Shaxs taraqqiyotidagi ijtimoiy omillar qanday

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI


MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG‘ONA FILIALI

“Kompyuter Injiniringi” fakulteti

614-20 guruh talabasi Muhamadaliyev Sherzodbekning

11-15 TOPSHIRIQLARI


3-Topshiriq
Savollar:

1. 
   Shaxs taraqqiyotidagi ijtimoiy omillar qanday?
   
2. 
   Qanay genotipik omillar shaxs taraqqiyotiga ta’sir etadi?
   
3. 
   Liderlik va Superliderlik haqida nimalarni bilasiz?
   
4. 
   Rahbar bo`lishning o`ziga xos shartlari va sifatlari nimalar?
   
5. 
   Axborot sivilizatsiyasiga qachon kirib kelgan?
   
6. 
   Hozirgi zamonaviy axborot tizimi qanday?
   
7. 
   Oilaning rekreativ funksiyasi deganda nimani tushunasiz?
   
8. 
   Felistologika nima?
   
9. 
   Pedagogik muloqotning tarbiyaviy didaktik ahamiyati nimadan iborat?
   
10. 
    Professional tinglash texnikasiga nimalar kiradi?
    

Javoblar:
1. SHaxs individual taraqqiyotining muxim omillaridan biri uning yoshiga bog’liq bo’lgan xususiyatlaridir. CHunki xar bir yosh o’zining rivojlanish omillariga, qonuniyatlariga, yangiliklariga va o’zgarishlariga e’ga bo’lib, ular shaxsning xarakteri, temperamenti, iktidorli, bilim jarayonlariga bevosita ta’sirini o’tkazadi.
YOsh taraqqiyoti davrlarining xam sifat, xam mikdor o’zgarishlariga e’ga bo’lgan ko’rsatkichlar bor. Xar bir bosqichda shaxsning fazosiga e’rishadi. Ms: olamni sensar jixatdan bilish etuklik fazosi 18-25 yosh, inteletual ijobiy etuklik-35 yoshlarda, shaxsning etukligi 50-60 yoshlarda e’ng yukori nuktasiga e’rishadi. Ammo jismoniy etuklik qayta boshlaydi.
YOsh tarakkiyot davrining yana bir o’ziga xosligi shundaki, xar bir yoshda biror funktsiyalarning rivojlanishi boshqa bir funktsiyalarning susayishi xisobiga ruy beradi.
2. Psixologiyaning maxsus tarmogi xisoblanmish yosh davrlari psixologiyasining e’ng asosiy muammolaridan biri shuki, inson psixik tarkkiyotida xar qanday omillar-genetik- tugma va orttirilgan-ijtimoiy omillar roli etakchi e’kanligi masalasidir.
Bu muammolar utsida bosh kotirgan olimlar (L. Vjgotskiy, J. Piaje, S.Rubinshteyn, A.Leontev va b.) ikkala omil rolini xam inkor qilmagan xolda ijtimoiy muxitning etakchi ta’siri to’g’ri sidagi fikrni baravar yoklaganlar. Negaki inson dunyoga kelgandan so’ng uni o’rab olgan muxitning roli katta (maxala, oila, maktab, kasbi va x.). shu boyisdan xam mutsaqillikning birinchi yillaridanok «soglom avlod uchun» shiorining utsiga tashlanishi, anashu bolalar tarbiyasiga ta’sir e’tuvchi ijtimoiy ta’sirni ularni yanada soglomlashtirish borasidagi davlatimiz Prezidenti boshlab bergan datslabki kadam e’di.
3. Amerikalik tadqiqotchi Linda Djuell o’zining «Industrialno-organizasionnaya psixologiya» (2001 yil) kitobida ijtimoiy psixologik xodisalardan muhimi bo’lmish liderlik masalasiga o’zining o’ziga xos yondashuvini bayon etgan. U bu muammoni aynan bizning sharoitimizdagi talqini, ya’ni mardlik va jasorat ko’rsatish uchun ochiq maydonlar yo’q bo’lgan sharoitda liderlik xislatlarining namoyon bo’lish xususiyatlarini ochishga urinadi. Uning fikricha, zamonaviy ishlab chiqarishning samaradorligi eng avvalo xodimlar rolini oshirib, liderlarnikini aksincha, pastlashtirish, yoki aniqrog’i, kamaytirish hisobiga ro’y beradi. Shundagina rahbarlikda ortiqcha bo’g’inlarni kamaytirish mumkin. Liderning, ya’ni amerikaliklar rahbarni lider fenomeni doirasida tasavvur qilishadi, vazifasi – guruhning samarali faoliyat ko’rsatish yo’llarini belgilab berishdir.
Bu kitobda ijtimoiy psixologik nuqtai nazardan ahamiyatli bo’lgan tushunchadan biri bu – «superlider» tushunchasidir. Superlider kim va qachon oddiy lider superga aylanadi? Amerikalik tadqiqotchilar Mans va Simslarning fikricha, eng yaxshi lider – bu «superliderdir». Bu shunday shaxski, u o’z xodimlarining aksariyatini liderlarga, birinchi navbatda o’zlari uchun liderlarga aylantira oladi. Bundagi asosiy g’oya shundan iboratki, agar odam eng avvalo o’zi uchun lider bo’la olsa, o’zidagi bu malaka yoki mahoratni boshqalarga yetkaza olsagina, bu odam uchun shunday vaqt-saot yetib keladiki, jamoa o’zi mustaqil ishlaydigan, bevosita tepasida turib boshqarib turadigan insonga muhtoj bo’lmagan mexanizmga aylanadi. Bu – superliderlikdir.

