Sana : Sinf: 6 Fan: Matematika

Sana :

Sinf: 6-

Fan: Matematika

Koordinata tekisligi

Darsning maqsadi:

Ta’limiy maqsad : Koordinata

tekisligi,sistemasi,koordinata o’qi va

nuqtani koordinatasi haqida

umumiy tushuncha berish orqali

o’quvchilarning bilim,malaka va

ko’nikmalarini hosil qilish.

Tarbiyaviy : O’quvchilarni matematik

nutq madaniyatini rivojlantirish, bilan hayot

go’zalligini tasvirlashga,atrof -olamni

go’zalligini koordinata tekisligi orqali

tasavvur qilish va hayotga tatbiq etishga

o’rgatish orqali estetik tarbiya berish.

Rivojlantiruvchi: O’quvchilarning

mustaqil fikrlash qobiliyatini

rivojlantirish, misollar yechish

orqali darsda faolligini oshirish.

Vatanimiz ravnaqi va rivojiga o’z

hissasini qo’shadigan kasblar tanlashga

va hayot zavq -shavqidan bahrammand

bo’lishga o’rgatish.

 

Amaliy ,

ko’rgazmali

Dars jihozi: 6-sinf matematika

darsligi,ko’rgazma va

tarqatma materiallar

Muzyorar, guruhlar

bilan ishlash

musobaqa

1.Salomlashish

2.Navbatchini hisoboti

3.Sinf tozaligi

4.Uyga vazifani so’rash

proyektor,

ekran va

kompyuter

Dars uslubi

Dars jihozi

Texnik vositlari

Dars usuli

Dars borishi

Darsning texnologik xaritasi

I. Darsning maqsad va vazifalari	Ta’limiy maqsad : Koordinata tekisligi,sistemasi,koordinata o’qi va nuqtani koordinatasi haqida umumiy tushuncha berish orqali o’quvchilarning bilim,malaka va ko’nikmalarini hosil qilish. Tarbiyaviy maqsad : O’quvchilarni matematik nutq madaniyatini rivojlantirish, bilan hayot go’zalligini tasvirlashga,atrof - olamni go’zalligini koordinata tekisligi orqali tasavur qilish va hayotga tatbiq etishga o’rgatish orqali estetik tarbiya berish. Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatining rivojlantirish, misollar yechish orqali darsda faolligini oshirish. Vatanimiz ravnaqi va rivojiga o’z hissasini qo’shadigan kasblar tanlashga va hayot zavq - shavqidan bahrammand bo’lishga o’rgatish.
II . O’quv jarayonining mazmuni	Shakl: Guruhlar bilan ishlash Metod: Ko`rgazmali ,amaliy Vosita: 6-sinf matematika darsligi ,6-sinf matematikadan masalalar to’plami Usul:Muzyorar, guruhlar bilan ishlash musobaqa.
III. O’quv jarayonini tashkil etish texnologiyasi	O`qituvchi:koordinatalar sistemasi , koodinatlar tekisligi , koordinatalar o’qi va nuqtaning koordinatasi haqida umumiy tushuncha beriladi.
IV . Kutiladigan natijalar	O’qituvchi : koordinata tekisligida o’quvchilar nuqtani koordinatasini topishni va uni tasavvur qilishni ,abssissa va ordinata o’qlari , tekislikni to’rtga qismga ajratishni o’rgatish. O’quvchi : mavzu yuzasidan olgan bilimlari mustahkamlanadi , o’zi mustaqil misollar yecha oladi.
V. Kelgusi rejalar	O`qituvchi:funksiya haqida tushuncha berish va uning grafigini koordinatalar tekisligida tasvirlashni o’rgatish.

Tashkiliy qism

Aziz o’quvchilar bugungi darsimiz qiziqarli bo’lishi uchun sinf o’quvchilarini 2 ta guruhga bo’lib olaman va quyidagicha nomlayman .

