rawajlandırıw, máhellelerdi abadanlastırıw hám ko'kalamzorlashtirishga tiyisli hám de geologiya tarawı hám ximiya sanaatı daǵı joybarlar menen tanısıw sıyaqlında Prezidentimiz biz, qániygeler ushın qımbatlı máslahát hám usınıslar berdi. Usı jıynalısta geologiya salasında atqarılıp atırǵan keń qamtılǵan jumıslar sheńberinde joqarı texnologiyalıq metallar tabıw jobası bayanlaindi. Atap aytqanda, mıs, kem ushraytuǵın metallar, magniy, litiy hám grafit rezervlerin ózlestiriw, uglevorod shiyki zatı boyınsha qıdırıw jumısların keńeytiw máseleleri kórip shıǵıldı. Ushırasıwdıń áhmiyeti sonnan ibarat boldıqı, mámleketimiz basshısı tárepinen geologiya salasında jańa termin — “joqarı texnologiyalıq metallar” sóz dizbegi isletildi. Sır emeski, sol kunge shekem kópshilik geologiya qıdırıw jumısları hám ilimiy izertlewlerde qımbat bahalı hám reńli metallar úlesi joqarı bolǵan. Barlıq qıdırıw jumısları sol metallar rezervin qıdırıwǵa jóneltirilgen. Házir “jasıl ekonomika”ni támiyinleytuǵın zamanagóy texnika hám texnologiyalar jedel rawajlanıp atır. Sol sebepli, “joqarı texnologiyalıq metallar”ni qıdırıw, rezervlerin anıqlaw hám olardı qayta isleytuǵın zavod-fabrikalardı jumısqa túsiriw dáwir talabı bolıp tabıladı. Prezidentimiz tárepinen tarawda ilgeri surilgan ideya hám ǵayratlardı ámeliyatqa qollanıw etiw boyınsha biz, ılım ahli moynımızdaǵı joqarı juwapkershilikti sezim etken halda, ilimiy-texnik baǵdardaǵı iskerligimizni sın kózqarastan -tahliliy bahalab, ilimiy islenbelerdi zaman talabı tiykarında jetilistiriwimiz dárkar. Zero, jańa metallarni izlew, kánlerdi tabıw hám sanaattı rawajlandırıw arqalı jáhán kósherinen múnásip orın iyelew ushın umtılıp atırǵan jańa Ózbekstannıń ekonomikalıq támiynatı joqarı boladı, qosımsha jumıs orınların payda boladı hám xalıq párawanlıǵına eriwiladi. Tarawda mińlaǵan geologlar jámááti quramındaǵı ilimiy xızmetkerler aldında úlken shekler turıptı. Birinshiden, geologiya ilimiy mekteplerin qayta qáliplestiriw, olardıń tariyxı, rawajlanıw basqıshları hám geologiya tarawına qosqan úlesi tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar tiykarında ilimiy mektepler tiykarlawshileri tárepinen qaldırilgan miyraslardı tereń úyreniw, ilimiy dóretpelerin qayta baspa etiw kerek. Sońıında, bul maǵlıwmatlar Geologiya pánleri universiteti hám tarmaq joqarı tálim mákemeleri studentlerine jetkiziledi. Ekinshiden, tálim programmaları quramında geologiya ilimiy mektepleri tárepinen jaratılǵan aldıńǵı usıllardı oqıw júklemeleri formasında qáliplestiriw, ilimiy mektepler negizinde ámeliy hám teoriyalıq bilimler beriw zárúr. Úshinshiden, tálim baǵdarlarında IT texnologiyalar hám aldıńǵı zamanagóy usıllar járdeminde oqıw procesin qáliplestiremiz. Jas ilimiy xızmetkerler (tayansh doktorant hám doktorantlar) ilimiy temaların qáliplestiriwde geologiya qıdırıw máseleleriniń eń aktual temalarına úlken itibar beriledi. Tórtinshiden, tarawdıń boyınsha jáhán ilimiy jámiyetshiligi jetiskenliklerinen keń paydalanıw, ilimiy