Telekomunikatsiya texnologiyalari va Kasb ta’lim Fakulteti 305-guruh talabasi Safarov Abdulazizning Raqamli mantiqiy qurilmalarni loyixalash fanidan

Telekomunikatsiya texnologiyalari va Kasb ta’lim 

Fakulteti 

305-guruh talabasi 

Safarov Abdulazizning 

Raqamli mantiqiy qurilmalarni loyixalash fanidan 

9-labaratoriya ishi. 

 

Mavzu: Kombinatsion jamlovchi qurilmani loyihalashtirish va ish 

tartibini o‘rganish 

Ishdan  maqsad:  To‘liq    qo‘shuvchi  (jamlovchi)    mantiqiy  elementlarni 

tashkil etilishi va ularning ishlash prinsipini o‘rganish.  

Nazariy qism: 

1.  To‘liq qo‘shuvchi mantiqiy element(summator)lar va ularning  

asosiy turlari 

        Ikki  son  xonalarini  jamlash  amalini  bajaruvchi  EHM  uzeli  to‘liq       

qo‘shuvchi mantiqiy element(summator)  deb ataladi. 

        To‘liq      qo‘shuvchi  mantiqiy  element(summator)larni  quyidagi  belgilari 

bo‘yicha klassifikatsiyalash mumkin: 

1) Bir xonali sonlarni jamlash usuli bo‘yicha kombinatsion va to‘plovchi To‘liq 

qo‘shuvchi mantiqiy element(summator)lar. 

2) Bir xonali sonlarni jamlash sxemasidagi kirish yo‘llari soni bo‘yicha: ikki kirish 

yo‘lli bir xonali (yarim to‘liq qo‘shuvchi mantiqiy element(summator)lar) va uch 

kirish yo‘lli bir xonali  to‘liq qo‘shuvchi mantiqiy element(summator)lar. 

3) Ko‘p  xonali  sonlarni  jamlash  usuli  bo‘yicha:  ketma-ket  va  parallel  to‘liq       

qo‘shuvchi mantiqiy element(summator)lar. 

4) Sanoq  sistemasining  asosi  va  qabul  qilingan  kodlash  usuli  bo‘yicha:  ikkilik, 

uchlik, 

o‘nlik 

va 

ikkilik-o‘nlik 

to‘liq 

qo‘shuvchi 

mantiqiy 

element(summator)lar. 

5) Ko‘chirish zanjirini tashkil qilish usuli bo‘yicha: ketma-ket, boshdan-oyoq, bir 

vaqtda,  guruhli,  shartli  ko‘chirishli  va  ko‘chirish  qiymati  signalini  xotirada 

saqlovchi to‘liq  qo‘shuvchi mantiqiy element(summator)lar. 

      Biz  yuqorida  sanab  o‘tgan  to‘liq  qo‘shuvchi  mantiqiy  element 

(summator)larning har biri o‘zining yutuq va kamchiliklariga ega.  

To‘liq  qo‘shuvchi  mantiqiy  element(summator)larni  to‘la  tahlil  etish  uchun 

ularning  har  birini  alohida  ko‘rib  chiqamiz.  Bugungi  mashg‘ulotda  biz  ko‘p 

 

xonali  sonlarni  jamlash  usuli  bo‘yicha  qo‘llaniladigan  ketma-ket  va  parallel 

to‘liq  qo‘shuvchi  mantiqiy  element(summator)larning  ishlash  prinsiplari  hamda 

ularning sxemalari bilan tanishib chiqamiz.       

      Umuman 

olganda, 

har 

qanday 

to‘liq 

qo‘shuvchi 

mantiqiy 

element(summator)ning  ishlash  prinsipini  tushunish  uchun  pozitsion  sanoq 

sistemalarda  qo‘shish  amalini  bajarish  qonuniyatlari  bilan  tanishib  chiqish 

maqsadga muvoffiqdir. 