“Komil inson ” guruhi

“Barkamol avlod “ guruhi

Dars shiori :

Ilmdan bir shu’la dilga tushgan on ,

Shundan bilursankim ilm bepayon

Dars maqsadi :

Atrof olamni o’rab turgan binolarni matematik shakllarsiz tasvirlab bo’lmaganidek ,butun dunyo xaritasini koordinatalar tekisligisiz tasavvur qilib bo’lmaydi.

Darsning rejasi

• Tashkiliy qism 2 daqiqa
• Psixologik iqlim yaratish 3 daqiqa
• O’tilgan mavzuni so’rash va

yangi mavzuga zamin tayyorlash 5 daqiqa

• Yangi mavzu bayoni 12 daqiqa
• Yangi mavzuni mustahkamlash 10 daqiqa
• Koordinata tekisligida tabiat
• manzarasini hosil qilish 5 daqiqa
• WWW xizmati koordinatalar tekisligi 4 daqiqa
• Darsning xulosasi 2 daqiqa
• Uyga vaziga 2 daqiqa

Psixologik iqlim yaratish

Perpendikular to’g’ri chiziqlar deb nimaga aytiladi ?

Parallel to’g’ri chiziqlar deb nimaga aytiladi ?

Manfiy son deb nimaga aytiladi ?

Musbat son deb nimaga aytiladi ?

Koordinata to’g’ri chiziq deb nimaga aytiladi ?

Butun sonlar deb nimaga aytiladi ?

Ratsional sonlar deb nimaga aytiladi ?

Qarama-qarshi sonlar deb nimaga aytiladi ?

1

2

9

5

4

9

5

6

?

?

?

?

?

?

?

?

Men dunyoni nima qildim,

O'zing yorug' jahonim.

O'zim xoqon,

O'zim sulton,

Sen taxti Sulaymonim.

Yolg'izim,

Yagonam deymi,

Topingan koshonam deymi,

O'zing mening ulug'lardan

Ulug'imsan, Vatanim...

VATANIM

Psixologik iqlim yaratish

Perpendikular to’g’ri chiziqlar deb nimaga aytiladi ?

Parallel to’g’ri chiziqlar deb nimaga aytiladi ?

Manfiy son deb nimaga aytiladi ?

Musbat son deb nimaga aytiladi ?

Koordinata to’g’ri chiziq deb nimaga aytiladi ?

Butun sonlar deb nimaga aytiladi ?

Ratsional sonlar deb nimaga aytiladi ?

Qarama-qarshi sonlar deb nimaga aytiladi ?

1

2

9

5

4

9

5

6

Men dunyoni nima qildim,

O'zing yorug' jahonim.

O'zim xoqon,

O'zim sulton,

Sen taxti Sulaymonim.

Yolg'izim,

Yagonam deymi,

Topingan koshonam deymi,

O'zing mening ulug'lardan

Ulug'imsan, Vatanim...

VATANIM

Yangi mavzu bayoni

Ordinata o’qi

Abssissa o’qi

Koordinata boshi

Koordinatalar sistemasi

Koordinata

tekisligi

M nuqtani abssissasi

M nuqtani ordinatasi

Koordinatalar

tekisligi

Yo’nalishlar va uzunlik birligi tanlangan ikkita o’zaro perpendikular to’g’ri chiziq tekislikda koordinatalar sistemasini hosil qiladi . Koordinatalar sistemasi tanlangan tekislik koordinata tekisligi deyiladi.

OX o’qi abssissa o’qi

OY o’qi ordinata o’qi

Ularning kesishish nuqtasini koordinata boshi deyiladi.

Y

X

Y

X

I chorak

III chorak

II chorak

IV chorak

0

0

(+;+)

(-;+)

(-;-)

(+;-)

Koordinata o’qlari o’zaro kesishib ,tekislikni to’rt qismga ajratadi,ular koordinatalar burchaklari yoki choraklari deyiladi

A(x;y)nuqta koordinatalarining ishorasi, agar , nuqta :

I chorakda bo’lsa , x>0,y>0;

II chorakda bo’lsa , x<0,y>0;

III chorakda bo’lsa ,x<0, y<0;

IV chorakda bo’lsa;x>0;y<0 bo’ladi.