4. Yaxshi rahbarlar o‘z xodimlarining fikrini tinglashadi, ulardan o‘rganishadi va o‘z jamoalari uchun foydali bo‘lishga harakat qilishadi. Ular ishda amal qiluvchi yana bir necha qoida mavjud. "Layfxaker" haqiqiy yetakchilar amal qiluvchi olti qoida bilan tanishtirdi. Inson haddan tashqari ko‘p gapirsa, bu uning o‘ziga ishonmasligidan dalolat berishi ham mumkin. Yaxshi rahbar o‘z xodimining fikrini bayon qilishiga imkon beradi, chunki u uchun xodimlarining fikrlari haqiqatda qiziq. Rahbar ularni o‘ylashga undaydigan va ishning mohiyatini chuqurroq anglab yetishga yordam beradigan qiziq savollar beradi. Bu qanday tuzilgan? Sizga uning nimasi yoqdi? Bundan qanday saboq oldingiz? Bu ishni yanada yaxshi bajarishingiz uchun nima kerak bo‘ladi?

Shu tariqa rahbar ularning har biri kompaniya faoliyatida muhim o‘rin tutishini namoyish qiladi. Bundan tashqari, u o‘zi uchun yangi foydali ma'lumot oladi.
Haqiqiy yetakchi jamoaning o‘z rahbarlik usullari haqidagi fikrini bilmay turib, undagi ishchi muhitni boshqara olmaydi. Rahbar uning boshqaruv uslubi xodimlarni qoniqtiryaptimi yoki yo‘q, jamoada qanday o‘zgarishlar bo‘lishini istashlariga - doimo qiziqish bildirishi kerak. Bu uning barqaror va samarali faoliyati uchun zarur ekanini yaxshi anglaydi. O‘zingizdagi yetakchilik fazilatlarini rivojlantirishni xohlasangiz, o‘zingizni shunday tutingki, odamlar sizga ishonsin. Yaxshi rahbar uchun xodimlarining muhim masalalar bo‘yicha unga murojaat qilishi juda muhim. Ishonchli munosabatlar rahbarning ochiqligi, e'tiborliligi va adolatli ekanini bildiradi. Haqiqiy yetakchi faqat o‘z qiziqishlari bilangina cheklanib qolishi kerak emas. U o‘z xodimlari uchun qayg‘uradi va ularning ehtiyojlariga e'tiborli bo‘ladi. Shu tariqa u kuchli va jipslashgan jamoani tashkil qiladi.
5. Dastlabki axborot tizim lari 1950-yillarda paydo bo‘ldi. Bu yillarda ular m aosh hisob-kitoblarini qayta ishlash uchun m o'ljallangan bo‘lib, elektromexanik buxgalterlik hisoblash mashinalarida amalga oshirilgan.
Bu qog‘oz hujjatlam i tayyorlashda m ehnat va vaqtni bir qadar qisqartirishga olib kelgan. 60-yillarda axborot tizimlariga m unosabat butunlay o'zgardi. Bu tizim lardan olingan axborot davriy hisobot uchun ko'pgina param etrlar bo'yicha qo ‘liana boshlandi. Buning uchun tashkilotlarda ko'pgina funksiyalarga ega bo'lgan EH M lar bo'lishi talab etila boshlandi. 70—80-yillarning boshlarida axborot tizim lari qarorlarni qo'llabquw atlovchi va tezlashtiruvchi jarayonga ega bo'lgan nazorat boshqaruvi vositalari sifatida keng foydalanila boshladi. 80-yillar oxiridan boshlab, axborot tizim laridan foydalanish konsepsiyasi yanada o'zgarib kelmoqda. U lar axborotning strategik manbayi bo'lib qolmoqda va istalgan sohada tashkil etishning barcha darajalarida foydalanilmoqda. Bu davming axborot tizimlari axborotni o 'z vaqtida berib, tashkilot faoliyatida muvaffaqiyatga erishishga yordam berm oqda. Istalgan vazifalardagi axborot tizimi ishini ta ’minlovchi jarayonlam i um umiy holda quyidagicha tasaw ur etish mumkin: • tashqi yoki ichki m anbalardan axborotni kiritish; • kiritilgan axborotni qayta ishlash va uni qulay ko'rinishda taqdim etish; • iste’molchiga axborotni uzatish; • teskari aloqa, ya’ni kiritilayotgan axborotni tuzatish uchun foydalanuvchilar tom onidan qayta ishlangan axborot bilan ta ’m inlash. Q o'llash sohasidan qat’i nazar, axborot tizim larining samarali faoliyat ko'rsatishi bir qator ta ’m inotlar bilan bog'liqdir. U lam i axborot, dasturiy, texnik, huquqiy, tashkiliy, matematik va lingvistik ta ’minotlarga ajratish qabul qilingan