2. Bir razryadli ketma-ket to‘liq   qo‘shuvchi mantiqiy 

element(summator)lar 

Ma‘lumki,  zamonaviy  EHMlarda  ikkilik  sonlarni  fizik    ifodalashda  potensial 

ko‘rinishdagi  signallardan  foydalaniladi.  Bunday  signallar  aloqa  kanallari  orqali 

ketma-ket  yoki  parallel  uzatilishi  mumkin.  Quyidagi  diagrammalarda  ikkilik 

kodlarni ketma-ket (a) va parallel (v) uzatish usullari ifodalangan. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 

2 

3 

4 

5 

u 

t 

такт 

u 

u 

u 

u 

u 

t 

t 

t 

t 

t 

 

Ikkilik kodni ketma-ket uzatish usuli uchun bitta aloqa simi etarlidir. Bu simdan 

signallar  sinxron  ravishda  bir  xil  intervalda  xonama-xona(razryadlar  bo‘yicha) 

uzatiladi. Bunda signalni uzatish oralig‘i:  

∆S=C* ∆t;  ga teng. 

    Bu erda:    S-sim orqali signalni uzatish tezligi (taxminan yorug‘lik    

                       tezligiga teng) 

 

     ∆t-signalni uzatishga ketgan vaqt. 

Ikkilik  kodlarni  paralell  uzatishda  n-ga  aloqa  simlari  kerak  bo‘ladi.  Bu  simlar 

orqali bir vaqtning o‘zida n xonali kodlarni uzatish ta’minlanadi.  

Ketma-ket ikkilik kodlarni qayta ishlash uchun mo‘ljallangan ketma-ket to‘liq       

qo‘shuvchi mantiqiy element(summator)ning ishlash prinsipini ko‘rib chiqamiz. 

Ketma-ket  to‘liq    qo‘shuvchi  mantiqiy  element(summator)lar  ikkita  ikkilik 

kodni  xonama-xona  qo‘yish  uchun  xizmat  qiladi.  SHuning  uchun  ular  bir  xonali 

(razryadli)  to‘liq  qo‘shuvchi  mantiqiy  element(summator)lar  deyiladi.    Bir 

razryadli  ketma-ket  to‘liq  qo‘shuvchi  mantiqiy  element(summator)ning  o‘tish 

jadvalini tuzamiz: 

Kirish 

Chiqish 

Qo‘shiluvchilar 

Oldingi kichik 

razryaddan 

perenos Pi-1 

Yig‘indi  Keyingi katta 

razryadga 

pernos Pi+1 

X1 

X2 

X3 

S 

Pi+1 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

1 

1 

0 

0 

1 

0 

1 

0 

0 

1 

1 

0 

1 

1 

0 

0 

1 

0 

1 

0 

1 

0 

1 

1 

1 

0 

0 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

 

Jadvaldagi S

i

 va P

i+1

 ifodalar uchun DNF quyidagicha ifodalanadi: 

 

 

 

3

2

1

3

2

1

3

2

1

3

2

1

1

3

2

1

3

2

1

3

2

1

3

2

1

X

X

VX

X

X

VX

X

X

X

V

X

X

X

P

X

X

VX

X

X

X

V

X

X

VX

X

X

X

S

i

i







 

 

 

Bu  kanonik  formalar  bo‘yicha  ketma-ket  to‘liq  qo‘shuvchi  mantiqiy 

element(summator)ning sxemasini «VA» hamda «YOKI» mantiqiy elementlaridan 

foydalanib ko‘rish mumkin . 

 

 

 

Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar. 

1.Barcha manbalarni uzgandagi holatni tekshiring. 

2.Birinchi va ikkinchi manba uzilgandagi holat tekshirilsin. 

3.Ikkinchi uchinchii manba uzilgandagi holatlarni tekshiring. 

 

4.Summator elementindagi hosil bo‘lgan 1 va 0 holni teskarisiga o‘giring. 

5.Summator elementiga qo‘shimcha piktogramma qo‘shilishini sinab ko‘ring. 

Electronics Workbench dasturida ‘To‘liq qo‘shuvchi mantiqiy element‘ 

elementini yig‘ish. 

EWB dasturini ishga tushiramiz. 

 

 

 

1.Barcha manbalarni uzgandagi holatni tekshiring. 

 

 

2.Birinchi va ikkinchi manba uzilgandagi holat tekshirilsin. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.Ikkinchi uchinchii manba uzilgandagi holatlarni tekshiring. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4.Summator elementindagi hosil bo’lgan 1 va 0 holni teskarisiga o’giring. 

 

 

Teskarisi