Y

X

Y

X

0

0

y

x

M(x;y)

2

N(1;2)

M(2,1)

1

1

2

Y

X

0

1

1

-1

-2

A(2;0)

B(0;-2)

M nuqtaning abssissasi va ordinatasining M nuqtaning koordinatalari deyiladi va M(x;y) yoziladi. X abssissaga , y ordinataga ega ekanligini bildiradi .

Nuqtalarning koordinatasini yozishda sonlarning tartibi muhim ahamiyatga ega .

Masalan : N(1;2) va M(2;1)

Agar nuqta abssissalar o’qida yotsa, u holda ordinatasi nolga teng bo’ladi .

Masalan :A(2;0) koordinataga ega .

Agar nuqta ordinatalar o’qida yotsa , u holda uning abssissasi nolga teng bo’ladi

Masalan : B(0;-2) koordinatalariga ega .

Koordinatalar boshining abssissasi va ordinatasi nolga teng :O(0;0)

To’g’ri burchakli koordinatalar sistemasi , ba’zan , Dekart koordinatalar sistemasi deb ataladi. Tekislikda bu sistemadan foydalanishni taniqli fransuz matematigi Rene Dekart (1596-1650) taklif etgan

Buyuk olim Abu Rayhon Beruniy ham o’z asarlarida koordinatalar tekisligi , funksiya tushunchasidan , uning xossalaridan foydalangan . Abu Rayhon Beruniy mashhur “Qonuni Ma’sudiy “ asarining 6-maqolasida argument va funksiyaning o’zgarish oraliqlari , funksiyaning ishoralari , eng katta va eng kichik qiymatlarini ta’riflaydi .

Geografiyada ham o’ziga xos koordinatalar sistemasi bor . Geografiya darslarida masshtab,bosh meridian , parallel va meridian ,geografik kenglik, geografik uzunlik bilan tanishsiz.Yer sirtidagi nuqtaning geografik uzunligi va kengligi shu nuqtaning geografik koordinatalari deyiladi.Yer sirtidagi har bir nuqtaga ikkita miqdor – uning geografik uzunligi va kengligi mos qo’yiladi.

Tarixga bir nazar.

Yangi mavzuni mustahkamlash

Oy o’qi ordinata o’qi

Kesishsish nuqtasi koordinalar boshi deyiladi

Ox o’qi abssissa o’qi

Ox va Oy o’qlar tekislikni to’rtta burchkka bo’ladi . Ular koordinata choraklari deyiladi

Koordinatalar sistemasi o’rnatilgan tekislikka koordinatalar tekisligi deyiladi

Perpendikulyar to’g’ri chiziqlardan

A nuqtaning koordinatasi deb, shu nuqtaning abssissa va ordinatasiga aytiladi

Tekislikda xOy to’g’ri burchakli koordinatalar sistemasi deyiladi

Koordinatalar

tekisligi

?

?

?

?

?

?

?

?

Yangi mavzuni mustahkamlash

Oy o’qi ordinata o’qi

Kesishish nuqtasi koordinatalar boshi deyiladi

Ox o’qi abssissa o’qi

Ox va Oy o’qlar tekislikni to’rtta burchkka bo’ladi . Ular koordinata choraklari deyiladi

Koordinatalar sistemasi o’rnatilgan tekislikka koordinatalar tekisligi deyiladi

Perpendikular to’g’ri chiziqlardan

A nuqtaning koordinatasi deb, shu nuqtaning abssissa va ordinatasiga aytiladi

Tekislikda xOy to’g’ri burchakli koordinatalar sistemasi deyiladi

Koordinatalar

tekisligi

703-misol

Nuqtalarni koordinatalar tekisligida

belgilab ,so’z chiqaring

B(-3;4), I(2;-1), L(-2;0); I(4;3); M(-1;1),

D(1;2), O(-3;0); N(2;1)