6. Hozirgi kunda zamonaviy iqtisodiyotda raqamli texnologiyalarining o‘rni aniq va yaqqol ko’rina boshladi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan davlat, bank, sanoat, tibbiyot va xavfsizlik va boshqa sohalarda keng foydalanilmoqda. Bu esa jamiyatimizdagi barcha soha va yo’nalishlarda ham zamonaviy axborot-kommunikatsi texnologiyalaridan to’la va izchil joriy qilishdan dalolat beradi. Shu asnoda mamlakatimizda zamonaviy texnologiyani joriy etish bo‘yicha bir qator ishlar amalga oshirilmoqda. Vazirlar Mahkamasining qarorida “Aqilli shahar” konsepsiyasi qabul qilinib, unga ko‘ra “aqlli ta’lim”, “aqlli transport”, “aqlli hokimiyat” kabi bir qator loyhalarini joriy etishning asosiy yo‘nalishlari belgilab chiqildi. Bu esa jamiyatimizda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng tadbiq qilish hamda uni amaliyotga qo‘llash orqali barcha sohalarga raqamli texnologiyalarni keng joriy etish imkoniyati yaratilib berilayotganidan darak beradi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “Raqamli iqtisodiyotga o‘tmasak, orqada qolib ketyapmiz. Iqtisodiyotning barcha sohalarini raqamli texnologiyalar asosida yangilashni nazarda tutadigan Raqamli iqtisodiyot milliy konsepsiyasini ishlab chiqishimiz kerak. Shu asosda «Raqamli O‘zbekiston – 2030» dasturini hayotga tadbiq etishimiz zarur”[1] deya takidlab o‘tdilar. Bu qaror loyihasida O’zbekiston aholisining Jahon tarmog'iga kirish imkoniga ega bo'lgan tadqiqotlar keltirilgan.Xususan, joriy yilda keng polosali ulanishning kamida 800 ming Internet portini tashkil etish va 12 ming kilometr optik tolali aloqa liniyalari barpo etish rejalashtirilgan. Internetda keng polosali tarmoqlarni kengaytirish uchun 340 mingga yaqin abonent telekommunikatsiya uskunalariga ega bo'ldi. Hududlar bo'yicha taqsimlangan telekommunikatsiya qurilmalari mutaxassislar tomonidan o'rnatildi. Bugungi kunda 281 ming port qurilmasi o'rnatilgan. 2017-2021 — yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha harakatlar strategiyasini "fan, ma'rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili" da amalga oshirishga oid Davlat dasturida belgilangan vazifalarga muvofiq Prezidentimizning 2020 yil 28-apreldagi "raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni keng joriy etish chora-tadbirlari to'g'risida" gi qarori qabul qilindi.[2] Bugungi kunda butun mamlakat bo'ylab 1 148 ta yangi baza stansiyasi o'rnatildi va foydalanishga topshirildi. 1 483 ta muassasada joylashgan tayanch stansiyalarni modernizatsiya qilish orqali keng polosali Internet xizmatlarini ko'rsatish mumkin bo'ldi. Telekommunikatsiya tarmog'ini rivojlantirish loyihalari doirasida rejalashtirilgan ob'ektlarga 6,5 ming kilometr optik tolali aloqa liniyalari yotqizildi. Bu boradagi ishlar davom ettirilmoqda, — deydi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi telekommunikatsiya infratuzilmasini rivojlantirish boshqarmasi boshlig'i Akmal Arifjonov. Raqamlashtirish yo'lidagi keyingi muhim qadam IT-Parkni yaratishdir. Texnopark Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 10 yanvardagi "dasturiy mahsulotlar va axborot texnologiyalari texnologik parkini tashkil etish chora-tadbirlari to'g'risida" gi qaroriga muvofiq tashkil etilgan.[3] It-Park Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi faol va iqtidorli insonlar buxgalteriya, huquqiy, marketing va ta'limni qo'llab-quvvatlash orqali g'oyalarni haqiqiy biznes loyihalariga aylantirish uchun haqiqiy imkoniyatga ega bo'lgan noyob joy. Poytaxtimizda tashkil etilgan it-parkning muvaffaqiyatli tajribasi respublikamizning boshqa hududlarida ham shunday texnoparklar yaratishga xizmat qildi. Bu yil ular may oyining oxirida Andijonda va iyun oyining boshida Marg'ilonda ochildilar. 2020-2024 yillarda O'zbekistonning barcha hududlarida birinchi navbatda Nukus, Buxoro, Namangan, Samarqand, Guliston va Urganch shaharlarida, shuningdek, Toshkentdagi Muhammad AlXorazmiy nomidagi maktabda texnoparklar ochiladi.
