Rivojlanishning mintaqaviy xususiyatlari

---

SIYOSATSHUNOSLIK, HUQUQ VA XALQARO MUNOSABATLAR JURNALI
http://t.me/ScienceBox_official
39 
JILD:01 NASHR:06 2022 yil
 
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASINING DEMOGRAFIK 
RIVOJLANISHNING MINTAQAVIY XUSUSIYATLARI 
 
Xojiyev M. S. 
TDIU Magistratura 2-bosqich tinglovchisi 
 
Annatatsiya: Maqolada ma'muriy demografik jarayonlardagi mintaqaviy farqlar muhokama 
qilinadi. O'zbekiston Respublikasi birliklari. Tahlil statistik ma'lumotlar asosida amalga oshiriladi. 
O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi 1991 – 2018 yillar uchun. 
Kalit so'zlar: aholi, demografik jarayonlar, o'rtacha yosh, yosh guruhlari, tug'ilish, o'lim, tabiiy 
o'sish. 
Kirish. Respublika aholisining 65% ni "juda tez ko'payish" guruhi tashkil etadi, u demografik 
rivojlanishning o'ziga xosligini, keyingi "depopulyatsiya" boshlanishiga imkoniyat yo'qligini, ya'ni, 
aholini kamaytirish jarayonlari. Biroq, demografik tendentsiyalarning saqlanishi, istiqbolda, birinchi 
davrda, aholining sodda va natijada tor ko'payishiga olib keladi.
Ilmiy adabiyotlarda aholi migratsiyasi deganda ―aholining doimiy yashash joyi, oʻqish yoki vaqtincha 
yashash joyini oʻzgartirish maqsadida maʼmuriy-hududiy tuzilmalarning ham tashqi, ham ichki 
chegaralarini kesib oʻtishi bilan bogʻliq har qanday hududiy harakati tushuniladi‖.
1
O'zbekiston demografik nuqtai nazardan Markaziy Osiyoda ham, MDH hududida ham strategik 
ahamiyatga ega hudud hisoblanadi. Ma'lumki, O'zbekiston aholisi bo'yicha Markaziy Osiyoda yetakchi 
va MDHning eng yirik davlatlaridan biri bo'lib, Rossiya va Ukrainadan keyin uchinchi o'rinni egallab 
turibdi. 2019 yil boshida mamlakatda taxminan 33 255,5 ming kishi yashagan. 
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili. O'tgan chorak asr davomida global demografik o'zgarishlar 
O'zbekistonga ham sezilarli ta'sir ko'rsatdi. Z.N.Tojiyevaning so'zlariga ko'ra, respublika bozor 
iqtisodiyotiga o'tish bilan bir vaqtda demografik o'tishni boshdan kechirdi.
2
Shuningdek, qayta 
tiklanish davrini boshdan kechirayotgan mamlakatlar aholisining reproduktiv munosabatidagi 
o'zgarishlar nafaqat bolalar sonining kamayishi, balki ularning sifatining ijobiy tomonga o'zgarishi 
bilan ham kechishi ta'kidlangan. Respublikadagi demografik vaziyat o'zgarib bormoqda, ammo 
zamonaviy sharoitda, mahalliy demograflarning fikriga ko'ra, u maqbul darajada shakllangan. Ularning 
fikriga ko'ra, mustaqillik yillarida O'zbekistonda mamlakatni modernizatsiya qilish va ijtimoiy 
rivojlantirish, shuningdek, muvaffaqiyatli tarkibiy o'zgarishlar natijasida sovet Ittifoqi davridan 
butunlay farq qiluvchi demografik vaziyat yuzaga keldi. Respublikani rivojlantirish strategiyasini 
amalga oshirishda uning barcha omillarini, shu jumladan inson kapitalining o'sishiga ta'sir 
ko'rsatadigan omillarni safarbar qilish muhimdir. Ushbu manbalar birinchi navbatda inson kapitali 
rivojlanishining demografik jihatlari hisoblanadi. Demogeografik hududlar tarkibiy jihatdan professor 
A. Saliev (1995) tomonidan taklif qilingan O'zbekistonning iqtisodiy rayonlashtirish tarmog'idan bir oz 
farq qiladi.
3
Ushbu demogeografik hududlarni tashkil etuvchi hududlar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishda 
sezilarli darajada farq qilsa-da, ularni aholining ko'payishi, nikoh va oilaviy munosabatlar, turmush 
1
Абдураҳмонов Қ.Х., Абдураманов Х.Х. Демография. – Тошкент: Ношир, 2011. – Б. 209. 
2
Z.N.Tojiyeva – Demografiya. 
3
A. Saliev - Demogeografik hududlar tarkibiy jihatlari. 

---

SIYOSATSHUNOSLIK, HUQUQ VA XALQARO MUNOSABATLAR JURNALI
http://t.me/ScienceBox_official
40 
tarzi va yashash sharoitlari kabi fazilatlar bo'yicha umumlashtirilgan o'rganish uchun asoslar mavjud. 
R.A.Ubaydullaeva va O.B.ata-Mirzaev (2006) demografik jarayonlar va bandlik masalalarini 
o'rganishda respublikani 6 mintaqaga bo'lishdi. Biz taklif qilayotgan demogeografik tumanlarning 
ushbu hududlardan farqi shundaki, Sirdaryo va Toshkent viloyatlari hamda Toshkent shahri birgalikda 
yagona Markaziy tuman sifatida belgilanadi.
4