temalardı jaqtılandıriwde geologiya tarawı talaplarınan kelip shıǵıp, olardıń nátiyjeliligin asırıw hám ekonomikanıń real sektorına qollanıw qılıw wazıypası aldımızda turıptı. Usı jobalar atqarıwı, oylaymizki, Rawajlanıw strategiyası boyınsha geologiya tarawına tiyisli belgilengen wazıypalardıń waqıtında sapalı atqarılıwına xızmet etedi. Eń áhmiyetlisi, ekonomika joqarı dárejege kóteriledi, xalıq párawanlıǵı támiyinlenedi. Tarawdıń baǵdarında jáhán ulgilerine uyqas keliwshi, zamanagóy pikirleytuǵın, básekige shıdamlı qániygeler tayarlanishiga erisiledi. Jańa Ózbekstan” gazetasidıń 2022-jıl, 24-fevral sanında Ózbekstan Pánler akademiyası vitse-prezidenti, tariyx pánleri doktorı, professor Bahrom Abduhalimovdıń “Jazba derekler — bahasız baylıq” atlı maqalası daǵaza etildi. Tómende onı oqıwıńız múmkin. Mámleketimizde áyyemgi jazba dereklerdi saqlaw, izertlew hám targ'ib qılıw sistemasın jáne de jetilistiriwge ústin turatuǵın jónelislerden biri retinde úlken itibar qaratıp kelinip atır. Atap aytqanda, Prezidentimizdıń 2022-jıl 10 -fevral daǵı “Áyyemgi jazba dereklerdi saqlaw hám izertlew sistemasın jetilistiriwge tiyisli qosımsha ilajlar tuwrısında”gi sheshimi buǵan baylanıslı zárúrli qádem boldı. Qararda ministrler Mákemesi janındaǵı Islam civilizatsiyası orayı, Pánler akademiyasınıń Abu Rayhon Beruniy atındaǵı Shıǵıstanıw institutı áyyemgi jazba dereklerdi oraylasqan halda saqlaw, izertlew, olardıń jaǵdayın turaqlı monıtorıń qılıw boyınsha juwapker mámleket mákemeleri etip belgilengen. Sonıń menen birge, bul shólkemler áyyemgi jazba derekler mámleket reyestrini qáliplestiriw hám mámleket ıqtıyarındaǵı muzeyler, kitapxanalar hám arxiv fondlari iskerligine integraciya qılıw, áyyemgi jazba dereklerdi basqıshpa-basqısh nomerlestiriw kemde-kem ushraytuǵın derekler esabın júrgizedi, joǵalıp ketiwiniń aldın aladı. Usı waqıtta jazba derekler hám hújjetlerdi nomerlashtirib, túp nusqaları menen birge kelesi áwladqa jetkiziw múmkinshiligi payda boladı. Abu Rayhon Beruniy atındaǵı Shıǵıstanıw institutı tárepinen Ferǵana oypatlıqsı, Samarqand, Buxara, Xorezm, Tashkent, Sirdaryo, Jizzaq wálayatları hám Qaraqalpaqstanǵa uyımlastırılǵan arxeografik ekspediciyalar nátiyjesinde 80 dane shólkemde arab orfografiyasındaǵı 43081 qo'lyozma, 70323 baspa kitap hám 42870 dane tariyxıy hújjet saqlanıp atırǵanı anıqlandi hám olardıń jaǵdayı baslanǵısh monıtorıń etildi. Usı qarar bolsa buǵan baylanıslıǵı islerdi aqırma jetkiziw imkaniyatın beredi. Áyyemgi jazba dereklerdi konservatsiya hám restavratsiya qılıw laboratoriyasın jaratıw, onı zamanagóy texnikalıq úskeneler, butlovchi materiallar hám maman kadrlar menen támiyinlew wazıypası qoyılǵan. Kámaliddin Behzod atındaǵı Milliy súwretshilik hám dizayn institutı menen birgelikte áyyemgi jazba dereklerdiń konservacıyası hám restavratsiyasi menen shuǵıllanap atırǵan tarawdıń xızmetkerleriniń kásiplik potencialı hám mamanlıǵın asırıw hám de buǵan baylanıslı úzliksiz túrde bakalavr hám magistrlar tayarlaw názerde