Shamol energiyasidan foydalanishda shamol tezligini o’lchash usullari va asboblari

---

Shamol energiyasidan foydalanishda shamol tezligini o’lchash 
usullari va asboblari 
 
Muhammad Ne’matovich Ne’matov 
Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash muhandislari 
instituti 
Annotatsiya: Shamol - bu quyosh nurining intensivligi hisobiga, bosimning 
o‘zgarib turishi natijasida havo massasining harakatidir. Havo oqimi hosil qiladigan 
mexanik energiyani elektr energiyaga aylantirish, shamol elektrostansiyalari 
yordamida amalga oshiriladi. Bir necha shamol qurilmalarining yig‘indisi shamol 
elektrostansiyasini tashkil qiladi. Shamol elektrostansiyalarining samaradorligi ko‘p 
jihatdan shamol tezligiga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun shamol shamol tezligini 
hisoblash kata ahamiyatga ega. Ushbu maqolada shamol tezligini o‘lchash usullari va 
asboblari haqida so‘z yuritiladi. 
Kalit so‘zlar: shamol, elektrostansiya, energiya, o‘lchash, asboblar. 
Methods and tools for measuring wind speed in the use of 
wind energy 
Muhammad Nematovich Nematov 
Tashkent Institute of Irrigation and Agricultural Mechanization Engineers 
Abstract: Wind is the movement of a mass of air due to changes in pressure due 
to the intensity of sunlight. The conversion of mechanical energy generated by air flow 
into electrical energy is done using wind power plants. A combination of several wind 
turbines makes up a wind farm. The efficiency of wind farms depends in many ways 
on wind speed. Therefore, it is important to calculate the wind speed on the floor. This 
article discusses methods and tools for measuring wind speed. 
Keywords: wind, power plant, energy, measurement, instruments. 
Asosiy qism 
Shamolning asosiy energetik xarakteristikalaridan biri bo‘lgan tezligini o‘lchash 
uchun anemometr (Grekcha «anemometr» so‘zi «anemo» shamol, «metr» - 
o‘lchayman) asboblari qo‘llaniladi. Shamol tezligini o‘lchovchi asboblar ikki guruhga 
bo‘linadi. 
1. Ko‘rsatuvchi anemometrlar - shamolning oniy tezligini ko‘rsa tuvchi asboblar. 
2. Anemometr integratorlar - ma’lum vaqt oralig ida shamolning o‘rtacha tezligini 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
343

---

beruvchi asboblar. 
Hozirgacha ularning orasida ko‘rsatuvchi anemometrlar - doskali (flugerli) 
anemometr, qo‘lda ishlatiladigan induksion anemometr va anemorumbometr rasm) 
hamda anemometr integratorlar - qo‘lda ishlatiladigan yarim sharli anemometr- lardan 
ko‘p foydalanilgan. 
Hozirgi kunda ilm-fanning taraqqiyoti natijasida ishlatish qulay, o‘lchamlari 
kichik va chiroyli dizayndagi anemometrlar yaratilib, ulardan muvaffaqiyatli 
foydalanilmoqda. Ishlash prinsipi bo‘yicha bunday anemometrlar quyidagi turlarga 
bo‘linadi: 
- 
pallali anemometrlar; 
- 
parrakli anemometrlar; 
- 
issiqlik anemometrlari; 
- 
ultratovushli anemometrlar. 
1-rasm. Shamol tezligini o‘lchovchi asboblar: 
a - doskali (flugerli) anemometr: 1 - o‘q; 2 - metall doska; 3 - sakkiz shtift (metall 
o‘zakchali)li sektor; 4 - shtok; 5 - shamol yo‘nalishini ko‘rsatuvchi; 6- tutqich. b 
qo‘lda ishlatiladigan induksion anemometr; d - shamolning tezligi va yo‘nalishi 
datchiklari bloki - elektr energiyasida ishlaydigan anemorumbometr; e- qabul 
qiluvchi o‘lchov asboblari; f - shamolning o‘rtacha tezligini o‘lchovchi yarim sharli 
qo‘lda ishlatiladigan anemometr. 
Quyida, mana shunday anemometrlarning bir nechasini qnrab chiqamiz. Eng 
sodda konstruksiyali anemometrlardan biri 1846-yilda Arma observatoriyasi doktori 
Robinson tomonidan yaratilgan pallah anemometrlardir. Vertikal o‘q atrofida 
aylanadigan rotorga maxsus simlar orqali mahkamlangan yarim sferik shar shaklidagi 
pallalar yig‘indisi pallali anemometrlar deyiladi. Ushbu anemometrlar uch va to‘rt 
pallali bo‘lishi mumkin. 
Konstruksiyasiga nisbatan shamol tezligi qo‘lda foydalaniladigan yoki yordamchi 
elektron induksiyali taxeometr asbobli anemometrlarda aniqlanadi. Berilgan vaqt 
ichida pallalarning aylanishlar soni va ularga mos masofa hisoblanib, hisoblangan 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
344