7
Bu holat oilaning rekreativ funksiyasini- tashkil qiladi. Oilaning rekreativ funksiyasi- o’zaro jismoniy, moddiy, ma’naviy va psixologik yordam ko’rsatish funksiyalaridan biri hisoblanadi.Oila iqtisodi, byudjeti, daromadini rejali sarflash, kundalik xarajatga, zarur buyumlarga pul ajratish, bir necha yildan so’ng olinadigan narsalarga mablag’ yig’ish, tejamli ro’zg’or yuritish er-xotinning katta tajriba, malakaga ega bo’lishiga bog’liq. Shuningdek, oilada o’sayotgan farzand ham mana shu malaka va ko’nikmalarga ega bo’lib borishi zarurligini unutmagan holda o’g’il-qizga iqtisodiy masalalarni hal etishni o’rgata borish lozim. Keyingi yillarda ro’zg’orda yuzaga kelayotgan iqtisodiy muommalar oiladagi shaxslararo munosabatlarga salbiy ta’sir etishi bilan saviyasining pasayishiga ham olib kelmoqda. Bunday noxush holatlarning oldini olish maqsadida moddiy qiyinchiliklar tufayli hosil bo’ladigan muammolarni bartaraf etishda odamlarga psixologik yordam ko’rsatish lozim.
Shuni ham ta’kidlab o’tish joizki, hozirgi vaqtda oilaning rekreativ funksiyasini ko’p hollarda davlat va ijtimoiy tashkilotlar o’z zimmasiga olmoqda. Jamiyat a’zolarining xavfsizligini ta’minlash, qariyalarga bepul tibbiy yordam ko’rsatish odamlar dam olishlari va o’z sog’liqlarini tiklab olish imkoniyatlarini beradigan dam olish uylari va sanatoriylarning ochilishi shular jumlasidandir.
Oilaning muhim bo’lgan funksiyalaridan yana biri- bu uning reproduktiv ( jamiyatning biologik uzluksizligini ta’minlash, bolalarni dunyoga keltirish) funksiyasidir. Bu funksiyaning asosiy mohiyati inson naslini davom ettirishdan iboratdir. Oilaning vazifasi faqatgina yangi avlodni dunyoga keltiribgina qolmasdan, insoniyat paydo bo’lgan davrdan boshlab yashab kelayotgan ilmiy va madaniy yutuqlari bilan tanishtirgan holda, ularning salomatligini saqlab turishdan ham iboratdir. Tabiatan berilgan avlod qoldirish instinkti insonda farzand ko’rishga ularni o’stirishga va tarbiyalashga bo’lgan ehtiyojga aylanadi. Bu ehtiyojlarni qondirmasdan turib, kishi odatda o’zini baxtiyor his eta olmaydi.
Oilaning jamiyat oldidagi reprokduktiv funksiyasi va uning bajarilishi deyilganda aholi sonining qayta tiklanishi uchun har bir oilada nechtadan farzand bo’lishi lozimligi nazarda tutiladi.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, agar har bir oilada bittadan farzand bo’ladigan bo’lsa, bunday xalq sakkizinchi avloddan keyin yo’q bo’lib ketishi mumkin ekan.
8. Hozirgi zamon oilasining tobora ahamiyati ortib borayotgan funksiyalaridan biri uning felitsitologik funksiyasidir (italyancha «felitsite»- baxt degani). «Shaxsiy farovonlikka erishishga intilish oilaviy munosabatlar tizimida ko’p jihatdan hal qiluvchi omil bo’lib bormoqda. Oilada er-xotining bir-birini to’liq tushunishi- ularning o’zlarini baxtli his qilishlarini ta’minlaydi. Shuningdek, o’zidagi mavjud tabiiy-ijodiy imkoniyatlar (iqtidorni) ro’yobga chiqarish, jamiyat va oila doirasida sarflash ham insonga o’zini baxtli his qilish imkonini beradi»¹³. Keyingi vaqtlarda insonning imkoniyatlari ortgan sari uning baxtga intilish darajasi ham ortib bormoqda.
9.