0

Y

X

4

3

1

2

-1

4

3

2

1

-2

-3

-4

-4

-3

-2

-1

703-misol

Nuqtalarni koordinatalar tekisligida

belgilab ,so’z chiqaring

B(-3;4), I(2;-1), L(-2;0); I(4;-3); M(-1;1),

D(1;2), O(-3;0); N(2;1)

0

Y

X

4

3

1

2

-1

4

3

2

1

-2

-3

-4

-4

-3

-2

-1

B(-3;4),

I(2;-1),

L(-2;0);

I(4;-3);

M(-1;1),

D(1;2),

O(-3;0);

N(2;1)

Tasvirlangan rasmlar o’rniga

nuqtaning koordinatasini yozing.

704-misol:

7

4

6

3

1

5

2

2

1

6

5

4

3

-6

-5

-4

-3

-2

-1

-3

-2

-1

-6

-5

-4

0

Y

X

Professions

705-misol:

Uchlari 1) (1;1);(-1;1),(-1;-1);(1;-1) Bu qanday to’rtburchak , uni yuzi va perimetrini toping.

2)(1;0),(0;1);(-1;0),(0,-1) nuqtalarda bo’lgan to’rtburchak yasang . Bu qanday to’g’ri to’rtburchak bo’ladi ?.

0

Y

X

4

3

1

2

-1

4

3

2

1

-2

-3

-4

-4

-3

-2

-1

0

X

1

1

-1

-1

y

0

X

1

1

-1

-1

y

A

C

D

B

A

B

C

D

Yechlishi:

ABCD kvadrat hosil bo’ladi AB=BC=CD=DA =2 sm .

P=4a =4-2=8 sm .

S=a*a=2*2=4

ABCD romb hosil bo’ladi .

AC=2 sm

BD=2sm



Mana shu nuqtalarni koordinatalar tekisligida belgilab va ularni ketma – ket tutashtirishdan hosil bo’lgan shaklning nomini ayting

7

4

6

3

1

5

2

2

1

6

5

4

3

-6

-5

-4

-3

-2

-1

-3

-2

-1

-6

-5

-4

0

Y

X

A (-9;4)

B (-9;5)

D (-5;6)

E (-5;2)

C (-7;6)

F (-2;3)

S (-2;-7)

R (0;-7)

O (0;0))

Q (5;-1)

N (5;-7)

P (6;-6)

M (7;-7)

H (3;4)

L (5;5)

K (1;6)

A (-9;4)

I (8,1)

X (9;1)

J (7;3)

Z (-4;-1)

U (-2;0)

T (-1;-6)

V (7;-4)

A

Z

U

K

F

V

E

D

C

B

H

O

N

S

R

T

X

X

Y

Q

I

J

M

P

L

Agar siz A(0;3), B(3;2), C(4;0),D(3;-2),E(0;-3) ,F(-3;-2),K(-4;0),M(-3;2) bu nuqtalarni koordinatalar tekisligida belgilasak va egri chiziq bilan tutashtirib chiqsak, informatika faniga oid atama kelib chiqadi

7

4

6

3

1

5

2

2

1

6

5

4

3

-6

-5

-4

-3

-2

-1

-3

-2

-1

-6

-5

-4

0

Y

X

• WWW xizmati koordinatalar tekisligi

7

4

6

3

1

5

2

2

1

6

5

4

3

-6

-5

-4

-3

-2

-1

-3

-2

-1

-6

-5

-4

0

Y

X

Darsning xulosasi

Perpendikular

to’g’ri chiziqlarni

Butun sonlarni ,

musbat va manfiy

sonlarni, koordinata

to’g’ri chizig’ini.

Koordinata tekisligiga

grafik chishni

funksiyani ,

chiziqli funksiya ,

funksiyaning

eng katta va

eng kichik

qiymatlarni topishni

Bilar edim

Bilishni xohlayman

Bilib oldim

Koordinata tekisligini ,

koordinatalar

sistemasini

koordinatalar o’qini,

koordinatalar boshini,

nuqtani koordinata

tekisligida belgilashni

Uyga vazifa : 711-712-713 misollarini yechib kelish