---

masofani vaqtga bo‘lish yordamida shamolning tezligini aniqlash qo‘lda 
foydalaniladigan anemometr yordamida amalga oshiriladi. Elektron induksiyali 
taxeometr asbobli anemometrlar esa to‘g‘ridan to‘g‘ri shamol tezligini ko‘rsatadi. 
Anemometrlarning yana bir turi parrakli anemometrlardir. Ma’lumki, shamolning 
yo‘nalishi o‘zgarishi bilan parraklarning o‘qi ham shu yo‘nalishga burilishi lozim. Bu 
vazifani parrakli anemometrlarda flugerlar amalga oshirad. Yo‘nalishi o‘zgarmaydigan 
(masalan, shaxtalarda, binolarda va boshqalarda) shamollarning tezligini o‘lchashda 
o‘qi bir yo‘nalishga nisbatan qimirlamaydigan qilib mahkamlangan parrakli 
anemometrlar qo‘llaniladi. 
Issiqlik anemometrlari bilan issiqlik yordamida qizdiriladigan juda kichik 
diametrli volfram va nixrom materiallaridan tayyorlanadigan simning shamol tezligi 
natijasida sovushini o‘lchash natijasida shamolning tezligi aniqlanadi. 
2-rasm. Uch (a) va to‘rt pallali (b) hamda parrakli (d) anemometrlar. 
3-rasm. Issiqlik (a), ko’p funksiyali (b) hamda cho’ntak (c) anemometrlari. 
Kichik o‘lchamli, ko‘p funksiyali sonli anemometrdan yuqori aniqlikda 
shamolning tezligini, havoning temperaturasini, dengiz sathiga nisbatan balandlikni, 
joydagi atmosfera bosimini, namlikni hamda sovish ko‘rsatgichini aniqlashda 
foydalaniladi. Undagi barometr faqat hozirgi atmosfera bosimininigina emas, balki 
o‘tgan 3, 6, 12 va 24 soat oralig‘ida bosimning o‘zgarishini ham ko‘rsatadi. 
Shamolning tezligini har sekundda o‘lchab aniqlash mumkin. 
3-c rasmda parrakli cho‘ntak shamol anemometri ko‘rsatilgan. U parraklarning 
aylanishlar tezligiga asosan shamolning tezligini sonlarda ko‘rsatadi. 
To‘g‘ridan to‘g‘ri shamolning tezligini ko‘rsatuvchi ultratovushli cho‘ntak 
anemometrlar foydalanishga juda qulaydir. «Xplorer-1» (4-a rasm) anemometri 
faqatgina shamolning kerakli vaqtdagi tezligini ko‘rsatsa, «Xplorer-2» anemometri 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
345

---

shamolning zarur vaqtdagi tezligi yoki ma’lum vaqt oralig‘idagi o‘rtacha tezligini 
hamda havoning temperaturasini (hattoki, Sizning tanangizni haroratini ham) 
ko‘rsatadi. «Xplorer-З» anemometri shamolning tezligidan tashqari uning yo‘nalishini 
va havoning temperaturasini (hattoki, Sizning tanangizning haroratini ham) ham 
ko‘rsatadi. Bundan tashqari, unga shamolning yo‘nalishini aniq ko‘rsatadigan elektron 
kompas ham o‘rnatilgan. 
 
b) 
d)
 
 
c) 
4-rasm. Cho‘ntak anemometrlari: 
a - «Xplorer-1»; b - «Xplorer-2»; d - «Xplorer-З». 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. T. Majidov. Noan’anaviy va qayta tiklanuvchi energiya manbalari: Darslik. 
Toshkent.: 2014. 
2. Аллаев К.Р. Энергетика мира и Узбекистана: Учебное пособие. Изд. 
Молия. Ташкент.: 2007. -388 стр. 
3. Адрианов В.Н. и др. Ветроэлектрические станции. Москва.: Ленинград. 
1966. -136 с.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
346