tutılmaqta. Bunnan tısqarı, tekstshunoslik hám kórkem ádebiyatqa baylanıslı derekshunoslik tálim baǵdarı hám de qániygeligi boyınsha bakalavriat hám magistratura basqıshları ushın zárúr kvotalar turaqlı ajratıladı. Tekstshunoslik hám kórkem ádebiyatqa baylanıslı derekshunoslik, filologiya hám tillerdi oqıtıw (eski filologiya) tálim baǵdarları hám de qániygelikleri boyınsha studentlerdiń oqıw procesi, ámeliyatı, diplom jumısı hám magistrlıq dissertatsiyaları qorǵawları Shıǵıstanıw institutı, Islam civilizatsiyası orayı, Alisher Navaiy atındaǵı Mámleket ádebiyat muzeyi hám basqa qo'lyozma fondlarida tarawdıń jetik qániygeleri, ilimpazlar qatnasıwında ótkeriledi. Bul studentlerdiń kásiplik tayınlıq dárejesi, bilim hám kónlikpeleri asıwına kómeklesedi. Sonıń menen birge, qararda Ózbekstan xalıq aralıq islam akademiyası tekstshunoslik hám kórkem ádebiyatqa baylanıslı derekshunoslik tálim baǵdarı boyınsha tayansh joqarı tálim shólkemi esaplanıwı belgilengen. Bir sóz menen aytqanda, qararda joqarı maman jetik kadrlar tayarlawdıń barlıq basqıshı qamtıp alınǵan. Haqıyqattan da, qo'lyozmalarni saqlap - álpeshlew, olardı izertlew hám kelesi áwladqa jaqsı jaǵdayda jetkiziwde maman kadrlarǵa mútajlik úlken.Bul qarardıń ayriqsha táreplerinen biri sonda, ol jaǵdayda dáslepki bar mámleketimiz aymaǵında jasap ótken ullı oqımıslı hám oyshıllardıń ilimiy miyrasların xalıq, ásirese, jaslar arasında jáne de ǵalabalastırıw, olar tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı zamanagóy usıllar arqalı jámiyetshilikke jetkiziw, sonıń menen birge, usı jóneliste alıp barılatuǵın izertlewler ushın jáne de qolay múmkinshilikler jaratıw maqsetinde internet jáhán informaciya tarmaǵında jurtımız oqımıslıları hám oyshıllarınıń turmısı hám de ruwxıy miyrasları haqqındaǵı ilimiy- bilimlendiriw portal jáne onıń mobil qosımshasın jumısqa túsiriw kerekligi belgilengen. Abu Rayhon Beruniy atındaǵı Shıǵıstanıw institutında bir ǵana 2021-jılda 60 tan zıyat monografiya, usılardan 12 tasi shet elde (Rossiya, Turkiya, AQSH, Iordaniya, Kazaxstan, Tadjikistan, Azerbaydjan ) orıs, turk, ingliz, arab, qazaq, tájik hám Azerbaydjan tillerinde baspa etildi. Bunnan tısqarı, Gjerde Henkel (Germaniya ) fondı qáwenderliginde 2008-2016 -jıllarda instituttıń tiykarǵı fondidagi 13300 bet qo'lyozmadıń anglichan tilindegi elektron katalogı jaratıldı. 24 000 den artıq ilimiy xarakteristika hám 36 000 fotokadrdan ibarat bul katalog instituttıń internet degi veb-saytına ornılastırildi. Búgin dúnyanıń qálegen regionindegi izertlewshi instituttıń veb-saytına kirip, babalarımızdıń ilimiy-ruwxıy miyrasları haqqındaǵı áne sol maǵlıwmat menen jaqınnan tanısıw hám buyırtpa beriwi múmkin. Usı qarar bolsa buǵan baylanıslıǵı islerdi jáne de jedellestiriwge qolay ornı jaratadı. Sonıń menen birge, bul normativ hújjette Shıǵıstanıw institutı, Islam civilizatsiyası orayı, Ózbekstan xalıq aralıq islam akademiyası YUNESKO, Tálim, pán hám mádeniyat máseleleri boyınsha Islam álemi shólkemi (ICESCO), Islam tariyxı, mádeniyatı hám kórkem ónerin izertlew orayı (IRCICA) sıyaqlı abıraylı xalıq aralıq shólkemler hám ilimiy-izertlew mákemeleri menen sheriklikte dástúriy tárzde áyyemgi jazba dereklerdi qorǵaw hám izertlewdiń aktual máselelerine arnalǵan xalıq aralıq konferensiyanı shólkemlestiriwi bólek belgilengen. Sol orında sonı da aytıw kerek, Shıǵıstanıw institutı tárepinen áyyemgi jazba dereklerdi qorǵaw hám izertlewdiń aktual máselelerine arnalǵan bunday xalıq aralıq ánjumanlar úzliksiz tashkil etip kelinip atır. Áne sonday ánjumanlardan biri bıltır ótkerilgen edi. Bul konfrenciya ilimiy akademikalıq dárejeni kóteriwge qural boldı. Konfrenciyada Ózbekstan hám dúnyanıń túrli mámleketlerinen 120 dana izertlewshi qatnastı. Konferensiyaǵa usınıs etilgen materiallar “Ózbekstanda islam mádeniyatı, tariyxı hám kórkem ónerin úyreniwdiń jańa keleshekleri. New Perspectives for the Study of Islamic Culture, History and Art ın Uzbekistan” atlı bólek jıynaqta baspa etildi. Ilgeri bunday xalıq aralıq konferensiyalar arnawlı bir bir instituttıń ǵayratı hám umtılıw-háreketi menen ámelge asırılǵan bolsa, endi bul qarar bunday xalıq aralıq ánjumanlardı ótkeriw hám jurtımızdaǵı qániygelesken shólkemlerdiń iskerligin muwapıqlastırıw ushın isenimli huqıqıy derek bolıp xızmet etedi. Qarardıń bólek itibarǵa iyelik etiw táreplerinen biri, ol jaǵdayda Islam civilizatsiyası orayı Pánler akademiyası hám Sırtqı jumıslar ministrligi menen birgelikte 2022-jıl juwmaǵına shekem Oraylıq Aziya regioni sheńberinde áyyemgi jazba dereklerdi saqlaw hám izertlew salasında qońsılas mámleketlikler menen sheriklikti jolǵa qoyıw boyınsha usınıslar usınıwı jóninde sóz baradı. Shubhasız, bul Oraylıq Aziyadaǵı mámleketlerdiń ilimiy mákemeleri ortasında sheriklikti qayta qayta tiklewge hám bunnan -de rawajlandırıwǵa keń jol ashadı. Juwmaq etip aytqanda, bul qararda belgilengen maqset hám wazıypalar, bárinen burın, áyyemgi jazba dereklerdi oraylasqan halda saqlaw hám izertlewge hám de olardıń mámleket reyestrini dúziwge, qolaversa, sol tarawdıń menen shuǵıllanatuǵın Islam civilizatsiyası orayı, Abu Rayhon Beruniy atındaǵı Shıǵıstanıw institutı, ministrler Mákemesi janındaǵı Imom Buxoriy xalıq aralıq izertlewler orayı sıyaqlı qatar shólkemlerdiń iskerligin muwapıqlashtirib, olardı birden-bir maqset tárepke báǵdarlawǵa xızmet etedi. Eń áhmiyetlisi, qo'lyozmalarni biymálel oqıp, izertlew ete alatuǵın hám remontlap, olarǵa qayta turmıs baxsh eta alatuǵın joqarı maman qániygeler tay yorlashdıń pútin sistemasın jaratılıwma tiykar boladı. Bul bolsa, shubhasız, Prezidentimizdıń 2022-jıl 28-yanvar daǵı “2022-2026 -jıllarǵa mólsherlengen Jańa Ózbekstannıń rawajlanıw strategiyası tuwrısında”gi pármanı atqarılıwın támiyinlewge hám Ózbekstan Respublikası strategiyalıq rawajlanıwınıń besew ústin turatuǵın baǵdarı sheńberinde alıp barılıp atırǵan reformalardı izbe-iz ámelge asırıwǵa qolay ornı jaratadı. Download 145.61 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|